Cần có nhiều mô hình đa canh để bảo vệ nguồn tài nguyên đất, nước và môi trường

Nguồn tin: Bạc Liêu, 20/11/2008
Ngày cập nhật: 25/11/2008

Những năm gần đây, trong sản xuất nông - lâm - diêm nghiệp ở Bạc Liêu ngày càng xuất hiện nhiều mô hình sản xuất theo hướng đa canh. Tức là sản xuất đa cây, đa con, kết hợp xen canh hay luân canh, gối vụ; cây trồng - vật nuôi tác động qua lại, nâng cao hiệu quả và tính bền vững của mô hình. Những mô hình này mang tính bền vững về kinh tế, tức ít rủi ro hơn; bền vững về mặt xã hội trong việc giải quyết việc làm; bền vững về mặt môi trường, hạn chế sử dụng hóa chất, nông dược và tự xử lý làm sạch một phần chất thải của nhau. Những mô hình này còn góp phần bảo vệ tài nguyên đất, do mỗi loại cây trồng sử dụng thành phần và tỷ lệ các khoáng chất trong đất khác nhau.

Đơn cử một số mô hình sản xuất theo hướng đa canh có khả năng bền vững và góp phần bảo vệ tài nguyên đất khá điển hình ở Bạc Liêu như sau: mô hình VAC, RVAC, VACB, lúa - cá, lúa - tôm, lúa - tôm - cá, mô hình trồng cỏ năn tượng (hến biển) trong vuông tôm - cua, nuôi quảng canh cải tiến lúa - vịt - cá, gà đẻ trên chuồng sàn - cá, muối - cá kèo, rừng - tôm - cua, rừng - ốc len…

Trước hết, phải nói đến mô hình VACB, còn gọi là hệ sinh thái VACB. Tùy theo điều kiện đất đai của mỗi gia đình mà mô hình VACB có đủ cả bốn khâu V-A-C-B hay chỉ có 2 hoặc 3 khâu như VA, VC, CB hay VAC hoặc RVAC, RVACB (tức là ruộng liền vườn). Mô hình này có rải rác trong toàn tỉnh, nhưng tập trung chủ yếu ở vùng ngọt ổn định, với diện tích khoảng 8.000ha.

Vườn có thể là cây ăn trái hay vườn rau. Ngoài việc cho thu nhập từ sản phẩm vườn, vườn cây ăn trái còn tạo bóng mát, điều hòa không khí, nhiệt độ, ẩm độ của hệ sinh thái, che chắn gió làm hạn chế bốc thoát hơi nước từ mặt ao. Vườn còn cung cấp thức ăn bổ sung cho chăn nuôi như heo, gà, vịt xiêm, ngỗng, dê, bò, thỏ nuôi nhốt…

Ao cung cấp nước tưới cho vườn, nhất là trong mùa khô. Hơi nước bốc thoát từ mặt ao góp phần điều hòa tiểu khí hậu của cả hệ thống. Ao còn là môi trường để nuôi cá, chăn thả vịt, là nơi chứa các chất thải của chăn nuôi sau khi đã được xử lý bằng túi ủ biogas. Dưới ao có thể thả lục bình, rau muống, bông súng Đà Lạt… cung cấp một phần rau, bèo, hoặc đánh tỉa cá rô phi định kỳ làm thức ăn bổ sung đạm cho chăn nuôi. Hàng năm, bùn đáy (sình non) chứa nhiều chất hữu cơ được sên vét từ đáy ao có tác dụng bồi đắp cho đất vườn thêm màu mỡ.

Chăn nuôi là khâu tích lũy vốn có hiệu quả của mô hình, chăn nuôi còn cung cấp một phần thức ăn cho cá, cung cấp nguyên liệu cho túi ủ biogas, tiêu thụ sản phẩm phụ của vườn như rau, cỏ, trái cây loại thải. Biogas giúp cho việc xử lý chất thải chăn nuôi, vừa đảm bảo vệ sinh môi trường, vừa tạo khí đốt rẻ tiền, sạch. Gas còn dùng để thắp sáng hay dùng để úm cho gia súc, gia cầm non, góp phần làm giảm chi phí, tăng hiệu quả chăn nuôi. Gas còn có thể dùng làm nhiên liệu chạy máy động cơ, dụng cụ nấu nước tắm.

