Giải quyết bài toán năng suất cây ca cao

Nguồn tin: Sài Gòn Giải Phóng, 05/12/2016
Ngày cập nhật: 6/12/2016

Việt Nam là quốc gia duy nhất ở châu Á xuất khẩu hạt ca cao lên men, đặc biệt là các loại chất lượng cao. Vừa qua, Tổ chức Ca cao quốc tế (International Cocoa Council - ICCO) xếp Việt Nam vào nhóm những nước có sản phẩm ca cao đạt hương vị tốt.

Chưa chinh phục “khách hàng khó tính”

Việt Nam là nước thứ 23 được xếp vào danh sách này, trong khoảng 60 quốc gia trồng ca cao. Trước đó, ở châu Á chỉ có Indonesia được chứng nhận này, còn lại là các nước ở vùng Trung, Nam Mỹ và khu vực Tây Phi. ICCO đánh giá Việt Nam có 40% sản lượng ca cao đạt hương vị tốt, trong khi với Indonesia - đất nước có sản lượng ca cao thứ 2 thế giới, tỷ lệ này chỉ 1%. Tuy tỷ lệ ca cao hương vị tốt mới ở khoảng giữa (cùng với Cộng hòa Dominican; cao hơn một chút có Honduras, Panama và Guatemala khoảng 50%; nhiều nước khác đạt tỷ lệ từ 75% - 95% và có 10 nước đạt 100% là ca cao hương vị tốt), Việt Nam vẫn được các nhà nhập khẩu hàng đầu thế giới đánh giá là quốc gia “trẻ” nhưng đầy triển vọng về trồng ca cao. Việc được xếp vào những quốc gia có ca cao đạt hương vị tốt đã là lợi thế giúp cho việc sản xuất và xuất khẩu ca cao Việt Nam thuận lợi hơn. Trước đó, năm 2013, Công ty Liên doanh Puratos Grand-Place Việt Nam (nay là Puratos Grand-Place Indochina) đã nhận giải thưởng ca cao tốt nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại Paris (Pháp). Giải thưởng này là một phần của chương trình ca cao xuất sắc (Cocoa of Excellence), tôn vinh tính đa dạng về hương vị ca cao toàn thế giới và bình chọn ca cao có chất lượng vượt trội trong quy trình lên men và phơi khô. Được biết, nguồn nguyên liệu đạt giải thưởng này là từ những hạt ca cao của tỉnh Bến Tre.

Thế nhưng, sự phát triển của cây ca cao ở Việt Nam mang nhiều nét trầm. Chính phủ và tổ chức nước ngoài có nhiều cố gắng đưa Việt Nam thành quốc gia cung cấp ca cao hàng đầu khu vực từ hơn 10 năm trước. Tuy nhiên, do phương pháp tiếp cận, lấy nông hộ nghèo làm trọng tâm phát triển, thiếu vắng sự tham gia trực tiếp của các doanh nghiệp và chính sách đồng bộ để phát triển ngành hàng nên chỉ sau đợt biến động giá xuống năm 2012-2013, diện tích cây ca cao từ 25.700ha còn khoảng 11.700ha. Sản lượng sụt giảm từ trên 5.000 tấn hiện tại còn khoảng 3.500 tấn/năm. Tổng Giám đốc Công ty Liên doanh Puratos Grand-Place Indochina, ông Gricha Safarian cho biết, hương vị từ những hạt ca cao trồng và lên men tự nhiên ở Việt Nam đã chinh phục khách hàng các nước nhưng vẫn chưa thể chinh phục “khách hàng khó tính” tại chỗ là những người trồng!

