Xây dựng thương hiệu gạo Việt - thúc bách nâng cao chuỗi giá trị

Nguồn tin: Sài Gòn Giải Phóng, 28/12/2015
Ngày cập nhật: 29/12/2015

Năm 2015 đang dần khép lại, Việt Nam tiếp tục đánh dấu mốc kỷ lục về xuất khẩu gạo khi khối lượng chính ngạch đạt khoảng 6,5 triệu tấn. Song, phần lớn nông dân trồng lúa vẫn còn khó khăn. Việt Nam lại xuất hiện những đối thủ cạnh tranh về gạo ngay tại sân nhà. Sau Thái Lan, gạo Campuchia đã “mon men” vào thị trường nội địa. Nếu chậm hoàn thành chiến lược xây dựng thương hiệu, gạo Việt sẽ ngày càng khó trên thị trường.

Loay hoay tìm đường

Ông Huỳnh Thế Năng, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã thẳng thắn nhìn nhận: “Vì sao Việt Nam đã xuất khẩu gạo hàng chục năm, với khoảng 140 doanh nghiệp, nhưng chưa có nhãn hiệu và thương hiệu. Dư luận bức xúc là phải. VFA không thể dửng dưng trước thực trạng này”. Trong nhiều năm qua người ta luôn đặt câu hỏi: Vì sao với 3,9 triệu ha trồng lúa/năm, 1.140.000 nông hộ trồng lúa ở ĐBSCL vẫn chưa thể làm giàu từ nghề trồng lúa, khi hàng năm họ tạo ra nguồn nguyên liệu dồi dào, mỗi năm xuất khẩu đem về khoảng 3 tỷ USD! Nguyên nhân thì có nhiều, song giờ đây người ta đang tìm “lời giải” từ chuyện tạo dựng thương hiệu cho hạt gạo Việt Nam đã bị “lãng quên” trong hàng chục năm qua.

VFA vừa đưa ra kế hoạch hành động, tham gia xây dựng chuỗi phát triển thương hiệu gạo vùng ĐBSCL đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030 đã thu hút được sự quan tâm của nhiều chuyên gia và lãnh đạo ngành nông nghiệp. Theo đó, VFA cụ thể hóa thương hiệu gạo ở 3 cấp độ: quốc gia, vùng ĐBSCL/địa phương và doanh nghiệp/sản phẩm. ĐBSCL được “trời phú” với những đặc điểm sinh thái đa dạng, sản phẩm lúa gạo sẽ thỏa mãn nhiều phân khúc khác nhau như gạo đặc sản, gạo chất lượng cao và gạo theo phân khúc thị trường ngách chuyên biệt.

Nông dân ĐBSCL đang trông chờ hạt gạo mình làm ra có thương hiệu để nâng cao thu nhập

Có người bảo: “Nói gạo Việt Nam có hoặc không có thương hiệu đều đúng”! Có lẽ câu nói ví von cho hoàn cảnh trớ trêu là Việt Nam được biết đến như một cường quốc xuất khẩu gạo nhưng để nhắc tên một loại gạo nào đó mang thương hiệu Việt Nam thì khó nói. Các chuyên gia và lãnh đạo ngành nông nghiệp đều chung nhận định về những yếu kém của sản xuất lúa gạo Việt Nam. Theo đó, điểm yếu của lúa gạo trong vùng là không đồng đều về chất lượng và sử dụng quá nhiều giống khác nhau; tính cạnh tranh của hạt gạo thấp, do thời gian dài lệ thuộc vào phân khúc thị trường cấp thấp. Trong khi các nước khác đã xâm nhập thị trường chất lượng cao đã lâu. “Thực tế, việc để thương lái thu gom, mua nhiều giống lúa khác nhau của nông dân rồi chế biến bán cho doanh nghiệp xuất khẩu thì làm sao tạo ra chất lượng gạo đồng nhất, nói chi đến chuyện xây dựng thương hiệu”, GS-TS Võ Tòng Xuân, Hiệu trưởng Trường ĐH Nam Cần Thơ, chỉ ra.

