Mặn chát hạt muối trắng

Nguồn tin: ND, 30/9/2008
Ngày cập nhật: 3/10/2008

Nắng càng gay gắt, càng “đỏ lửa” bao nhiêu, diêm dân ở Ninh Thuận lai càng mừng vui bấy nhiêu.Thời tiết năm nay diễn biến thất thường, mưa nhiều, nắng ít làm hàng nghìn hộ dân ở vựa muối lớn nhất cả nước “khóc dở, mếu dở”. Một nắng hai sương từ đầu năm đến nay, nhiều hộ may lắm cũng chỉ đủ “hòa vốn”, số còn lại đối măt với thua lỗ, nợ nần.

Thời tiết không... thuận

Những ngày tháng 9, mưa kéo dài một tuần liền. Về “thủ phủ” làm muối Ninh Hải mới thấy “bức tranh” nghề muối nơi đây thật ảm đạm, không được “thiên thời” như những năm trước. Khó khăn đã, đang đè nặng lên đôi vai của người diêm dân. Từ đìa muối ở thị trấn Ninh Hải đến những ao tôm ở Phương Hải vắng bóng người lao động, thỉnh thoảng mới thấy một hai diêm dân đi vớt con ác-ti-mi (thức ăn cho tôm trong các đìa muối), số còn lại thì vội vàng mặc áo mưa ra tháo, mở cống cho nước mưa trong đìa chảy ra (nếu không kịp thời mở thì nước tràn và phá vỡ thành đìa).

Thông tin giá muối tăng cao, nhiều hộ dân làm muối vừa mừng, vừa lo. Mừng vì giá thành hạt muối đã phần nào giúp cho diêm dân có lãi nhưng do thời tiết “không thuận” mưa liên tục làm cho người nông dân “đứng ngồi không yên”. Nhiều người dân cho biết, từ cuối năm 2007 đến nay, mưa nhiều, lũ lụt liên tục ở các tỉnh ven biển phía bắc và miền trung nên tỉnh Ninh Thuận cũng bị ảnh hưởng. Sản lượng muối đạt thấp dẫn đến tình trạng khan muối chung. Khan muối, giá muối dần được đẩy lên cao là điều tất yếu. Rồi mới đây, thông tin nhập muối làm cho những người diêm dân thật sự lo cho đời sống của con em và họ nghĩ nhiều về tương lai nghề làm muối ở Ninh Thuận.

Đang cố gắng phủ nhanh tập bạt để che núi muối vừa mới thu hoạch khỏi bị mưa ướt, chị Trần Thị Tân, thôn Tri Thủy, xã Tri Hải quay sang vừa nói, vừa thở: “ Năm nay là năm “đặc biệt” của thời tiết vì không theo quy luật như những năm trước. Thời tiết tháng nào cũng mưa, không tài nào mà làm được muối. Bao nhiều công sức bỏ ra đều bị mưa làm “nhạt” hết nước biển.” Vốn là một kỹ sư thực phẩm, xin nghỉ cơ quan nhà nước, tích lũy ít vốn liếng, kinh nghiệm và vận động bạn bè, người thân góp vốn, thuê đất để làm muối được hơn 10 năm, chị Tân thấu hiểu cái quý gia nhất đối với diêm dân đó chính là thời tiết. Sau một thời gian “...bán lưng cho trời” chị Tân một trong số ít những người “hiếm hoi” nhờ hạt muối trở nên khấm khá với hơn gần 20 ha muối. Khi chúng tôi hỏi đến vấn đề vì sao gần đây xuất hiện tình trạng nhiều người dân ồ ạt đầu tư mua đất để làm muối ở Tri Hải, chị Tân cười: “Thông tin giá muối mới tăng lên, nhiều người lao vào đầu tư “liều” để làm muối, mặc dù họ không biết gì về khó khăn, kỹ thuật. Đặc biệt, năm nay thời tiết không thuận lợi và thông tin nhà nước nhập muối, chắc chắn giá muối sẽ không được như thời điểm này và có chiều hướng sẽ giảm xuống, khó khăn chắc sẽ “đè nặng” đôi vai của họ”. Chị Tân nói thêm: “Từ vựa muối Cà Ná đến Ninh Hải, hàng trăm năm nay diêm dân vẫn làm thủ công bằng các công cụ hết sức thô sơ và quy trình đơn giản như vãi cát đầm nền - phơi nước – rồi dùng trang cào muối gom thành đống. Gần một tháng trời nắng non, chỉ một trận mưa, coi như trắng tay.” Không riêng gì gia đình chị Tân, mà bao nhiều hộ diêm dân khác ở Ninh Hải, và trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận đều phải gặp hoàn cảnh khó khăn vì ... lượng mưa nhiều hơn nắng. Họ phải làm muối với kiếu “ăn dựt ... của ông trời”.