Ủ hạt ca cao để lên men theo cách tự nhiên. Ảnh: PHIÊU NHIÊN

Từ người nông dân đến sôcôla

Kinh nghiệm từ canh tác cà phê, trà, nhân điều, mía đường, nhất là cao su cho thấy, muốn phát triển ngành hàng đều thông qua sự đầu tư và dẫn dắt bởi các doanh nghiệp. Các nông trường lớn làm nền tảng và động lực cho các nông hộ nhỏ làm theo. Ngành ca cao muốn phát triển bền vững với quy mô lớn cũng vậy. Công ty Cacao Intercontinental Coporation (CIC) vừa được thành lập là công ty đầu tiên phát triển các nông trường ca cao ứng dụng công nghệ cao, để làm hạt nhân cung cấp giải pháp toàn diện về canh tác và thị trường ca cao tới các nông hộ nhỏ trồng ca cao liên kết với CIC. Nếu như mô hình của CIC phát triển theo chiều ngang thì Purtos Grand-Place Indochina - đơn vị thu mua khoảng 40% sản lượng hạt ca cao Việt Nam và chế biến nhiều loại sản phẩm sôcôla và bánh kẹo ngay tại Việt Nam - lại theo hướng tiếp cận khác, gọi là Cacao-Trace. Tức là từ người nông dân đến sôcôla, mô hình kinh doanh theo chiều dọc, liên kết người nông dân và hạt ca cao với ngành bánh kẹo. Cacao-Trace căn cứ trên 4 yếu tố giúp nâng cao chất lượng và năng suất là giống (được hỗ trợ 40% chứ không phải cho không), cắt tỉa, dinh dưỡng cây và quản lý dịch hại. Công ty trích ra 170USD/tấn hỗ trợ lại cho người trồng và các điểm thu mua hay lên men. Với gói kỹ thuật này, nếu áp dụng bài bản không khó để có thể đạt 3kg hạt khô/cây. Qua đó, tạo nguồn thu cao hơn gấp 2 - 3 lần so với trước khi áp dụng. Điển hình trong trường hợp này là nông dân Hồ Thanh Vân (xã An Khánh, huyện Châu Thành, Bến Tre), trồng xen 1.000 cây ca cao, năng suất năm 2011 là 3,5 tấn trái tươi (12kg trái tươi được 1kg hạt khô). Công ty chỉ làm mẫu 80/1.000 cây ca cao trong vườn theo mô hình này, sau 3 năm anh đã mở rộng lên 400 cây, năng suất tăng lên 19 tấn, năm rồi là 24 tấn. Anh đã thu hoạch 24 tấn, chưa tính đợt thu hoạch tới.

Ngoài việc đảm bảo đầu ra, bà con còn được tham gia chính sách cộng thưởng sôcôla (Chocolate Bonus) cho thành quả đạt được. Cacao-Trace là mô hình và tiêu chuẩn của công ty được tổ chức Bureau Veritas chứng nhận. Hiện nay đã có 2.500 hộ trồng ca cao tham gia vào mô hình và một doanh nghiệp ở Bà Rịa - Vũng Tàu tham gia với diện tích khoảng 10ha. Từ sự thành công ở Việt Nam, Puratos Grand-Place Indochina áp dụng ở Bờ Biển Ngà - đất nước có sản lượng ca cao lớn nhất thế giới nhưng sản lượng sụt giảm thời gian qua do bị cạnh tranh nhiều loại cây khác - và sắp tới là Philippines.

Như vậy, giá là do yếu tố thị trường - ngoài tầm kiểm soát, nhưng năng suất là điều có thể tác động được. Giúp nông dân áp dụng các biện pháp canh tác để tăng năng suất và chất lượng, nhằm cạnh tranh với nhiều loại cây khác. Theo anh Hồ Thanh Vân, ngoài cây bưởi da xanh, cây ca cao hiện cho thu nhập cao hơn cả cây trồng chính là dừa hay cây nhãn.

Khảo sát của ACDI/VOCA - một trong những tổ chức tham gia hỗ trợ, tập huấn nông dân trồng ca cao từ đầu - cho thấy những hộ nông dân còn giữ ca cao vì có thu nhập khá tốt nhờ năng suất cao. Do những hộ này thường xuyên thăm vườn, chịu khó tỉa cành, giải quyết sớm sâu bệnh, tránh bị thối trái. Với năng suất 2kg hạt khô/cây/năm trở lên và trồng ít nhất 200 cây đã giúp người trồng ca cao có thu nhập ổn định, nâng tính cạnh tranh với các loại cây trồng khác. Nhiều hộ trụ lại hiện nay, với sự hỗ trợ từ các chương trình tăng năng suất của Chính phủ, các đối tác tư nhân như Mars, Puratos Grand-Place Indochina…, họ trở thành nông dân trồng ca cao đạt trình độ canh tác chuyên nghiệp, năng suất vượt trội so với mặt bằng chung của thế giới khi đạt trên 2 tấn hạt khô lên men/ha/năm. Nếu đưa ca cao vào trồng ở những khu vực phù hợp về điều kiện tự nhiên và chăm sóc đúng quy trình, ca cao sẽ có lợi thế cạnh tranh so với các cây trồng khác.

CÔNG PHIÊN