Thay đổi phương thức sản xuất để cứu cây trồng ở Tây Nguyên

Nguồn tin: Nhân Dân, 15/03/2016
Ngày cập nhật: 16/3/2016

Người dân ở Krông Năng (Đác Lắc) nạo vét giếng lấy nước tưới cà-phê. Ảnh: TRUNG CHUYÊN

Vụ đông xuân 2015 - 2016, các tỉnh Tây Nguyên có hơn 180 nghìn ha cây trồng các loại. Tuy nhiên, do hạn hán kéo dài, nhiều diện tích lúa nước và cây công nghiệp đang thiếu nước tưới trầm trọng, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng. Vì vậy, đã đến lúc nông dân các tỉnh Tây Nguyên cần thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp hướng đến chủ động hơn, khoa học hơn.

Nước cạn, cây trồng khô héo

Đã năm tháng qua, khu vực Tây Nguyên hầu như không có mưa. Các trận mưa trái vụ như quy luật hằng năm theo dự báo, phải đến trung tuần tháng 6 mới trở lại. Chưa bao giờ người nông dân các tỉnh Tây Nguyên đứng trước cảnh khô hạn khốc liệt như vụ đông xuân này. Huyện Đác Đoa (Gia Lai) hiện có 220 ha lúa đang thời kỳ đẻ nhánh bị thiếu nước, trong đó xã Ia Băng có diện tích bị hạn cao nhất, với 97,2 ha.

Mặt ruộng khô cong nứt nẻ vết chân chim, lúa cháy vàng. Những đồng lúa mênh mông giờ trở thành nơi cho bò thong dong đi lại. Nhìn ruộng lúa một sào đang thời kỳ đẻ nhánh bằng ánh mắt xót xa, chị Đinh Thị Hliă, buồn bã: “Nhà mình có hai sào đất trồng lúa nhưng chỉ dám trồng một sào ở phía thấp thôi. Giờ cỏ cũng không sống nổi nữa thì năm nay không có lúa để thu rồi”.

Cùng chung số phận với cây lúa, hàng chục nghìn ha cây công nghiệp trong khu vực cũng đang thiếu nước tưới nghiêm trọng. Dạo quanh các vùng chuyên canh cây cà-phê, hồ tiêu trên địa bàn Tây Nguyên dưới tiết trời nắng nóng mới thấy hết nỗi khó nhọc của nông dân. Theo nhiều nông dân trồng cà-phê, thiếu nước tưới, chắc chắn cà-phê năm nay khó ra hoa và kết trái. Đã hơn một tuần nay, gia đình ông Nguyễn Văn Hùng thôn 7 và 8, xã Ia Tôr, huyện Chư Prông (Gia Lai) phải thay phiên nhau túc trực cả đêm chờ lấy nước tưới cho 1 ha cà-phê. Vì không trực chờ thì không có nước, vườn cà-phê sẽ chết cháy, thế nhưng chờ đã hơn 10 ngày mà bơm tưới vẫn chưa xong. Chúng tôi cũng cảm nhận được nỗi lo trên nét mặt của những nông dân ở “thủ phủ” hồ tiêu Chư Pưh (Gia Lai) khi nắng nóng như đổ lửa tiếp tục ập xuống vườn tiêu đang héo úa. Anh Lê Văn Phương (thôn Thiên An, xã Ia Blứ) nói: Nước không có thì tiêu chỉ có chết thôi. Có người đã phải nhổ trụ tiêu đi bán hết. Chưa năm nào khu vực này hạn nặng đến vậy. Cây hồ tiêu, cà-phê không có nước tưới khiến nhiều hộ không có Tết, có nhà đón Giao thừa trên rẫy...

Buôn EaPô, xã Tâm Thắng, huyện Cư Giút (Đác Nông) có 87 hộ. Chỉ trong ba tháng đầu mùa khô hạn năm nay đã có đến 20 hộ khoan giếng và số lượng giếng khoan sẽ tiếp tục tăng trong những ngày tới. Chị H’Thương, buôn Trum, xã Tâm Thăng, huyện Cư Giút buồn rầu cho biết: “Mùa khô hạn năm trước tôi bỏ ra hơn 20 triệu đồng khoan một giếng rồi, nhưng năm nay do mực nước ngầm tụt sâu nên giếng bị cạn khô, đành phải vay tiền khoan tiếp giếng thứ hai hy vọng tìm được nguồn nước để sinh hoạt và tưới cho vườn cà-phê gần 1,5 ha. Tuy nhiên, giếng đã khoan được năm ngày, sâu gần 80 m rồi mà vẫn chưa có nước. Ở đây nhiều hộ khoan một lúc vài ba giếng nhưng vẫn không có nước".