Theo đúng quy trình làm ra hạt muối vô cùng gian nan, vất vả. Các ô giang nước phải được làm liên hoàn, theo đúng quy trình ba bậc ruộng. Đầu tiên là ô chứa. Ô này phải có diện tích lớn hơn các ô còn lại trong thửa ruộng, dùng làm sạch nước biển và bốc hơi nước giai đoạn đầu.

Nước biển được phơi 10 ngày ở ô chứa, sau đó tháo qua ô giang (gọi là ô phơi nước biển), phơi tiếp 10-15 ngày rồi chuyển qua ô kết tinh, tạo thành hạt muối. Nhưng do thời gian gần đây mưa nắng thất thường, nên diêm dân ở Ninh Thuận áp dụng hình thức rượt đuổi để sản xuất muối liên tục, mỗi lứa chừng sáu đến mười ngày là thu hoạch “non” mặc dù muối chưa đủ độ mặn đúng tiêu chuẩn.

Hầu hết đồng muối ở huyện Ninh Hải, diêm dân đều tranh thủ thời tiết nắng ít cùng thời giá muối cao để sản xuất theo kiểu “ăn xổi” để vớt vát một ít vốn đã đầu tư. Ở đây, diêm dân người nhiều thì từ 8-10 sào muối, ít thì chừng một đến hai sào. Nếu bình quân năng suất 60 tấn/ha thì mỗi hộ một năm thu hoạch nhiều khoảng hơn 100 tấn muối, ít thì chỉ vài chục tấn. Những năm muối rẻ, mỗi nhà thu nhập chừng 15 - 25 triệu đồng. Năm nay, mặc dù giá muối cao gấp ba đến bốn lần nhưng không được mùa muối, diêm dân lại gặp khó khăn khi còn phải cõng trên lưng bao nhiêu thứ của thời tăng giá.

Anh Nguyễn Trúc Hòa, ở thị trấn Ninh Hải đang lo chạy tháo nước cho những đìa tôm sau trận mưa đêm qua tâm sự: Bây giờ sống với nghề làm muối bấp bệnh lắm. Có tháng nắng thì người lao động làm còn có lãi, nhưng tiền lãi cũng chỉ đủ bù lại cho tháng mưa mà thôi. Đơn cử như gia đình tôi, có 0,5 ha với vốn đầu tư cho một ha vào khoảng 20-25 triệu đồng nhưng do thời tiết không thuận lợi, mưa quá nhiều làm diện tích muối của gia đình gần như mất trắng. Xem ra năm nay làm quần quật vẫn “hòa cả làng”.

Nghiệp muối nối nghiệp tôm! Nghề muối lao đao chẳng khác gì nông dân ở Tây Nguyên phá cây ăn quả, cây điều, để trồng cà phê, cao su. Ở Ninh Thuận cũng vậy. Khi con tôm sú lên ngôi, diêm dân ở vựa muối nóng ruột đã phá ruộng muối chuyển sang làm đìa nuôi tôm. Tôm rớt giá, bị dịch bệnh, họ lại phá đìa tôm để quay về làm muối. Thực tế tại các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, ba năm trở lại đây, việc nuôi tôm bị thua lỗ liên tục, khiến hàng trăm hộ rơi vào cảnh nợ nần chồng chất. Vì thế, hàng nghìn ha ruộng nuôi tôm đã bị bỏ trống vì môi trường. Đất nuôi tôm không được sử dụng nên đã bị nhiễm mặn, không thể sử dụng để trồng lúa được nữa. Gần đây, giá muối tăng từ 500 nghìn lên 1,7 triệu đồng nên người dân đổ xô đi vay tiền ngân hàng, phá ao tôm đẩu tư làm muối.

