An Giang: Phát triển ngành hàng chủ lực lúa gạo

Nguồn tin: Báo An Giang, 29/07/2016
Ngày cập nhật: 30/7/2016

Dù còn gặp khó khăn trước bối cảnh cạnh tranh với các nước khác, giá trị sản xuất chưa cao, canh tác còn manh mún… nhưng trong trung hạn, sản xuất lúa, gạo vẫn là ngành hàng chủ lực ở ĐBSCL nói chung và An Giang nói riêng. Nhiệm vụ quan trọng là cần đẩy mạnh liên kết sản xuất, chú trọng chất lượng, giá trị gia tăng cho hạt gạo chứ không chỉ chạy theo số lượng.

Thực trạng đáng lo

Ông Lê Đức Thịnh, Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), cho rằng, thời gian gần đây, sản xuất và tiêu thụ lúa, gạo gặp nhiều khó khăn do nhiều nguyên nhân. Trong đó, xuất khẩu gạo bị cạnh tranh bởi nhiều quốc gia mới nổi như Pakistan, Ấn Độ, Campuchia, Myanmar; tình trạng biến đổi khí hậu, hạn hán, xâm nhập mặn ảnh hưởng đến năng suất; thu nhập nông dân trồng lúa thấp hơn các loại cây trồng, vật nuôi khác… “Tuy nhiên, trong trung hạn, sản xuất lúa, gạo vẫn là ngành hàng chủ lực ở ĐBSCL, trong đó An Giang chiếm diện tích khá lớn. Đây là vùng từ lâu được đánh giá có lợi thế so sánh về sản xuất lúa với diện tích lúa tập trung lên đến 1,8 triệu héc-ta, đạt 3,8 triệu héc-ta gieo trồng mỗi năm (2 – 3 vụ), liên quan sinh kế của gần 1,8 triệu hộ nông dân. ĐBSCL cung cấp đến 90% trong số từ 5 - 7 triệu tấn gạo xuất khẩu mỗi năm của cả nước. Ngay chính tình trạng biến đổi khí hậu lại là cơ hội để ĐBSCL thể hiện lợi thế của một vùng sản xuất lớn về lúa, gạo” – ông Thịnh phân tích.

Xây dựng CĐL là giải pháp khai thác thế mạnh lúa gạo

Dù là “vựa lúa” của cả nước nhưng ông Thịnh vẫn có cơ sở lo lắng khi hiện nay, các mô hình sản xuất và tiêu thụ lúa, gạo ở ĐBSCL vẫn phổ biến tình trạng không liên kết, nông dân tự do xuống giống và khi thu hoạch, gặp thương lái bán tại chỗ theo giá cả thỏa thuận. Những năm gần đây, có nhiều doanh nghiệp (DN) ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm trực tiếp với nông dân nhưng chưa bền vững, dễ bị “bẻ kèo” khi giá lúa biến động. Một mô hình liên kết khác vững chắc hơn nhưng tỷ lệ triển khai còn thấp là DN ký hợp đồng với tổ chức đại diện của nông dân là tổ hợp tác (THT) hoặc hợp tác xã (HTX). Qua đó, cung ứng vật tư đầu vào, giám sát được chất lượng, đảm bảo bao tiêu đầu ra. “Càng ngày, các mô hình liên kết sản xuất theo hợp đồng càng phát triển. Tuy nhiên, vẫn có đến trên 80% sản lượng lúa gạo ở ĐBSCL vẫn được thương mại thông qua thương lái. Chỉ có từ 10 - 20% là liên kết thông qua hợp đồng sản xuất và bao tiêu sản phẩm” – ông Thịnh đánh giá.

Tất cả cùng hành động

Theo ông Lê Đức Thịnh, trước thói quen sản xuất tự do đến mức đáng ngại của nông dân thì mô hình “Cánh đồng lớn” (CĐL) có thể xem là giải pháp vực dậy thế mạnh cây lúa. “Về bản chất, CĐL là phương thức tổ chức mới trong nông nghiệp, liên kết nhiều nông dân riêng lẻ cùng thực hiện một quy trình sản xuất đối với một sản phẩm nhất định. Theo chuỗi giá trị lúa, gạo, các DN đóng vai trò đặt hàng, đưa ra các yêu cầu về chất lượng, khối lượng sản phẩm và thời điểm cần cung ứng để nông dân sản xuất. DN có thể hỗ trợ ứng trước một phần hoặc toàn bộ chi phí đầu vào, thu mua sản phẩm đầu ra cho nông dân, đảm bảo kiểm soát được chất lượng sản phẩm. Khi tham gia CĐL, nông dân giảm được từ 10 - 15% chi phí sản xuất, tăng 20 - 25% sản lượng, có thể thu lời thêm từ 2,2 - 7,5 triệu đồng/héc-ta. Trong khi đó, DN có vùng nguyên liệu ổn định và giảm được chi phí giao dịch” – ông Thịnh nhận xét.

Nếu như vụ đông xuân 2010-2011, diện tích CĐL tại ĐBSCL chỉ mới có 7.200 héc-ta thì đến vụ đông xuân 2014-2015, đã đạt trên dưới 200.000 héc-ta, thu hút khoảng 180.000 hộ nông dân tham gia. Tại ĐBSCL, hiện có trên 100 DN tham gia ký hợp đồng sản xuất và bao tiêu lúa gạo cho nông dân. Trung bình, mỗi DN ký được 815 héc-ta. Tuy nhiên, tỷ lệ thành công của hợp đồng thu mua mới chỉ đạt từ 30 - 55%. Sở dĩ DN và nông dân dễ “bẻ kèo” do cơ chế ràng buộc trách nhiệm chưa mạnh, vai trò của các THT và HTX chưa được phát huy đúng mức. “Theo đề án tái cơ cấu ngành hàng lúa, gạo, Việt Nam sẽ duy trì vị thế xuất khẩu gạo của mình nhưng hướng vào chất lượng, nâng cao hiệu quả cạnh tranh. Yêu cầu của tái cơ cấu phải đảm bảo hài hòa lợi ích của các bên, nhất là nông dân. Để làm được điều này, cần xây dựng các vùng chuyên canh xuất khẩu, nâng chất hoạt động HTX để tăng cường liên kết với DN, tạo ra sản phẩm có chất lượng, giá bán tương đương với các nước trong khu vực. Xây dựng các sản phẩm gạo theo từng thị trường cụ thể gắn với xây dựng thương hiệu gạo quốc gia và quốc tế. Đồng thời, đẩy mạnh công nghiệp chế biến và chế biến sâu các sản phẩm sau gạo, các phụ phẩm của lúa gạo để tăng giá trị...” – ông Thịnh đề xuất.

Trong chương trình CĐL của Bộ NN-PTNT, mỗi tỉnh chọn ra 1-2 HTX đủ mạnh, có cơ chế cho vay vốn để làm đại lý cấp I của các công ty vật tư. Thông qua CĐL, kiên quyết phân chia lợi nhuận trong chuỗi giá trị xuất khẩu lúa gạo công bằng và hợp lý bằng chính sách điều tiết lợi nhuận, chính sách thuế, chính sách giá gạo thường và gạo xuất khẩu; khuyến kích các HTX tham gia mua cổ phần của các công ty xuất khẩu gạo…

XUÂN LỘC