Cà Mau: “Vỡ mộng” nấm linh chi

Nguồn tin: Báo Ảnh Đất Mũi, 18/05/2015
Ngày cập nhật: 21/5/2015

Vài năm gần đây, cao điểm nhất là vào khoảng năm 2014 - 2015, mô hình trồng nấm linh chi xuất hiện rải rác ở một số địa phương trong tỉnh Cà Mau. Nghe thông tin mô hình trồng nấm linh chi mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân, chúng tôi đã chủ động liên hệ các hộ trồng nấm với mục đích tuyên truyền về hiệu quả mô hình, nhằm nhân rộng trong bà con. Song khi tìm hiểu thực tế, nhiều hộ trồng nấm phải chịu cảnh “tiền mất, nợ mang” vì những lời hứa “ảo” của một công ty chuyên cung cấp phôi nấm cho bà con.

Hiệu quả chưa như mong đợi

Thông qua lời giới thiệu của ông Trần Thanh Trường, Chủ tịch Hội Nông dân xã Tân Đức, huyện Đầm Dơi, trên địa bàn xã có một mô hình trồng nấm linh chi của ông Nguyễn Văn Út (Út Sài Gòn), ấp Thuận Lợi, xã Tân Đức, đạt hiệu quả, với 3.000 phôi nấm, lần thu hoạch đầu tiên được 24kg nấm, thu được 12 triệu đồng. Lần đó, tôi liên lạc với ông Út và ông hẹn gặp vào lần thu hoạch nấm đợt 2.

Sau 1 tháng vẫn không thấy ông Út liên lạc, tôi chủ động gọi thì ông Út cho biết nấm không thành công như lần đầu, mót máy chỉ thu được 3kg, trừ chi phí còn lỗ trên 10 triệu đồng.

Lần theo cáo báo của Hội Nông dân tỉnh, được biết tại xã Biển Bạch Đông, huyện Thới Bình, có khoảng 10 hộ dân trồng nấm linh chi, chúng tôi xuống địa bàn tìm hiểu. Tại Ấp 6 La Cua, xã Biển Bạch Đông, có khoảng 3 hộ trồng nấm, kết quả cũng tương tự trường hợp của ông Nguyễn Văn Út.

Ông Lê Văn Dũng, cựu chiến binh Ấp 6 La Cua, cho biết: “Xem ti vi thấy nấm linh chi dễ trồng, hiệu quả kinh tế cao, tôi lặn lội lên Bạc Liêu tìm hiểu, tham quan mô hình thực tế, rồi ký hợp đồng với Công ty TNHH MTV Măng Tây Xanh Hưng Lợi (tại Bạc Liêu) thực hiện mô hình trồng nấm linh chi cùng với hai người con rể. Khoảng tháng 9/2014, tôi mua 2.000 phôi nấm với giá 20 triệu đồng, sau 3 lần thu hoạch nấm, trừ chi phí thì huề vốn, chưa tính chi phí cất nhà trồng nấm và chi phí điện nước sau hơn 3 tháng trồng”.

Rút kinh nghiệm sau lần trồng nấm đó, nuôi hy vọng gỡ vốn, ông Dũng mua thêm 5.000 phôi với giá 50 triệu đồng, thu hoạch tổng cộng 3 đợt chỉ bán được 31 triệu đồng, lỗ trên 20 triệu đồng.

Cùng cảnh ngộ với ông Dũng, còn có ông Nguyễn Văn Tươi, Ấp 6 La Cua, ông đầu tư 30 triệu đồng mua 3.000 phôi nấm, chưa tính chi phí điện nước và cất nhà trồng nấm. Sau 2 đợt thu hoạch, ông Tươi bán được tổng cộng 29 triệu đồng, trừ chi phí còn lỗ 4 triệu đồng. Ông Tươi cho biết: “Không chỉ thâm nợ, mà công sức gia đình bỏ ra chăm sóc nấm trên 4 tháng trời xem như đổ biển”.

Đầu tư trên 70 triệu đồng trồng 2 đợt nấm linh chi, hiện tại gia đình ông Lê Văn Dũng, Ấp 6 La Cua, xã Biển Bạch Đông (huyện Thới Bình) bị lỗ trên 20 triệu đồng, chưa tính chi phí cất nhà trồng nấm và chi phí điện nước cho gần 4 tháng trồng.

