Lạm dụng phân bón hóa học và thuốc BVTV: Lợi bất cập hại

Nguồn tin: Báo Bình Phước, 06/09/2015
Ngày cập nhật: 8/9/2015

Lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) không những làm nông dân tốn tiền mà còn hệ lụy đến sức khỏe, ô nhiễm môi trường và khó tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững, xanh, sạch.

Lạm dụng thuốc BVTV, hồ tiêu Việt Nam có nguy cơ mất thị trường giá cao EU, Mỹ, Nhật

Theo số liệu của Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam, nước ta có khoảng 26 triệu ha đất nông nghiệp, nhu cầu sử dụng phân bón trung bình mỗi năm khoảng 10,3 triệu tấn, trong đó doanh nghiệp (DN) trong nước sản xuất khoảng 8 triệu tấn, còn lại là nhập khẩu... Từ năm 1985 đến nay, số lượng phân bón tiêu thụ đã tăng tới 500%. Sử dụng phân bón không đúng cách gây lãng phí bình quân mỗi năm hơn 2 tỷ USD. Và việc chạy theo năng suất dẫn tới nông dân bón lượng phân gấp 2 - 3 lần so với nhu cầu đã làm tăng dịch bệnh.

Giật mình với những con số

Kết quả điều tra của Tổ chức Lương thực và nông nghiệp Liên hiệp quốc (FAO) cho thấy, hiệu quả sử dụng phân bón ở Việt Nam chỉ đạt 45 - 50%. Điều đó có nghĩa là nông dân cứ bón 100kg phân urê hoặc NPK vào đất thì chỉ có 45 - 50kg được cây trồng hấp thụ. Số lượng phân bón bị rửa trôi mà cây không hấp thụ được chính là một trong những nguồn gây ô nhiễm đất. Một số loại phân bón có tồn dư axít làm chua đất, giảm năng suất cây trồng và tăng độc tố trong đất.

Thống kê của Cục Bảo vệ thực vật cho thấy, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), việc nhập khẩu và sử dụng thuốc BVTV đang gia tăng một cách đáng báo động. Số lượng thuốc BVTV nhập khẩu từ 20 ngàn tấn năm 2005 lên đến gần 50 ngàn tấn năm 2014. Cả nước có khoảng 20 ngàn đại lý bán thuốc BVTV, 97 nhà máy chế biến thuốc với khoảng 30 - 40 ngàn tấn/năm.

Theo số liệu của Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường, mỗi năm hoạt động nông nghiệp phát sinh khoảng 9.000 tấn chất thải nguy hại, chủ yếu là thuốc BVTV, trong đó không ít loại thuốc có độ độc cao đã bị cấm sử dụng. Ngoài ra, cả nước còn khoảng 50 ngàn tấn thuốc BVTV tồn lưu tại hàng chục kho bãi; 37.000 tấn hóa chất dùng trong nông nghiệp bị tịch thu đang được lưu giữ chờ xử lý. Năm 2014, Việt Nam tiêu tốn 774 triệu USD nhập khẩu thuốc trừ sâu và năm 2015, dự báo kim ngạch nhập khẩu còn cao hơn những năm trước. Theo Cục BVTV, 80% nông dân phun thuốc BVTV lên cây trồng là không đúng đối tượng, làm tăng chi phí sản xuất nhưng ảnh hưởng đến môi trường, gây ô nhiễm và lãng phí, dẫn tới nguy cơ mất an toàn vệ sinh thực phẩm, mất thị trường tiêu thụ trong nước lẫn xuất khẩu.

Năm 2013, ở ấp Đồi Đá, xã Lộc Khánh, huyện Lộc Ninh, có khoảng 1.000 nọc tiêu hơn 10 năm tuổi đang xanh tốt bỗng héo rũ chết. Chết không phải vì bệnh mà do tiêu bị “ngộ độc” phân bón. Do giá tiêu cao, người trồng tiêu nghĩ bón nhiều phân sẽ cho năng suất cao hơn. Cũng ở ấp Đồi Đá trong năm 2014, đã có khoảng 2.500 nọc tiêu trồng mới năm đầu tiên bị “xóa sổ” do lạm dụng phân bón hóa học và thuốc BVTV.