Với giá tăng như vậy, người làm muối đã có lãi nên nhiều hộ dân tiếp tục đổ xô phá ao nuôi tôm kém hiệu quả sang làm muối. Điển hình 14 ha ở thị trấn Khánh Hải đã lấp đầy diện tích để sản xuất muối. Vùng quy hoạch sản xuất muối 60 ha ở xã Phương Hải nay đã triển khai 20 ha, số còn lại dân chưa làm vì thiếu vốn đầu tư, không có đường vận chuyển muối khi thu hoạch…

Nghiệp làm muối-nuôi tôm, rồi lại nuôi tôm-làm muối như một vòng luẩn quẩn của diêm dân nơi đây. Anh Kiều Tất Đạt, cán bộ Sở NN&PTNT tỉnh Ninh Thuận, người sống ở Ninh Hải-vựa muối lớn nhất của tỉnh đưa tôi đi xuống những đìa muối tìm hiểu, qua câu chuyện về đời sống diêm dân, anh tâm sự: “Với giá muối cao như hiện nay, diêm dân phần nào yên tâm sản xuất, không còn phập phồng lo sợ giá muối thấp, bán không ai mua như những năm trước đây. Rất nhiều diêm dân đang tính toán để mở thêm diện tích ruộng muối, đua nhau lấp hồ tôm làm muối theo phong trào, nhưng gặp trở ngại từ đồng vốn, vùng quy hoạch. Mặc dù chính quyền quy hoạch vùng muối phù hợp với điều kiện của địa phương nhưng nhiều người dân ở đây vẫn “bỏ qua” đổ xô đi vay ngân hàng về đầu tư mua đất để làm ruộng muối.”

Trên con đường từ thôn Tri Thủy sang đến thôn Phương Cựu, Bỉnh Nghĩa, chỉ cần trời hửng nắng là xe tải, máy ủi hoạt động liên tục để kịp san lấp mặt bằng, hút bùn về lót nền chống thấm, làm ruộng kết tinh, tấp nập như một công trường. Mấy trăm ha đất nông nghiệp ở núi Quít, Cây Ké, ở Tri Hải… được đẩy lên từ chục triệu đồng lên 100 triệu đồng/ha, có chỗ đến hơn 250 triệu đồng.

Theo như diêm dân, cộng với công cải tạo, thuê máy móc, một ha muối ở Tri Hải người dân đầu tư không dưới 300 - 400 triệu đồng. iện tích đồng muối mở rộng thêm hàng trăm ha, trong khi đầu tư hệ thống dẫn nước muối vào ruộng với quảng đường dài, khó khăn nên đẩy chi phí lên cao. Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Ninh Thuận, chỉ trong vòng khoảng vài tháng trở lại đây, diện tích ao nuôi tôm mà nông dân đã chuyển đổi sang làm muối lên đến 34 ha. Hầu hết tập trung tại huyện Ninh Hải, trong đó thị trấn Khánh Hải 14 ha, xã Phương Hải 20 ha.

Theo dự báo, số diện tích ao tôm chuyển đổi làm muối sẽ tăng lên trong thời gian tới. Trao đổi với chúng tôi, ông Châu Thành Long, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Ninh Thuận cho biết: “Năm nay nhờ giá muối tăng khá cao nên diện tích muối của Ninh Thuận đã mở rộng thêm 100 ha.” Tuy nhiên, do thời tiết mưa nhiều ảnh hưởng lớn tới tình hình sản xuất muối và đời sống của người dân ở địa phương. Tới đây tinh sẽ quy hoạch thêm diện tích muối với CSHT khép kín để từng bước chuyển những hộ, diêm dân làm thủ công sang làm muối công nghiệp hoặc vận động 3-7 hộ làm muối liên hoàn... nhằm ổn định đời sống cho người dân nơi đây.

