Mở lối cho “Cánh đồng lớn”

Nguồn tin: Báo An Giang, 04/05/2016
Ngày cập nhật: 5/5/2016

“Cánh đồng lớn”được xem là hướng đi đúng của nông nghiệp ĐBSCL trong bối cảnh sản xuất nhỏ lẻ, manh mún vẫn còn phổ biến. Tuy nhiên, trước khi mơ đến mục tiêu nâng cao giá trị, xây dựng thương hiệu cho hạt gạo Việt Nam trên thị trường thế giới, cần giải quyết hài hòa bài toán lợi ích của nông dân – đối tượng chính trong chuỗi giá trị lúa, gạo. Muốn vậy, cần thay đổi cách làm và tìm kiếm mô hình phù hợp hơn.

Có tăng nhưng chưa tương xứng

Từ sau khi thực hiện chủ trương đổi mới, chia ruộng đất về cho nông dân, vai trò của thương lái ngày càng được phát huy trong khâu thu mua lúa hàng hóa. Theo thống kê, tại ĐBSCL, hiện có 90% lượng lúa hàng hóa được phân phối thông qua thương lái. Sau đó, thương lái tự đi xay xát, lau bóng để phân phối cho đại lý bán lẻ hoặc bán vào kho của doanh nghiệp (DN) xuất khẩu. Hầu hết DN chế biến vẫn chuộng mua lúa qua thương lái, trong khi chỉ có khoảng 10% là mua trực tiếp của nông dân. Những năm gần đây, ở các vùng nông thôn còn xuất hiện thêm nhiều “cò lúa”. Các đối tượng này tìm đến nông dân thỏa thuận trước về giá bán, thời gian thu hoạch rồi báo cho thương lái đến mua, hưởng huê hồng của thương lái.

Xây dựng cánh đồng lớn là yêu cầu tất yếu

Sở dĩ kênh phân phối qua thương lái vẫn phổ biến hiện nay vì khá đơn giản, thuận tiện cho nông dân. Tuy nhiên, khuyết điểm của cách làm này là chi phí đầu tư cao khi nông dân mua vật tư nông nghiệp (VTNN) qua nhiều trung gian, giá bán thường thấp bởi lúa cũng qua nhiều khâu trước khi xuất khẩu, không đồng nhất về chất lượng. Khi xuất khẩu, do gạo bị phối trộn, không kiểm soát được nguồn gốc nên giá bán luôn thấp hơn gạo cùng loại của các nước khác. Vấn đề này đặt ra yêu cầu cấp bách về xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ lúa gạo. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) An Giang, ngay trước khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 80/2002/QĐ-TTg, ngày 24-6-2002, về chính sách khuyến khích tiêu thụ hàng hóa nông sản thông qua hợp đồng thì trên địa bàn tỉnh An Giang đã có nhiều hợp đồng được ký kết theo giá cố định giữa nông dân và DN. Tuy nhiên, việc thực hiện cam kết của các bên còn nhiều khó khăn. Năm 2011, UBND tỉnh đã phê duyệt thực hiện dự án “Xây dựng mô hình thí điểm tiêu thụ sản phẩm lúa và cung ứng VTNN”, góp phần khắc phục những khó khăn mà cả DN và nông dân đang gặp phải. Nhờ quyết liệt hỗ trợ, diện tích ký hợp đồng liên kết sản xuất và tiêu thụ giữa DN với nông dân từ 13.150 héc-ta (năm 2011) tăng lên 40.615 héc-ta (2015). Năm 2015, có 18 hợp tác xã (HTX) nông nghiệp và 17 tổ hợp tác tham gia thực hiện “Cánh đồng lớn” (CĐL) chiếm 60% diện tích liên kết. Tuy nhiên, ngay cả con số nỗ lực 40.615 héc-ta cũng chỉ chiếm 6,5% diện tích gieo trồng của cả năm 2015.

Phát huy vai trò HTX

Thực tế qua nhiều năm triển khai CĐL cho thấy, nhiều DN dự kiến thực hiện kế hoạch khá lớn nhưng khi thảo luận với địa phương và nông dân thì thường “teo” lại. Điển hình như năm 2015, có 31 DN có kế hoạch tham gia liên kết với diện tích 72.561 héc-ta. Tuy nhiên, chỉ có 26 DN triển khai ký hợp đồng với diện tích 40.615 héc-ta (đạt 56% kế hoạch). Đến cuối vụ, chỉ còn 23 DN tổ chức thu mua theo hợp đồng với diện tích 34.410 héc-ta (đạt 85%).

Dù còn những khó khăn nhất định nhưng theo GS.TS. Nguyễn Thị Lang, Viện lúa ĐBSCL, mô hình CĐL lúa, gạo ở An Giang được xem là giải pháp hiệu quả trong xây dựng chuỗi giá trị hạt gạo. “CĐL với mục tiêu rõ ràng và nội dung hành động như hiện nay đã chứng minh nông nghiệp Việt Nam đang chuyển mình sang giai đoạn phát triển theo chiều sâu. Qua xây dựng CĐL, ruộng đất được tập trung dưới hình thức liên kết giữa nông dân với DN, tạo ra sản phẩm hàng hóa thật sự có chất lượng, hướng đến sự phát triển bền vững theo phương châm “nông dân nhỏ, CĐL”, với giấc mơ nông sản Việt Nam sẽ có thương hiệu mạnh trên thương trường quốc tế” – vị chuyên gia này phân tích.

GS.TS. Nguyễn Thị Lang cho rằng, dù phấn đấu theo chuẩn mực nào thì mục tiêu cuối cùng của CĐL vẫn là an sinh xã hội và thu nhập cao của nông dân bởi trên thực tế, dù bình quân lương thực trên đầu người đạt cao nhưng giá trị sản xuất nông nghiệp thấp thì nông dân không thể có cuộc sống khá hơn được. “Hãy nhìn nông nghiệp Nhật Bản với quy mô ruộng đất nhỏ hẹp nhưng nông dân trồng lúa của họ có cuộc sống sung túc không thua kém gì người ở thành thị. Thành công lớn của họ chính là xây dựng kinh tế hợp tác với các HTX nông – công nghiệp thành công. Thái Lan cũng là một nước Đông Nam Á, rất chú trọng chính sách phát triển HTX theo hướng như vậy và họ cũng có những thành công nhất định. Đó là những bài học tốt cho Việt Nam nói chung, An Giang nói riêng” - GS.TS. Nguyễn Thị Lang nhấn mạnh.

Nâng cao vai trò của HTX trong thực hiện chuỗi liên kết cũng là vấn đề được các nhà khoa học, nhà nghiên cứu nhắc đến nhiều nhất tại hội thảo khoa học “Nâng cao hiệu quả các CĐL trong xây dựng các chuỗi lúa, gạo”, do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp Liên hiệp các Hội Khoa học – Kỹ thuật An Giang tổ chức. Tuy nhiên, để tránh “gãy kèo” như lâu nay, tỉnh cần hỗ trợ HTX về nhân lực và pháp lý, có sự ràng buộc trách nhiệm rõ ràng giữa các bên tham gia, sẵn sàng xử lý và loại ra khỏi cuộc chơi những nông dân cũng như DN bội tín, làm ăn không đàng hoàng, đảm bảo tính bền vững của mô hình liên kết…

HOÀNG XUÂN