Hành động lồng ghép REDD + với phát triển ngành cà phê

Nguồn tin: Báo Lâm Đồng, 09/11/2016
Ngày cập nhật: 10/11/2016

Việt Nam là một trong 5 nước trên thế giới chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu (BÐKH) và nước biển dâng. Hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng rõ rệt, đã và đang tác động xấu đến sản xuất nông nghiệp, trong đó có Tây Nguyên. Và chính cách thức canh tác nông nghiệp nói chung, cây cà phê nói riêng và cách thức quản lý, sử dụng tài nguyên tự nhiên đang góp phần thúc đẩy quá trình BÐKH.

Tuyên truyền, chuyển giao kỹ thuật sản xuất cà phê cho nông hộ của Chương trình REDD+ ở huyện Đam Rông. Ảnh: M.Đạo

Nhiều hạn chế từ canh tác cà phê

Cà phê là ngành hàng chiến lược của Việt Nam, đóng góp khoảng 10% GDP nông nghiệp, 5% tổng giá trị xuất khẩu, cung cấp hơn 1 triệu việc làm và tạo 50% sinh kế, góp phần cải thiện đời sống cho người dân, đặc biệt là người nghèo và dân tộc thiểu số ở khu vực Tây Nguyên.

Có vai trò quan trọng như vậy, nhưng ngành cà phê vẫn chưa phát triển đúng tầm và đang phải đối mặt với nhiều thách thức về phát triển bền vững như diện tích cà phê già cỗi cần phải tái canh lớn; chất lượng cà phê thấp; kỹ thuật trồng cà phê lạm dụng vật tư đầu vào; chế biến chưa phát triển, chưa nâng cao được giá trị gia tăng; công tác phát triển thị trường cả trong và ngoài nước còn yếu; tổ chức ngành hàng còn hạn chế, thiếu sự tham gia hiệu quả của các nhóm tác nhân ngành hàng đặc biệt là doanh nghiệp và nông dân khi liên kết giữa doanh nghiệp với nông dân và giữa doanh nghiệp với nhau còn lỏng lẻo, tổ chức nông dân chưa phát triển,…

Ngoài việc phát triển thiếu bền vững về kinh tế - xã hội, ngành cà phê còn kém bền vững về môi trường.

Cũng như một số loại cây công nghiệp khác, ngành cà phê thường xuyên phát triển vượt quy hoạch. Theo thống kê của Bộ NN&PTNT, năm 2005, diện tích trồng cà phê của cả nước chỉ có 497,4 nghìn ha nhưng đến năm 2015 đã lên đến 641,7 nghìn ha, tăng 28,1% so với năm 2010 và cao hơn diện tích quy hoạch 600 nghìn ha đến năm 2020. Diện tích cà phê tập trung chủ yếu ở các tỉnh Tây Nguyên. Riêng Lâm Đồng, thời điểm tháng 6/2016, trong số khoảng 300 nghìn ha đất canh tác nông nghiệp, cây cà phê chiếm vị trí chủ lực với 152 nghìn ha. Một phần không nhỏ diện tích cà phê ở Tây Nguyên tăng thêm hàng năm là do lấn chiếm đất rừng và phá rừng trái phép. Nguyên nhân phá rừng trái pháp luật để lấy đất sản xuất góp phần dẫn đến kết cục 5 năm qua (2010-2014) tổng diện tích rừng Tây Nguyên đã giảm gần 300 nghìn ha, độ che phủ của rừng giảm 6,1%, xuống còn 48,5%.

Bên cạnh đó, các kỹ thuật canh tác truyền thống hiện đang tác động tiêu cực đến môi trường: lạm dụng phân thuốc hóa học làm thoái hóa đất; sử dụng quá nhiều nước tưới làm cạn kiệt nguồn nước, đặc biệt là nước ngầm; độc canh cà phê không giúp bảo vệ, cải tạo đất và giữ nước...

Phát triển cà phê hài hòa với hành động REDD+

Rõ ràng việc phát triển các ngành hàng nông sản, trong đó có cà phê, cần phải lồng ghép với các hoạt động bảo vệ môi trường, giảm phát thải khí nhà kính để giảm thiểu và ứng phó với các tác động của BĐKH. Kế hoạch hành động này sẽ giúp giải quyết các vấn đề bất cập giữa phát triển cà phê với vấn đề hạn chế suy thoái rừng, mất rừng và tạo sinh kế cho người dân một cách bền vững.

