Nuôi cấy thành công mô tế bào cây ba kích

Nguồn tin: Báo Quảng Trị, 01/12/2015
Ngày cập nhật: 2/12/2015

Cây ba kích là một trong những loài cây dược liệu có nhiều công dụng, có giá trị kinh tế cao, nên được nhiều người khai thác và sử dụng. Đây là một loài cây mọc tự nhiên nếu nhu cầu sử dụng ngày càng nhiều dễ dẫn đến tình trạng khai thác cạn kiệt. Vì vậy, nhiều địa phương trong nước đã phát triển trồng cây dược liệu này nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người dân. Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN tỉnh Quảng Trị đã tiến hành nuôi cấy mô tế bào và xây dựng mô hình đối với cây ba kích trên địa bàn tỉnh hứa hẹn sẽ mở ra một hướng phát triển kinh tế mới đem lại hiệu quả cao, góp phần giải quyết việc làm ở địa phương, giúp xóa đói giảm nghèo, phát triển KT-XH và chủ động cung cấp nguồn nguyên liệu sạch trong chế biến cây dược liệu ở địa phương.

Nuôi cấy mô nhân giống cây trồng tại Trung tâm Ứng dụng KH&CN Quảng Trị

Cây ba kích (có tên khoa học là Morinda officinalis How) thuộc họ cà phê (Rubiaceae) là cây dây leo bằng thân quấn, sống lâu năm, ngọn có cạnh, màu tím, có lông, khi già thì nhẵn; lá mọc đối, hình mác hoặc bầu dục thuôn nhọn; phiến lá cứng có lông tập trung ở mép và ở gân, khi già ít lông hơn, màu trắng mốc, dài 6 - 15cm, rộng 2,5 - 6cm, cuống ngắn. Lá kèm mỏng ôm sát vào thân. Hoa nhỏ tập trung thành tán ở đầu cành, lúc mới nở màu trắng, sau hơi vàng; tràng hoa liền ở phía dưới thành ống ngắn. Quả hình cầu có cuống riêng rẽ, khi chín màu đỏ. Cây ba kích mọc ở vùng Vân Nam Trung Quốc và Việt Nam, mọc tự nhiên dưới tán rừng thứ sinh nghèo kiệt, rừng phục hồi có độ tàn che 30 - 50% ở bìa rừng, trong các lùm bụi, nhiều nhất là ở các tỉnh trung du và miền núi Bắc Bộ như Quảng Ninh, Phú Thọ, Bắc Giang, Hòa Bình, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên...

Cây ba kích có chứa các chất gentianine, carpaine, choline, trigonelline, diosgenin, yamogenin, gitogenin, tigogenin, vitexin, orientin, quercetin, luteolin, vitamin B1, morindin, vitamin C. Rễ chứa antraglycozid, đường, nhựa, acid hữu cơ, phytosterol và ít tinh dầu, morindin. Rễ tươi có nhiều sinh tố C. Ngoài ra, ba kích còn có rubiadin, rubiadin-1. Sản phẩm quan trọng của cây ba kích là rễ củ, một loại dược liệu quý có nhiều công dụng như bổ thần kinh, bổ gân cốt, chữa thấp khớp, giảm xơ cứng động mạch, tăng cường khả năng sinh lý nam giới... và có giá trị xuất khẩu cao.