Những người dân khu vực Đầm Nại cho hay, mấy năm trở lại đây, môi trường nước đã bị nhiễm mặn rất nặng vì diện tích ruộng đã bỏ lâu. Vì thế, người dân phải chuyển đổi sang sản xuất muối. Gia đình ông Phạm Văn Khánh xã Phương Hải là thí dụ. Năm năm trước, cũng theo phong trào nuôi tôm sú nên đào đất, đắp bờ làm ao nuôi tôm. Nhưng vùng nuôi tôm bị ô nhiễm, ông bị lỗ nặng, đành bỏ mặc đất hoang.

Thời gian gần đây, giá muối tăng cao nên ông Khánh cùng người nhà thuê máy ủi, phá bờ ao tôm quay lại làm muối. Để có kinh phí trên 200 triệu đồng đầu tư làm muối, ông Khánh đã vay ngân hàng và vay “nóng” hơn 60 triệu đồng với lãi suất 20%.

Theo tính toán của ông Khánh, thời gian cải tạo ruộng muối đến khi thu hoạch khoảng hơn ba tháng. Giá thành sản xuất muối khoảng 180.000-220.000 đồng/tấn, trong khi giá muối hiện vẫn giữ mức trên 1,5 triệu đồng/tấn thì diêm dân có lãi và hy vọng sẽ có tiền bù vào khoản nợ từ việc thua lỗ do nuôi tôm từ trước.

Anh Bùi Ngọc Thường ở xã Phương Hải, một trong những điển hình nuôi tôm với hơn 15 năm “sống chung” cùng con tôm sú, tâm sự: “Để đầu tư một ha tôm sú cũng phải bỏ ra tư 300-400 triệu đồng nhưng rủi ro cao, lãi không được là bao mà còn vất vả nữa. Tới đây thu hoạch xong vụ cuối cùng sẽ chuyển sang làm muối”. Cũng theo anh Thường, để đầu tư vào ba ha hiện có thì anh sẽ phải vay lãi để làm đìa, xây hệ thống lấy nước, mua vật tư... Làm muối vốn ít, lời cao như hiện nay, nên nhiều người sẵn sàng vay nóng vài chục triệu đến hàng trăm triệu đồng để đầu tư sản xuất.

Thấy lãi cao trước mắt, người dân đã mở rộng diện tích bằng nhiều cách. Ông Trịnh Thanh Cường, xã Nhơn Hải chia sẻ: Gia đình có tám miệng ăn bám vào bảy sào muối. Năm nay mất mùa, thu hoạch chưa tới 15 tấn muối, đầu vụ túng tiền phải vay nóng để sản xuất nhưng được hạt muối nào, họ thu nợ hết, thành ra cũng chỉ đủ sống qua ngày. “Vật giá tăng quá cao, tiền công không đủ cho con ăn học. Trong xã 20 người thì chỉ có tám người làm muối, hơn 10n người còn lại phải đi làm công nuôi gia đình”. Tại các ruộng muối của diêm dân thì đa số phải làm bằng thủ công, dùng sức lực là chủ yếu, từ khâu cuốc, cào, xúc đến vận chuyển muối.

Anh Trần Văn Dân, một người gánh muối thuê tâm sự: “Mỗi ngày gánh muối khoảng tám tiếng, thu nhập được khoảng 30.000 đến 60.000 đồng tiền công. Giá muối tăng, nhưng tiền công của người làm muối vẫn như trước, có tăng thì may lắm chỉ nhích lên được 5-7 nghìn đồng”.

Riêng công nhân của Xí nghiệp muối Cà Ná, Tri Hải hay Đầm Vua với giá muối hiện tại, họ cũng chỉ có thu nhập từ 1,7 triệu đến hơn hai triệu đồng/tháng. Thu nhập của diêm dân và công nhân ở các công ty muối phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện thời tiết. Năm 2008, mưa nhiều, nắng ít nên nhiều ruộng muối ở Ninh Hải đang bị kết tủa và hỏng nên thu nhập của họ gần như “mất mùa”.

Đi thăm ở vùng đất này, đâu đâu cũng thấy dân “phá núi”, bỏ ao tôm mở đìa làm muối.