Nghiên cứu trên mạng Internet, thấy mô hình nấm linh chi đẹp, lạ mắt, dễ trồng, hiệu quả kinh tế mang lại khá cao, chị Thạch Bích Liên, hội viên phụ nữ ấp Tân Điền A, xã Thanh Tùng, huyện Đầm Dơi cùng với người em dâu lên tận Trà Vinh để được “mục sở thị” mô hình trồng nấm linh chi và học hỏi kinh nghiệm, sau đó về quê trồng thử nghiệm. Chị Liên cho biết: “Tôi trồng thí điểm 3.000 phôi, vốn đầu tư ban đầu 30 triệu đồng, cộng với tiền nước tưới nấm, 2 chai thuốc dưỡng nấm gần 5 triệu đồng nữa, sau 3 đợt thu hoạch nấm thương phẩm vẫn chưa đủ vốn”.

Dân chịu thiệt

Ngoài ông Nguyễn Văn Út, ông Lê Văn Dũng, ông Nguyễn Văn Tươi, chị Thạch Bích Liên, đa phần các hộ trồng nấm khác trong tỉnh cũng đều cho kết quả tương tự, lợi nhuận chưa cao, song lỗ lã thì nhiều. Mấu chốt ở đây là, những hộ trồng nấm trên đều sử dụng phôi nấm từ Công ty TNHH MTV Măng Tây Xanh Hưng Lợi (tại Bạc Liêu) cung cấp, do bà Nguyễn Ngọc Ái làm Giám đốc.

Quá bức xúc vì hiệu quả mô hình trồng nấm linh chi mang lại không đúng như cam kết trong hợp đồng, ông Nguyễn Văn Út quyết định cầm hợp đồng và chạy gần 20km để gặp chúng tôi để giãi bày bức xúc.

Ông Út cho biết: “Xem thời sự trên Đài Truyền hình Bạc Liêu, thấy giới thiệu về hiệu quả của mô hình nấm linh chi, tôi lặn lội lên Bạc Liêu tìm hiểu. Gặp bà chủ Ngọc Ái, nghe bà tư vấn và vẽ ra mô hình trồng nấm quá hấp dẫn: Đảm bảo hiệu quả đạt 95%; hỗ trợ kỹ thuật sản xuất trong suốt vụ trồng và bao tiêu sản phẩm với giá 400 - 500 ngàn đồng/kg nấm (loại 1 và loại 2); khi có hiệu quả sẽ nhân rộng góp phần giảm nghèo cho bà con, sau đó sẽ thành lập hợp tác xã trồng nấm linh chi, rồi gợi ý tôi làm đại lý thu mua nấm linh chi cho công ty... Dù được người anh cảnh báo không nên trồng vì rất “khó ăn”, song, tôi quyết tâm đi vay 20 triệu đồng, lãi suất 5%, cùng với 10 triệu đồng gom góp hết trong nhà, đầu tư mua 3.000 phôi nấm, với giá 30 triệu đồng. Theo hợp đồng, cam kết tỷ lệ bịch phôi nấm linh chi cho ra nấm đạt từ 95% trở lên, năng suất 30 - 35gr nấm/bịch phôi nấm, tương đương 30 bịch sẽ cho ra khoảng 1kg nấm thương phẩm, 3.000 bịch sẽ cho ra 30kg nấm. Tôi được bà Ái thông tin thêm, phôi nấm sẽ cho ra 3 đợt nấm mới hết giá trị, nếu thu 3 đợt theo tỷ lệ (đợt 1 - 95%; đợt 2 - 70%; đợt 3 - 50%), tôi nghĩ sẽ cầm chắc trong tay phần lãi. Tuy nhiên thực tế, tôi chỉ thu hoạch được 1 lần 24kg nấm, bán được 12 triệu đồng, lần thứ 2 chỉ khoảng 3kg, đến lần thứ 3 thì mất trắng, trừ chi phí tôi còn lỗ trên 10 triệu đồng. Bức xúc nhất là trong quá trình trồng, thấy nấm có dấu hiệu bất thường, tôi chủ động liên hệ với công ty nhờ hỗ trợ kỹ thuật như hợp đồng cam kết, thì chỉ được hướng dẫn qua loa qua điện thoại, rồi đặt ra ngàn lý do: Do thời tiết, trước tết thì lạnh quá, sau tết thì nóng quá nấm không ra được”.

