An Giang: Đi tìm cây lúa Nàng Nhen

Nguồn tin: Báo An Giang, 15/12/2015
Ngày cập nhật: 16/12/2015

Thời tiết vùng Bảy Núi (An Giang) ngày càng bất thường, khô hạn có chiều hướng gia tăng, đồng bào Khmer bỏ lúa đặc sản sạ lúa cao sản và ngắn ngày. Do đó, cây lúa Nàng Nhen miền núi cũng bị mất dần, diện tích hiện còn không đáng kể và rất ít địa bàn duy trì loại lúa này.

Tác động thời tiết cực đoan

Vụ mùa năm nay, nông dân xã Ô Lâm (Tri Tôn) cấy được 17 công lúa Nàng Nhen, tăng hơn năm ngoái 12 công (chủ yếu là ấp Phước Lộc, Phước An, Phước Thọ). Tới cuối tháng mười âm lịch, cây lúa vẫn còn xanh, chưa ai cắt gặt. “Lúc gieo mạ gặp hạn, mưa trễ, thiếu nước cung cấp cho cây lúa” – anh Sóc Anh (kỹ thuật viên nông nghiệp của xã) cho biết. Khi cấy, bị hạn thêm một khoảng thời gian nữa, rồi mùa mưa già trở nên liên tiếp dồn dập, khiến cây lúa chín trễ so với thời vụ thông thường. Do vậy, chắc chắn sẽ ảnh hưởng năng suất và phẩm chất hạt gạo loại lúa đặc sản này.

Cánh đồng lúa Nàng Nhen không còn

Do tác động thời tiết, nên cách nay 10 năm, cây lúa đặc sản ở xã Văn Giáo, Vĩnh Trung, An Cư (Tịnh Biên)… bị chết khô lúc trổ bông và làm đòng, hàng trăm héc-ta mất trắng hoặc năng suất rất thấp. Nhiều hộ lâm vào tình cảnh khốn đốn, nhìn cây lúa héo hon từng ngày, không cách nào ứng phó cho kịp. Vậy là, cây lúa Nàng Nhen mất dần, đất lúa mùa ruộng trên của nhiều xã, thị trấn ở Tịnh Biên sạ lúa cao sản và ngắn ngày. Một số ít hộ còn canh tác, chủ yếu là để lúa ăn và giữ giống đặc sản Nàng Nhen, còn việc mua bán gặp khó khăn do gạo nấu cơm bị cứng và không có mùi thơm.

Ông Chau Sóc Phonh, Chi hội trưởng Nông dân ấp Tô Thuận (xã Núi Tô, Tri Tôn) cho biết, cánh đồng kẹt Cần Đước cũng bị hạn 3 – 4 năm liên tiếp, bà con xoay trở tình thế bằng cách trồng rau màu (vụ đông xuân, hè thu) và sạ lúa cao sản (vụ thu đông). “Diện tích đất ruộng trên của ấp có 229 héc-ta, vụ mùa năm nay chỉ gieo cấy lúa đặc sản được 10 héc-ta, riêng lúa Nàng Nhen còn rất ít” – ông Chau Phonh cho hay. Sau cánh đồng ở Ô Lâm, nơi đây cũng là vùng lúa đặc sản của Tri Tôn, hiện còn giữ được 3 loại giống thơm là Nàng Nhen (bản địa), Muthsuri (bản địa) và Bông Gừng (Campuchia).

Mọi nỗ lực kém hiệu quả

Theo ông Chau Sa Im (ấp Phước Lợi, xã Ô Lâm), Nàng Nhen là loại lúa đặc sản, sinh trưởng khoảng 150 ngày, dễ chăm sóc và ít tốn chi phí, nhưng năng suất chỉ từ 3,5 - 4 tấn/héc-ta. “Loại lúa này, thích nghi vùng đất pha cát, không cần sử dụng phân hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Cho nên, người ta gọi lúa sạch là vậy” – ông Chau Sa Im giải thích. Thời vụ đòi hỏi khắt khe, lúc gieo mạ (mưa đầu mùa) đến khâu làm đất (trữ nước nhiều), giai đoạn trổ bông và làm đòng (tháng mười âm lịch) cũng cần nước thì mới chắc hạt và đạt năng suất.

Theo tập quán dần đổi công, năm nào mưa nhiều và đều đặn suốt mùa, đồng bào Khmer trữ được lượng nước dồi dào, cây lúa đặc sản Bảy Núi trúng mùa, ngược lại sẽ bị sụt giảm năng suất hoặc mất trắng. “Người ta gọi Nàng Nhen là “lúa Trời”. Bởi lẽ, hứng nước mưa mới mần được, mà hổng có mưa coi như trắng tay” – ông Chau Sơn Sóc Kunh (Chi hội trưởng Nông dân khóm Xuân Phú, thị trấn Tịnh Biên, huyện Tịnh Biên) thiệt tình. Sau bước thử nghiệm, ông thành công với kỹ thuật “sạ theo hàng” thay cho biện pháp “gieo mạ và cấy truyền thống”, vừa rút ngắn công đoạn ngày mùa, vừa giảm bớt chi phí nhân công lao động.

Ngày nay, vùng cao Bảy Núi sản xuất liên tục, khó phân biệt vụ nào là vụ chính. Trong khi đó, diện tích nằm ngoài trạm bơm điện lại không bằng phẳng, đất ai có điều kiện cứ việc trồng trọt. Chẳng hạn, như cánh đồng Tô Thuận (xã Núi Tô) lúa cao sản (ngắn ngày) xen kẽ với rau màu và lúa Nàng Nhen. Đây cũng là nguy cơ làm giảm phẩm chất hạt gạo và mùi thơm khi nấu cơm. Theo ông Dương Ánh Đông, Trưởng trạm Bảo vệ thực vật Tịnh Biên, lúa Nàng Nhen Bảy Núi có 3 dòng: Thơm, không thơm và trung gian. Đặc tính này cần xác định rõ thì mới khảo nghiệm, tổ chức sản xuất hiệu quả.

Trước đây, Tri Tôn và Tịnh Biên có đến 46 loại giống lúa đặc sản (nguồn gốc từ bản địa và du nhập bên Campuchia), trong đó có giống lúa Nàng Nhen (thơm, không thơm và trung gian). Do tác động thời tiết, canh tác gặp khó khăn, xu hướng gieo sạ lúa cao sản và ngắn ngày gần như phổ biến.

TRẦN ĐĂNG – TRỌNG ÂN