Thạc sĩ Lê Thúc Long, Phó phòng BVTV, Chi cục Trồng trọt - Bảo vệ thực vật, Sở NN&PTNT cho biết: Ở Bù Đốp trong mùa mưa này có 270 nọc tiêu bị “ngộ độc” phân bón do nông dân lạm dụng bón quá nhiều NPK. Nhờ phát hiện sớm và theo hướng dẫn của khuyến nông viên, nông dân kịp thời kéo bớt phân ra nên cứu được 220 nọc, còn lại 50 nọc “vô phương cứu chữa”.

Anh Nguyễn Văn Của ở ấp 7, xã Lộc Hòa, huyện Lộc Ninh, gương điển hình thi đua yêu nước cấp tỉnh khi nói về kinh nghiệm trồng tiêu bền vững đã “hài hước”: “Nhờ “giàu” về đất mới nên 10 năm trước ở ấp 7, vườn tiêu nối tiếp nhau nhưng nay còn lại rất ít, đều thuộc hộ nghèo nên không có tiền để mua phân “tẩm bổ” cho tiêu”. Cũng như anh Của, đa phần vườn tiêu có tuổi thọ 15 - 20 năm ở Lộc Ninh đều nhờ không lạm dụng phân hóa học, thuốc BVTV nên năng suất cao...

Thách thức của nền nông nghiệp

Nông nghiệp Việt Nam tự hào xuất khẩu hàng đầu về hồ tiêu, nhân điều và xếp thứ 2 về gạo... Nhưng đáng buồn là giá bán luôn thấp hơn các nước trong khu vực và người nông dân đa phần còn nghèo. Riêng về trồng tiêu, dù đã đạt giá cao nhất nhưng người phá sản, nợ nần vì cây tiêu gấp nhiều lần so với người trở thành tỷ phú.

Thách thức lớn nhất của nông sản Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế vẫn là rào cản an toàn vệ sinh thực phẩm với tất cả nông sản. Đơn cử, với mặt hàng xuất khẩu tự hào nhất hiện nay là hồ tiêu. Tháng 5-2014, nhiều DN xuất khẩu tiêu Việt Nam đã bị một số nước châu Âu (Đức, Hà Lan...) trả lại hàng và đền bù mọi phí tổn vận chuyển, hợp đồng do dư lượng thuốc BVTV vượt ngưỡng cho phép. 6 tháng đầu năm 2015, hồ tiêu Việt Nam nhập khẩu vào thị trường này cũng đã giảm 50%. Hiệp hội Gia vị châu Âu đã có thư gửi Bộ NN&PTNT Việt Nam cảnh báo vấn đề dư lượng hóa chất trên hạt tiêu ở nước ta.

Nền nông nghiệp bền vững phải hướng đến sản xuất sạch, bảo đảm nông sản an toàn vệ sinh thực phẩm và môi trường không bị ô nhiễm. Nông sản phải sản xuất theo chuỗi giá trị, có nhãn hiệu. Đơn cử như 24 câu lạc bộ phát triển tiêu bền vững do Công ty TNHH chế biến gia vị Nedspice và Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư, Sở NN&PTNT triển khai tại 3 huyện Hớn Quản, Lộc Ninh, Bù Đốp từ năm 2013 đến nay. Hay mô hình “Cùng nông dân ra đồng” của Công ty cổ phần BVTV An Giang đang triển khai ở một số tỉnh đồng bằng sông Cửu Long (cây lúa) và ở Bình Phước (cây tiêu)... là những hướng đi đúng của sản xuất nông nghiệp bền vững.

Không chỉ với hồ tiêu mà tất cả nông sản của Việt Nam nếu không sản xuất theo hướng an toàn, xanh, sạch thì sẽ mất thị trường trong và ngoài nước. Đây là thách thức lớn nhất của nông nghiệp Việt Nam trong quá trình hội nhập và là bài toán đặt ra không chỉ với nông dân mà với cả nhà quản lý vĩ mô trong tái cơ cấu nông nghiệp.

Theo số liệu của Cục BVTV, Việt Nam có khoảng 9 - 10 triệu người phun thuốc nhưng chỉ có khoảng 4.000 cán bộ BVTV. Mỗi người phải kiểm tra, giám sát cho 3.000 người phun thuốc BVTV là vượt quá khả năng. Vai trò của chính quyền địa phương gần như là đứng ngoài cuộc.

Số liệu điều tra của Cục Y tế dự phòng về môi trường Việt Nam, hằng năm có trên 5.000 trường hợp nhiễm độc hóa chất do thuốc BVTV phải cấp cứu tại các bệnh viện và có trên 300 trường hợp tử vong.

P.Hà