Việt Nam đã xác định tầm quan trọng của rừng đối với việc giảm thiểu BĐKH và chính thức đồng ý lồng ghép sáng kiến REDD+ vào các đàm phán và cam kết với Liên hợp quốc về bảo vệ và phát triển rừng, giảm thiểu 30% lượng phát thải, qua đó giảm thiểu tác động của BĐKH.

Nhu cầu cà phê thế giới được dự báo thay đổi theo hướng đòi hỏi cao hơn về chất lượng, thương hiệu, khả năng truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn bền vững, có chứng nhận, thân thiện với môi trường và an toàn vệ sinh thực phẩm. Vì vậy, định hướng phát triển ngành hàng cà phê bền vững và hài hòa với hành động REDD+ là giải pháp căn cơ cần được các địa phương, các ngành, đơn vị và nông hộ đặc biệt quan tâm. Cần triển khai thực hiện rốt ráo các mục tiêu đảm bảo thúc đẩy phát triển các công đoạn của chuỗi giá trị cà phê, bao gồm: Hỗ trợ sản xuất; Hỗ trợ chế biến thương mại; Đổi mới tổ chức ngành và khoa học công nghệ. Đồng thời, hạn chế tối đa và tiến tới chấm dứt việc lấn chiếm rừng lấy đất để mở rộng diện tích trồng cà phê. Đưa diện tích trồng cà phê về sát quy hoạch theo như đề án sản xuất cà phê bền vững đặt ra (600 nghìn ha vào năm 2030), trong đó có 80% diện tích áp dụng quy trình sản xuất cà phê bền vững.

Cùng đó, chuyển dần phần diện tích cà phê trồng trên đất rừng nhưng không mang lại hiệu quả kinh tế sang trồng rừng (chủ yếu ở 4 tỉnh Tây Nguyên nêu trên). Thực hiện giám sát chặt chẽ vùng cà phê giáp ranh với rừng bằng các cam kết pháp lý không lấn, không phá rừng và tăng cường kiểm soát nội bộ từ cộng đồng và từ doanh nghiệp thu mua. Khuyến khích mở rộng mô hình nói “không” với cà phê trồng trên diện tích lấn chiếm rừng gắn với trách nhiệm của chủ rừng và chủ rẫy cà phê (sản xuất theo tiêu chuẩn 4C). Nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn tài nguyên, năng suất và chất lượng, thu nhập của người trồng cà phê để giảm sức ép lên rừng.

Mặt khác, tăng tốc độ tái canh cà phê già cỗi bằng các giống cà phê có năng suất cao, chất lượng tốt theo hướng sản xuất bền vững. Áp dụng các biện pháp tưới nước tiết kiệm. Trồng xen các cây nông nghiệp, cây ăn quả, cây công nghiệp, cây che bóng nhằm đưa lại các ích lợi: bảo vệ đất, chống xói mòn trong giai đoạn thiết lập và tái canh, hấp thụ các bon, vừa ổn định thu nhập vừa hạn chế suy thoái đất.

Đã đến lúc không phải trên bàn hội thảo mà cần sớm triển khai trong thực tế, vấn đề cốt lõi là nâng cao hiệu quả kinh tế của toàn chuỗi sản xuất cà phê một cách bền vững gắn kết các tác nhân trong chuỗi tham gia lồng ghép REDD+. Tăng cường các chuỗi liên kết giữa doanh nghiệp thu mua-chế biến-người trồng cà phê để gắn trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, người sản xuất với nghĩa vụ bảo vệ rừng và môi trường. Tăng cường năng lực, nâng cao nhận thức về REDD+ cho các thành tố tham gia trong chuỗi giá trị cà phê. Để thực hiện được những mục tiêu này hiệu quả, dĩ nhiên cần sự đồng bộ của các giải pháp liên quan: huy động và sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả; cơ chế, chính sách hợp lý; tuyên truyền, vận động sâu rộng…

Vùng trọng điểm phát triển cà phê ở Tây Nguyên:

- Đăk Lăk: 190 nghìn ha

- Lâm Đồng: 150 nghìn ha

- Đăk Nông: 150 nghìn ha.

- Gia Lai: 75 nghìn ha

MINH ÐẠO