Tại thời điểm chúng tôi đi thực tế, ở bốn buôn của xã Tâm Thắng, huyện Cư Giút có bốn giàn khoan đang hoạt động hết công suất nhưng vẫn không đáp ứng kịp nhu cầu của người dân. Anh Phạm Văn Khuyến, chủ giàn khoan thôn 2, xã Tâm Thắng cho biết: “Cùng thời điểm này năm trước, tôi chỉ mới khoan được vài giếng, năm nay đã khoan được 20 giếng. Hiện tại có rất nhiều bà con đang tiếp tục hợp đồng nhưng tôi chưa nhận lời vì khoan không kịp. Mặt khác, cũng phải chọn khu vực để khoan chứ có nơi khoan hai ba giếng mà không có nước, tôi không nỡ lấy tiền “oan” của bà con”.

Thay đổi tư duy sản xuất

Hạn hán trên diện rộng cũng đã làm mực nước các hồ thủy điện trên địa bàn Tây Nguyên suy giảm nhanh. Phần lớn các hồ chỉ tích nước đạt 30 đến 70%, ảnh hưởng các nhà máy thủy điện và việc điều tiết nước để chống hạn cho cây trồng. Mặc dù, mới đây Cục Thủy lợi (Bộ NN-PTNT) đã chỉ đạo các đơn vị nhà máy thủy điện, công trình thủy lợi trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên có kế hoạch xả nước hỗ trợ nông dân cứu cây trồng nhưng với thực trạng như trên các nhà máy cũng khó mà giải quyết theo sự chỉ đạo của Cục Thủy lợi. Trong khi đó, trao đổi với chúng tôi, Phó Giám đốc Đài Khí tượng - Thủy văn khu vực Tây Nguyên Trần Trung Thành, cho biết: “Do mưa ít, mùa khô lại kéo dài, lượng nước tích trữ trong các hồ chứa thủy lợi, thủy điện năm 2015 đã thiếu. Theo nhận định của chúng tôi, mùa khô năm 2016 sẽ là mùa khô hạn gay gắt, khốc liệt nhất trong lịch sử”.

Phó chủ tịch UBND tỉnh Đác Nông Trương Thanh Tùng cho biết: Đác Nông sẽ rà soát quy hoạch lại hệ thống cây trồng cho phù hợp tình hình thực tế và điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt như hiện nay. Theo đó, tuyên truyền sâu rộng để nhân dân nhận thức rõ và chuyển đổi sang các loại cây sử dụng ít nước; tăng cường công tác bảo vệ rừng, tổ chức trồng rừng phòng hộ; chuyển đổi sản xuất khu vực đồi dốc, không có nguồn nước ổn định sang trồng rừng theo các mô hình kinh tế đa cây đa con, nhất là mô hình kinh tế nông lâm kết hợp góp phần bảo vệ nguồn nước mặt và nước ngầm… Cùng quan điểm trên, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Gia Lai Lê Văn Lịnh, kiến nghị: Cần có đề án chuyển đổi cây trồng quy mô lớn phù hợp điều kiện từng vùng. Hiệu quả của đề án chuyển đổi phải bền vững, từ 15 đến 20 năm; đặc biệt chú ý sử dụng cơ cấu giống cây trồng ít cần nước, cây trồng chịu hạn; xem xét chuyển quỹ đất thường xuyên bị hạn sang trồng cỏ nuôi bò...

Theo tiến sĩ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, nguồn nước ngày càng khó khăn, mất cân bằng với nhu cầu tưới, do vậy người dân và nhất là chính quyền các địa phương cần có biện pháp quản lý và ngăn chặn ngay việc người dân tự khoan giếng để lấy nước tưới, vì đây là việc làm thiếu khoa học và hậu quả sẽ vô cùng tai hại. Về cơ bản, để cứu cây trồng người dân phải ứng dụng công nghệ tưới tiết kiệm. Hiện có rất nhiều công nghệ tưới tiên tiến tiết kiệm nước cho các loại cây trồng, trong đó Viện cũng đã thử nghiệm thành công công nghệ tưới tiên tiến trên cây cà-phê. Cần xây dựng nhiều mô hình tưới đối chứng để người dân tham quan, tìm hiểu, nếu thấy hiệu quả thì sẽ đầu tư. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng cần tăng cường tuyên truyền và có chính sách hỗ trợ nông dân đầu tư công nghệ tưới. Viện đang tổ chức tư vấn miễn phí cho nông dân về công nghệ tưới tiên tiến tiết kiệm nước trên cây cà-phê và sẵn sàng chuyển giao công nghệ này cho doanh nghiệp nào có nhu cầu để tổ chức sản xuất đồng bộ hệ thống, được như vậy, giá thành sẽ thấp hơn so với việc người dân đi mua lẻ từng phụ kiện về lắp đặt.

Nhóm PVTT tại Tây Nguyên