Gây trồng hoàng liên ô rô và cây bá bệnh dưới tán rừng

Nguồn tin: Báo Lâm Đồng, 09/08/2016
Ngày cập nhật: 10/8/2016

Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên vừa hoàn thành 3 năm nghiên cứu, gây trồng thử nghiệm cây hoàng liên ô rô và cây bá bệnh dưới tán rừng Lâm Đồng. Đây là 2 loài cây dược liệu hoang dã làm nguyên liệu sản xuất thuốc tân dược trong nước, mang lại nhiều ý nghĩa về giá trị kinh tế và hiệu quả sử dụng đất rừng.

Củ cây bá bệnh thu thập trong rừng Di Linh

Tuyển chọn 12 dòng cây có hàm lượng hoạt chất cao

Điều tra của Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên đã xác định: Cây hoàng liên ô rô phân bổ trên địa bàn Đà Lạt và Lạc Dương với độ cao từ 1.500 m trở lên. Trong đó thường sinh trưởng tập trung thành từng quần thể hơn 300 m², chạy dọc ven các khe suối dưới tán rừng thông 3 lá; hoặc rải rác từng đám nhỏ khoảng 15 cây, che bóng bên trên là tán rừng hỗn giao lá rộng. Hàng năm, hoàng liên ô rô vào mùa hoa nở rộ trong 15 ngày cuối tháng 2; mùa trái chín bắt đầu giữa tháng 3 kéo dài qua đầu tháng 5.

Và cây bá bệnh phân bổ trên độ cao từ 200 m đến hơn 1.100 m, thuộc địa bàn 10 huyện, thành trong tỉnh Lâm Đồng (trừ Đà Lạt và huyện Đơn Dương). Với địa hình sinh trưởng gồm các tỷ lệ 57% sườn dốc, 33% đỉnh đồi và 10% chân dốc, cây bá bệnh thường tái sinh tự nhiên trên nương rẫy mới và dưới tán rừng thông 3 lá. Vào thời điểm 15 ngày cuối tháng 3 hàng năm, cây bá bệnh nở hoa đồng loạt rồi đậu trái từ đầu tháng 3 đến đầu tháng 5.

Qua phân tích hàng loạt mẫu thu nhận trong nhiều môi trường sinh thái khác nhau, Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên đã chọn 6 dòng cây hoàng liên ô rô trong khu vực Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà, Langbiang, huyện Lạc Dương và khu vực thôn Phát Chi, xã Trạm Hành, Đà Lạt, cùng 6 dòng cây bá bệnh tại xã Tân Thượng và xã Tam Bố, huyện Di Linh có hàm lượng các hoạt chất berberine, quassinoid cao nhất để thử nghiệm gây trồng trên tổng diện tích 2 ha.

Nhân giống hữu tính và vô tính

Kết quả nghiên cứu của Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên cho thấy: Hạt giống hoàng liên ô rô và bá bệnh thu hoạch xong phơi khô, làm sạch, đưa vào tủ lạnh bảo quản ở nhiệt độ 10 độ C từ 3 đến 6 tháng trước khi gieo ươm. Đầu tiên, xử lý hạt giống sạch nấm bệnh và diệt trừ mầm bệnh côn trùng 2 loài cây này bằng cách ngâm vào thuốc tím (KMnO4) trong thời gian khoảng 10 phút. Tiếp theo vớt ra rửa sạch, rải đều hạt trên mặt khay rồi phủ lên một lớp cát mịn. Tưới nước giữ độ ẩm liên tục từ 10 - 20 ngày thì hạt nẩy mầm đạt tỷ lệ từ 50 - 55%. Chăm sóc phát triển thành các cặp lá mới đưa cây con ra cấy vào bầu đất. Khi cây con có chiều cao từ 20 - 25 cm (khoảng 11 - 12 tháng tuổi), đạt tiêu chuẩn “3 không” (không bị sâu bệnh, không bị cụt ngọn và không bị vỡ bầu đất) thì xuất vườn.

Với nhân giống vô tính cây hoàng liên ô rô và cây bá bệnh, Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên áp dụng phương pháp giâm hom, sử dụng thuốc NAA nồng độ 0,5% để kích thích ra rễ. Giâm hom trồng ở dưới tán rừng Lâm Đồng đạt tỷ lệ ra rễ 60% vào mùa mưa và 45% vào mùa khô.

Những chùm trái hoàng liên ô rô thường thấy trong rừng Trạm Hành, Đà Lạt

Sau 18 tháng nhân giống trồng thử nghiệm trên tổng diện tích 2 ha với nhiều khu vực sinh thái khác nhau, Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên đã tổ chức 2 hội thảo khoa học, tiếp nhận góp ý của nhiều nhà khoa học, quản lý, cán bộ kỹ thuật, bước đầu đề xuất 2 quy trình kỹ thuật có thể áp dụng gây trồng 12 dòng hoàng liên ô rô và bá bệnh dưới tán rừng thông 3 lá Lâm Đồng. Theo đó, hoàng liên ô rô và bá bệnh có thể tạo cây con từ hạt và giâm hom trong túi bầu nhựa PE, kích thước 7 x 14 cm. Thành phần trong bầu đất gồm 75% đất mặt và 25% xơ dừa. Từ tháng 4 đến tháng 5, phát dọn thực bì toàn diện, đào hố cách gốc cây thông khoảng 1,5 m, kích thước hố 30 x 30 x 30 cm, bón lót từ 100 - 150 gam phân hữu cơ vi sinh/hố. Thời vụ trồng thuần loài hoàng liên ô rô và bá bệnh từ tháng 6 đến tháng 8, mật độ 4.400 cây/ha, cự ly 1,5 x 1,5 m.

Quy trình chăm sóc năm thứ 1 với 2 giai đoạn: Trồng dặm trong tháng đầu tiên, nơi có tỷ lệ cây sống dưới 85%; tháng 10 và tháng 11, phát dọn thực bì kết hợp xạc cỏ, vun gốc đường kính 80 cm. Năm thứ 2 xử lý 2 lần thực bì và vun xới gốc; 1 lần bón thúc phân NPK từ 50 - 100 gam/hố. Năm thứ 3 và thứ 4 áp dụng các biện pháp kỹ thuật tương tự năm thứ 2. Ngoài ra còn áp dụng các biện pháp ngăn chặn động vật phá hoại, làm đường ranh cản lửa, giảm vật liệu cháy rừng…

Qua việc công bố những quy trình gây trồng cây hoàng liên ô rô và bá bệnh sau 3 năm đầu tư nghiên cứu của Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, thiết nghĩ, các cơ quan chuyên trách trong tỉnh Lâm Đồng cần tổ chức phổ biến rộng rãi đến từng nông hộ ở địa phương, đồng thời bắt tay vào chọn các dòng cây sinh trưởng tốt nhất, có hoạt chất dược tính cao nhất để nhân giống cấy mô trồng đại trà theo quy hoạch từng vùng nguyên liệu tập trung, phù hợp dưới những tán rừng thông 3 lá trên địa bàn.

Các tài liệu khoa học đã ghi: Cây hoàng liên ô rô (mahonia nepalensis DC) chứa hoạt chất berberine có tác dụng giảm đau, chống viêm nhiễm, lợi tiểu; chữa kiết lị, tiêu chảy… Cây bá bệnh (eurycoma longifolia jack) chứa hoạt chất quassinoid hỗ trợ cơ thể tăng cường miễn dịch, giảm stress, chữa đái tháo đường, viêm gan siêu virus…

VĂN VIỆT