Từ tác dụng, hiệu quả mang lại của cây ba kích và khắc phục nguy cơ có thể cạn kiệt cây này trong tự nhiên, đồng thời nhằm xây dựng mô hình kinh tế mới từ cây dược liệu, trên cơ sở khảo sát mô hình phát triển cây ba kích ở các tỉnh Nam Trung Bộ, tháng 10/2015, Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN tỉnh đã tiến hành nuôi cấy mô cây ba kích. Đến nay cây giống đã ra rễ. Sau 1 tháng trong môi trường nuôi cấy mô, cây giống được đem ra thử nghiệm ở môi trường tự nhiên trong vườn ươm có mái che. Cây giống tiếp tục ươm trong bầu khoảng 2,5 - 3 tháng nữa thì có thể xuất trồng được. Trung tâm Ứng dụng KH&CN tỉnh cũng đã khảo sát ban đầu vùng đất xây dựng 2 mô hình trồng thử nghiệm tại xã Tân Thành, huyện Hướng Hóa và xã Cam Nghĩa, huyện Cam Lộ với mỗi mô hình 1.500 - 2.000m2. 2 hộ chọn làm thử nghiệm được trung tâm cung cấp hoàn toàn giống và phân bón.

Anh Nguyễn Quang Hùng, Trưởng phòng Công nghệ sinh học và dịch vụ, Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN Quảng Trị cho biết: Cây ba kích được nghiên cứu là phù hợp với điều kiện tự nhiên, khí hậu tại một số vùng của tỉnh Quảng Trị như Khe Sanh, Hướng Hoá; các vùng đất đỏ ba dan ở Cam Lộ, Gio Linh, Vĩnh Linh, đặc biệt là vùng đất dưới tán rừng cây cao su rất phù hợp với yêu cầu sinh trưởng và phát triển của cây ba kích, có thể năng suất, chất lượng cao. Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN tỉnh tiến hành nhân giống cây ba kích bằng phương pháp nuôi cấy mô và xây dựng mô hình trồng thử nghiệm nhằm tạo ra nguồn giống cây ba kích có chất lượng cao; đánh giá tính thích nghi và đánh giá sản lượng, chất lượng của nó; hoàn thiện và đề xuất quy trình kỹ thuật nhân giống cây ba kích bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật; quy trình kỹ thuật trồng cây ba kích...

Việc xây dựng mô hình sản xuất giống cây ba kích bằng phương pháp nuôi cấy mô và trồng thử nghiệm tại Quảng Trị sẽ tạo ra nguồn cây giống có chất lượng tốt, độ đồng đều cao, hoạt chất sinh học cao, giá thành rẻ đảm bảo tính cạnh trạnh trên thị trường để cung cấp cây giống cho nông dân, góp phần đa dạng hóa cây trồng trên địa bàn, nhất là mở ra hướng sản xuất mới trồng cây dược liệu, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho nông dân, đặc biệt góp phần vào phát triển nguồn cây dược liệu có tiềm năng cho ngành dược cũng như bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm đang có nguy cơ tuyệt chủng; tạo vùng trồng nguyên liệu sạch, góp phần bảo vệ môi trường; xây dựng vùng dược liệu với quy mô lớn, đa dạng về loài; tạo sản phẩm thuốc mới phục vụ sức khỏe cộng đồng...

Việc xây dựng thành công quy trình sản xuất giống cây ba kích bằng phương pháp nuôi cấy mô tuy chỉ là kết quả bước đầu, song hứa hẹn một hướng phát triển mới trong việc sử dụng có hiệu quả nguồn đất đai và lao động của địa phương. Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN Quảng Trị sẽ là đầu mối cung cấp giống và đào tạo, tập huấn về kỹ thuật để người dân có thể chủ động trồng được loại cây dược liệu này. Trong thời gian tới, trung tâm sẽ tiếp tục hoàn thiện quy trình sản xuất cây giống ba kích chất lượng cao; đồng thời hoàn thiện quy trình trồng và chăm sóc cây thương phẩm. Mặt khác, sẽ kết hợp với các cơ quan chức năng xây dựng các mô hình thử nghiệm ở các vùng có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp với cây ba kích trên địa bàn tỉnh, đồng thời trung tâm đang dự kiến bao tiêu sản phẩm cho nông dân để tiến hành sơ chế và cung cấp sản phẩm cho các quầy thuốc Đông y trên địa bàn tỉnh và các công ty dược trên cả nước.

TRẦN ANH THƯ