Bị công ty bà Ái “đánh đòn” khá đau nữa là trường hợp của ông Lê Văn Dũng, ông bỏ ra 50 triệu đồng mua 5.000 phôi nấm, thu hoạch tổng cộng 3 đợt được 80kg nấm, ông Dũng tính nhẩm sẽ bán được 40 triệu đồng, trừ chi phí lỗ 10 triệu đồng.

Không ngờ, phía bà Ái cho rằng nấm bị nhiễm bệnh, nên mạnh tay dạt nấm của ông và chỉ mua 62kg, tổng cộng được 31 triệu đồng, tiền lỗ nhích lên trên 20 triệu đồng. Tuy nhiên, trong 31 triệu đồng tiền bán nấm, hiện công ty vẫn còn nợ ông Dũng gần 8 triệu đồng.

Anh Nguyễn Văn Tuấn, con rể ông Dũng, bức xúc: “Gần như từ đầu đến cuối, công ty bà Ái thực hiện không đúng hợp đồng nên phần thiệt dồn hết xuống đầu dân. Điển hình khâu thu mua nấm, chúng tôi thu hoạch nấm, vô bao bì sẵn, rồi cho bà Ái hay liền để cử người xuống thu mua. Nấm thương phẩm được chuyển hết về công ty, nhưng bà Ái không có ý kiến gì, tuy nhiên đến khi chúng tôi đòi tiền thì phía bà Ái mới thông tin rằng nấm sâu, nấm nhiễm bệnh, rồi tự ý dạt nấm mà không có sự chứng kiến của chúng tôi. Khi chúng tôi tỏ ra bức xúc quá, thì bà đòi đốt bỏ (nói qua điện thoại). Vì công ty bà Ái còn nợ tiền, sợ mất cả chì lẫn chài nên chúng tôi không muốn làm lớn chuyện”.

Tương tự, sau khi thu hoạch nấm đợt 2, ông Nguyễn Văn Tươi thu được 21kg, thì bị công ty dạt lại còn 16kg. Tổng cộng 2 đợt thu nấm, được 29 triệu đồng, hiện công ty vẫn còn nợ lại 4 triệu đồng; nợ ông Nguyễn Văn Út trên 10 triệu đồng; riêng chị Thạch Bích Liên nhờ người quen cảnh báo, nấm thương phẩm chị không bán cho công ty bà Ái nên không bị “dính kèo”.

Thông qua điện thoại, tôi có cuộc trao đổi với bà Nguyễn Ngọc Ái, Giám đốc Công ty TNHH MTV Măng Tây Xanh Hưng Lợi, bà Ái công nhận thực tế có một số mô hình trồng nấm của bà con trên địa bàn tỉnh mang lại hiệu quả kinh tế chưa cao, cùng với việc bà dạt nấm và trả tiền chậm cho hộ trồng nấm xuất phát từ một số nguyên nhân: “Bà con nhập nấm về trồng không may rơi vào khoảng thời gian có thời tiết lạnh; mặt khác trong quá trình trồng, một số bà con không tuân thủ theo sự hướng dẫn của công ty, nên không hiệu quả. Còn việc công ty dạt nấm của bà con là do khâu phơi nấm, bảo quản nấm của bà con chưa tốt, quét quá sạch bào tử trên nấm, nấm sạch và nấm sâu bệnh lẫn lộn… chất lượng nấm không đảm bảo, công ty gặp khó trong xử lý”.

Bài học từ phong trào tự phát

Đem câu chuyện thực tế một số bà con trồng nấm linh chi trong tỉnh đang chịu cảnh “ngậm bồ hòn” vì thua lỗ, kể cho chị Trần Thị Quyết, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh. Chị Quyết cho biết: Năm 2010, Hội Nông dân tỉnh có tổ chức cho khoảng 20 nông dân tham quan, học hỏi kinh nghiệm trồng nấm linh chi tại TP. Hồ Chí Minh. Sau chuyến tham quan đó, bà con rất thích rồi một vài hộ ở huyện U Minh tiến hành trồng thử nghiệm, tuy nhiên không đạt hiệu quả nên không trồng nữa. Khoảng hai năm gần đây, thông qua báo cáo của Huyện hội, thì tại một số huyện: Đầm Dơi, U Minh, Thới Bình… có mô hình trồng nấm linh chi đạt hiệu quả, Hội còn dự định rà soát lại để có hình thức hỗ trợ cho bà con và nếu hiệu quả sẽ nhân rộng mô hình. Tuy nhiên, nay nghe tin bà con trồng nấm không có lãi, thậm chí thua lỗ và bị doanh nghiệp ép vào thế kẹt, chúng tôi hết sức ngỡ ngàng”.