Chất thải sau khi được xử lý bằng túi ủ hay hầm ủ được dùng tưới cho cây trồng hay tạo nguồn thức ăn thủy sinh gián tiếp cho nuôi trồng thủy sản hiệu quả khá cao. Có thể xử lý sinh học bằng cách cho chất thải chăn nuôi qua một ao khoảng 100m2, trong ao thả cây lục bình hay cây rau ngổ. Hai loại cây này có bộ rễ như một máy lọc nước tự làm sạch, sau khi xử lý nước thải ra môi trường sẽ sạch hơn nhiều so với khi mới thải ra, không ảnh hưởng tới môi trường và tôm, cá.

Mô hình lúa - cá hiện nay đang được mở rộng ở vùng ngọt ổn định, nhất là vùng tam giác Ninh Quới (Hồng Dân) và vùng Hưng Phú (Phước Long), diện tích trên 1.500ha. Khi nuôi cá trong ruộng lúa, cá sục bùn tìm mồi ở đáy ruộng góp phần diệt mầm cỏ dại, côn trùng, lăng quăng - ấu trùng của muỗi và các loại sâu bệnh hại lúa như rầy nâu, bướm sâu đục thân… Đồng thời chất thải của cá thải ra và cá còn sục bùn làm cho lúa thêm xanh tốt, năng suất tăng. Nhờ hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật vừa làm cho môi trường thêm sạch, sản phẩm an toàn mà còn hạn chế chi phí thuốc, chi phí phân và công lao động kèm theo, nên hiệu quả sản xuất sẽ cao hơn. Cá thả trong ruộng lúa nhờ ăn thức ăn từ mùn bã hữu cơ do lúa tạo ra, phấn bông lúa rớt xuống, mầm cỏ, rong, bèo, cua, ốc, hạt lúa sau khi thu hoạch rơi rụng hay để lúa chét khi lúa chín dâng nước lên cao làm thức ăn cho cá, sẽ giảm chi phí thức ăn cho cá, năng suất và chất lượng của cá cũng tăng lên.

Mô hình lúa - tôm, lúa - tôm - cá là mô hình điển hình của vùng chuyển đổi. Năm 2006, cả tỉnh có trên 20.000ha. Mô hình này đã được khẳng định là mô hình có hiệu quả cao và bền vững. Nhờ trồng lúa luân canh với nuôi tôm, đã bổ sung mùn bã hữu cơ và chất dinh dưỡng cho đất; lúa lại sử dụng những chất thải hữu cơ do quá trình nuôi tôm để lại nên làm sạch môi trường, nuôi tôm vụ sau sẽ sạch, ít bị dịch bệnh; vì thế, rủi ro ít hơn và cuối cùng là hiệu quả cao và bền vũng hơn nuôi tôm chuyên. Tuy nhiên, nhiều hộ do coi trọng lợi ích trước mắt nên vẫn áp dụng kiểu nuôi xen canh tôm với lúa (tôm - lúa cùng đồng thời tồn tại trên ruộng). Mô hình này chỉ có kết quả khi thời tiết thuận, mưa kéo dài và lượng mưa phân bố đều, có nguồn nước ngọt bổ sung cuối vụ. Nếu thời tiết bất thường, độ mặn trong ruộng tăng nhanh và lúa sẽ bị chết.

Mô hình lúa - màu (1 lúa + 2 màu, hay 2 lúa + 1 màu) cũng là mô hình điển hình của vùng ngọt ổn định. Diện tích toàn tỉnh năm 2006 khoảng trên 500ha. Đối tượng cây trồng chủ yếu là dưa hấu, bắp lai, họ bầu bí, rau cải các loại. Nhờ trồng xen rau màu trên đất lúa đã cải tạo độ phì nhiêu của đất. Xen canh lúa - màu còn hạn chế sâu bệnh, cắt đứt vòng đời của sâu bệnh và mầm bệnh lưu tồn truyền từ vụ lúa này qua vụ lúa khác, nhờ vậy, lúa vụ sau sẽ tốt và ít bị sâu bệnh hơn. Hiệu quả sản xuất rau màu cũng thường cao gấp 2 - 3 lần sản xuất lúa nên hiệu quả cũng cao hơn sản xuất chuyên lúa.

Một số mô hình đa sản phẩm khác của vùng ven biển như: rừng - tôm, rừng - tôm - cua, rừng - ốc len, muối - cá kèo… Các mô hình này chủ yếu tập trung ở xã Long Điền Tây và Long Điền (huyện Đông Hải). Tuy quy mô, diện tích các mô hình này không lớn, song nó có ý nghĩa lớn về mặt sinh thái, thật sự bền vững về mặt kinh tế và môi trường.

* TS. NGUYỄN XUÂN KHOA