Tính “minh bạch” của nông sản Việt

Nguồn tin: Khuyến Nông TPHCM, 04/11/2015
Ngày cập nhật: 5/11/2015

Có một dạo, không biết cái tin đồn “ăn cá kèo bị ung thư” từ đâu rộ đến làm hàng ngàn nông dân đang nuôi và đánh bắt cá kèo hoang mang. Một cái tin tự nhiên ở đâu đó sa xuống, lúc đầu nhẹ như không (bởi nó kỳ quặc và quá vô lý) vậy mà lần hồi đe dọa trực tiếp đến những người bắt cá tự nhiên, người nuôi cá thương phẩm, người nuôi cá giống, người bán thức ăn cho cá và cả những thương lái. Đằng sau họ là gia đình, là việc học hành, khám chữa bệnh… Một tin đồn bỗng trở thành một mối nguy cho rất nhiều người.

Trước đó, “ăn bưởi gây ung thư” rộ lên khiến nhà vườn điêu đứng hóa ra cũng chỉ là sự bất cẩn của một số người làm báo. Họ bị sai lầm lại thiếu cẩn thận thành ra có tội với bà con trồng bưởi cả nước. Gần đây hơn, cá tra, cá basa Việt Nam bị xếp oan uổng vào “danh sách đỏ” do được nuôi bằng thực phẩm và trong nguồn nước không đảm bảo an toàn – một điều hoàn toàn thiếu thực tế. Dù với sự đấu tranh quyết liệt của các cơ quan chức năng, việc xếp loại bất hợp lý này đã bị dỡ bỏ nhưng không ai chắc sẽ không còn những hình thức “đánh hội đồng” tương tự. Tương tự như vậy, có lúc tôm sú nước ta bị cho là có dư lượng chất kháng sinh; thịt heo có thuốc tăng trọng… cũng làm lao đao không chỉ nông dân mà cho cả một số ngành sản xuất, chế biến… Sau các sự việc đó, người ta nghi ngờ rằng có một âm mưu nào đó của một số kẻ bất chính để tìm cách trục lợi.

Xâu chuỗi các sự kiện đó lại, có thể thấy rằng hình như có một sự thiếu minh bạch về các nông sản của Việt Nam. Dân mình nuôi, trồng phần nhiều theo tập quán, thiếu các thông số khoa học về dinh dưỡng, vệ sinh, môi trường… cũng ít khi được ai hướng dẫn phải làm như thế nào, mà bản thân các “tiêu chuẩn” cũng chưa thông nhất nhau (như tiêu chuẩn của châu Âu, của Mỹ, của Nhật… chưa khớp hoàn toàn với tiêu chuẩn của Việt Nam). Có khi, do trúng mùa, thương lái ép giá bằng cách đưa ra các tiêu chuẩn cao ngất để giảm giá; lúc khá “hút hàng”, thương lái lại mua dễ dãi khiến người nông dân cũng không chú tâm về việc phải đảm bảo chất lượng, nhưng sau đó người tiêu dùng phản ứng, tất cả đều lại “đổ” về cho nông dân gánh đủ. Rõ ràng, nông dân đang tự “bơi” với đầy các yếu tố rủi ro.

Tức là, khi bất ngờ có thông tin nói rằng nông sản X, nông sản Y không đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, nuôi/trồng không đảm môi trường… thì gần như không ai có thể trả lời ngay rằng điều đó có hay không. Vì vậy, khi bị nghi ngờ oan, bản thân nông dân và các cơ quan chức năng luôn phải mất nhiều thời gian để minh oan.

Ngay cả khi nông dân cố gắng thực hiện các tiêu chuẩn như Viet Gap hay Global Gap thì quyền lợi của họ cũng không được đảm bảo. Bởi, việc giám sát thực hiện các quy trình đôi khi còn lỏng lẻo, hay xảy ra tình trạng “con sâu làm rầu nồi canh” khi có những kẻ mạo danh các “gap”, các tiêu chuẩn sạch để lừa đảo, và nhất là dù cố gắng theo tiêu chuẩn nhưng việc bao tiêu đầu ra theo một giá hợp lý không phải lúc nào cũng được đáp ứng…

Từ năm 2002, ngành khuyến nông đã đưa ra áp dụng chương trình “3 giảm, 3 tăng” trong canh tác lúa (giảm lượng giống gieo sạ, giảm phân đạm và giảm phun thuốc trừ sâu; tăng năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế) thì việc giảm sử dụng thuốc trừ sâu được đặc biệt quan tâm. Cùng mục đích giảm chi phí (trong đó có việc giảm sử dụng chất hóa học), tăng hiệu quả cây trồng, ngành khuyến nông cũng đã đưa ra chương trình quản lý dịch hại tổng hợp (gọi tắt là IPM). IPM (Intergrated Pest Managerment) là chương trình quản lý dịch hại tổng hợp là một hệ thống điều khiển dịch hại bằng cách sử dụng hài hoà những biện pháp kỹ thuật một cách thích hợp trên cơ sở phân tích hệ sinh thái đồng ruộng một cách hợp lý để giữ cho chủng quần dịch hại luôn ở dưới ngưỡng gây hại kinh tế. Nhưng sự tham gia của nông dân không thực sự nhiệt tình, bởi áp dụng các quy trình này thì thường đòi hỏi kỹ thuật nhiều hơn, vất vả hơn nhưng chưa chắc nông sản bán ra có được giá tương xứng.

Vì vậy, cần thiết phải “chuẩn hóa” các yêu cầu về môi trường, cách nuôi, thức ăn/phân bón cho các vật nuôi/cây trồng, cũng như về dinh dưỡng, độ an toàn… của các nông sản. Những điều đó tạo ra sự minh bạch không chỉ cho các loại nông sản hay cho ngành nông nghiệp mà chính là cho nền kinh tế nước nhà.

Trúc Giang