Câu chuyện trồng nấm linh chi hiện đang được nói đến rất nhiều ở Cà Mau, nhưng phần nhiều lại là nông dân trồng tự phát. Hầu hết các trường hợp tôi gặp, họ đều tự nghiên cứu, tìm tòi, chủ động liên lạc và ký hợp đồng với công ty cung cấp phôi nấm linh chi mà không thông qua Hội hay chính quyền địa phương. Vì thế, khi hiệu quả không như mong đợi, họ bị doanh nghiệp “ép” thì không biết tìm ai cầu cứu.

Ông Nguyễn Thanh Hoa, Phó Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Biển Bạch Đông, huyện Thới Bình: “Năm 2014, trên địa bàn xã có khoảng 10 hộ trồng nấm linh chi, bản thân tôi và một số hội viên cựu chiến binh trong xã cũng đã chủ động trồng thử nghiệm mô hình này, với hy vọng có hiệu quả sẽ nhân rộng trong hội viên, giúp hội viên vươn lên ổn định cuộc sống. Tuy nhiên, hiệu quả không cao, chỉ có đường lỗ nên hội viên cựu chiến binh cũng như một số hộ dân khác không còn thiết tha với mô hình này nữa”.

Giờ đây về Ấp 6 La Cua, xã Biển Bạch Đông, nhắc đến mô hình trồng nấm linh chi ai ai cũng “giơ tay đầu hàng”. Anh Nguyễn Văn Tuấn, chia sẻ: “Là nông dân, trình độ hiểu biết còn hạn chế, nên chúng tôi đã sai lầm khi “đơn thương độc mã” ký kết hợp đồng làm ăn cùng doanh nghiệp, do không đọc kỹ hợp đồng nên phần thiệt luôn thuộc về dân. Chúng tôi có lời khuyên cho bà con đang và sắp có ý định thực hiện mô hình này, cần thông qua các cấp hội nông dân và chính quyền địa phương để có người bảo trợ quyền và lợi ích chính đáng cho nông dân, tránh tình trạng “đem con bỏ chợ” như chúng tôi”.

Nhìn ngôi nhà trồng nấm và phôi nấm hư còn lại, anh Nguyễn Văn Tươi xem như là “dĩ vãng buồn” của gia đình, bởi không chỉ lỗ 4 triệu đồng, mà công sức gia đình anh bỏ ra chăm sóc nấm trên 4 tháng trời xem như mất trắng.

Chị Trần Thị Quyết, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh: “Hội sẽ sớm vào cuộc, rà soát lại hiệu quả của mô hình và làm đại diện cho nông dân có tiếng nói với Công ty TNHH MTV Măng Tây Xanh Hưng Lợi, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng cho người dân. Đồng thời, chúng tôi có lời khuyên đối với bà con, cần có sự liên kết trong sản xuất và sự hỗ trợ của các cấp hội, chính quyền địa phương nhằm tránh tình trạng thương lái ép giá, bà con phải chịu thiệt thòi. Đây cũng được xem là bài học kinh nghiệm quý giá cho bà con về phong trào sản xuất tự phát”.

Thay cho lời kết, tôi xin trích một đoạn trong bài viết “Từ cây mắc - ca, nhớ lại những phong trào… thất bại”, của ông Nguyễn Minh Nhị, nguyên là Chủ tịch UBND tỉnh An Giang: “Vì báo chí nói cái gì thì dân ta tin và làm theo rất nhanh, nhưng thực ra những thông tin ấy mới chỉ là “thông tin” hoặc chỉ là “quảng cáo bán giống” mà thôi. Còn nếu có kế hoạch trồng thì phải có quy hoạch và kế hoạch thị trường chu đáo, không thì như lúa gạo, cá tra... hiện nay: Sản xuất càng nhanh, càng nhiều, càng nghèo!”.

HẠNH NHÂN