Khách hàng là thương hiệu

“Xây dựng thương hiệu lúa gạo phải bắt đầu tư doanh nghiệp và khởi nguồn từ nhãn hiệu của doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải chứng minh thuyết phục người tiêu dùng trong nước, sau đó mới tới các yếu tố khác”, một chuyên gia phân tích. Lâu nay người ta phê phán VFA chỉ làm mỗi việc xuất khẩu gạo. “VFA đang mặc chiếc áo chật. Cần áo rộng hơn để thay đổi trong tình hình mới”, ông Huỳnh Minh Huệ, Tổng thư ký VFA, đã dùng hình tượng trên để nói về bước hành động xây dựng chuỗi phát triển thương hiệu. Theo ông Huệ, hiện nay VFA chỉ “gánh vác một vai” là tiêu thụ. Sắp tới, VFA phải gánh vác “hai vai”: Mở rộng tác nhân đến các dịch vụ và khâu tiêu thụ. Trong đó, VFA sẽ chủ động vẽ bản đồ thị trường, xác định phân khúc xuất khẩu gạo, để định hướng sản xuất. Trong đó, các khâu từ quy trình sản xuất (giống thuần chủng, thực hành canh tác tiên tiến, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm), quản lý chất lượng sau thu hoạch từ ruộng về nhà máy phải đảm bảo - loại bỏ qua trung gian đấu trộn). Lúa nông dân thu hoạch từ ruộng về thẳng nhà máy chế biến rồi tung ra thị trường.

Việc xác lập “gánh 2 vai” của VFA là rất cần thiết. Theo một chuyện gia trong lĩnh vực lúa gạo, doanh nghiệp xuất khẩu gạo phải cung cấp giống xác nhận cho nông dân (đầu vào), có giống rồi phải hướng dẫn nông dân sản xuất đúng quy trình (an toàn), chất lượng phù hợp với thị hiếu. Doanh nghiệp phải kiểm soát nguồn lực đầu vào. Đây cũng là hình thức để triệt tiêu vấn nạn phân bón giả tràn lan. Các chuyên gia lúa gạo cho rằng cần chuẩn bị nền tảng cho xây dựng thương hiệu lúa gạo. Theo đó, trước tiên củng cố 3 hệ thống: giống (độ thuần, người dân sử dụng 70% - 80% giống xác nhận); áp dụng hệ thống canh tác tiên tiến; tuân thủ các qui trình sản xuất an toàn để vượt qua rào cản dư lượng.

“Xây dựng thương hiệu cho lúa gạo ĐBSCL nói đơn giản bán cái gì mà người ta chịu mua. Xây dựng thương hiệu là khách hàng - khách hàng là thương hiệu” - ông Nguyễn Minh Nhị, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, nói một cách hình tượng. Đó cũng là “thông điệp” gửi gắm cho VFA xác lập các phân khúc gạo khách hàng ưa chuộng để xây dựng thương hiệu cho: gạo thơm, gạo chất lượng cao, gạo chất lượng trung bình. Một khi xác lập được thương hiệu gắn với phân khúc xuất khẩu, chắc chắn hạt gạo sẽ đem lại “quả ngọt” cho nông dân châu thổ cuối nguồn dòng Mê Công!

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Trần Thanh Nam:

Mục tiêu Đề án phát triển thương hiệu gạo Việt Nam là đến năm 2020 đạt 20% sản lượng gạo xuất khẩu mang thương hiệu gạo Việt Nam và tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đến năm 2030, 50% sản lượng gạo xuất khẩu mang thương hiệu gạo Việt Nam, trong đó 30% tổng sản lượng gạo xuất khẩu là nhóm gạo thơm và đặc sản. Theo đề án, thương hiệu gạo Việt Nam được xây dựng dưới hình thức bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận và nhãn hiệu thương mại. Nếu theo kế hoạch, đến năm 2017 chúng ta mới bắt đầu hình thành thương hiệu, nhưng trước yêu cầu thúc bách hiện nay, Bộ NN-PTNT sẽ chọn vài doanh nghiệp xuất khẩu có năng lực làm thí điểm trong năm 2016, sau đó sẽ nhân rộng ra.

CAO PHONG - HÀM LUÔNG