Đang đứng thúc máy ủi làm nhanh để kịp tiến độ, ông Nguyễn Thanh Long cho hay: “Tôi cùng với một số người bạn đầu tư hơn ba tỷ đồng để cải tạo hơn khoảng bảy ha đất hoang hóa, đồi núi dốc ở phía bắc xã Tri Hải thành đồng muối hình bậc thang. Để sản xuất được muối thì chúng tôi phải đầu tư lắp các trạm bơm nhỏ để đưa nước mặn từ đầm Nại cách đó hơn sáu km, qua đường ống về đìa muối. Theo ông, tới đây sẽ tiếp tục đầu tư mua thêm sáu tám ha đất để mở rộng đồng muối, nhưng đang chần chừ vì giá đất tăng cao. Trên đường sang vùng nuôi tôm Phương Hải, anh Kiều Tấn Đạt nói rằng, để sản xuất được muối thì ông Long còn tiếp tục phải đầu tư san ủi, đổ bùn làm nền ruộng, xây bờ, kéo điện, ống nước hết vài tỷ đồng nữa mới có thể triển khai đi vào khai thác muối được. Không riêng gì khu vực ở Tri Hải, Khánh Hải này mà ở các vùng có tiềm năng khác đã có nhiều cán bộ, người dân lùng mua đất rẫy hoặc đất nuôi tôm bỏ trống để cải tạo thành đồng muối. Tuy nhiên, theo anh Đạt thì trong thời gian qua diện tích làm muối mở rộng rất lớn nhưng để đầu tư hệ thống dẫn nước muối vào ruộng rất tốn kém, nhưng nhiều diêm dân làm muối ở nơi đây vẫn khẳng định rằng, mặc dù nguồn nước không chủ động, nhưng mà không làm thì không có ăn. Nhiều diêm dân cứ làm liều, được đến đâu hay đến đó. Nhiều hộ ở gần đồng muối công nghiệp Tri Hải nên họ “hy vọng” vào mấy cái ao lấy nước mặn thẩm thấu chứ không hiếu được quy trình cần thiết, đạt tiêu chuẩn của sản xuất muối thực phẩm.

Diện tích ruộng muối ở Ninh Thuận tăng lên từng ngày, bất chấp quy hoạch, cơ sở hạ tầng, hệ thống cung cấp nước biển không có, giá cả bị thả nổi. Điều gì sẽ xảy ra khi những năm tới đây, trời nắng nhiều, muối được mùa, giá xuống thấp? Nhà năm ba sào muối không sao, nhưng những người làm ăn lớn, và đã “lỡ” vay ngân hàng nhiều tiền đổ xuống đồng muối trong khi hoàn toàn mù mờ về kỹ thuật, thương trường, nhất là thời tiết năm nay rất thất thường thì nguy cơ đổ vỡ, nợ nần là điều khó tránh đối với những người mới đầu tư.

Quy hoạch đồng bộ

Nghề làm muối tại Ninh Thuận có từ lâu đời, tập trung nhiều ở Ninh Hải và Ninh Phước. Muối nơi đây nổi tiếng về chất lượng tốt và bán được giá nên diêm dân lãi cao, góp phần tạo công ăn việc làm cho hàng nghìn lao động của địa phương.

"Nếu chúng ta có quy hoạch, đồng bộ thì sản lượng muối của Ninh Thuận và các tỉnh trên cả nước sẽ phần nào đáp ứng đủ cho nhu cầu tiêu dùng và sản xuất công nghiệp trong nước", chị Tâm nói. Tuy nhiên vì không có quy hoạch bài bản nên ngành muối luôn bị động, diện tích đồng muối ngày càng thu hẹp, ngành muối phát triển trong cảnh “giật gấu vá vai”.

Bao năm qua, nghề muối chủ yếu tận dụng tối đa các điều kiện thuận lợi do thiên nhiên mang lại. Những vùng triều ven biển như miền trung, hay nam trung bộ có nguồn nước mặn được diêm dân khai phá làm ruộng muối khá hiệu quả nhưng diện tích manh mún, phân tán, sản lượng thu hoạch không ổn định. Năm nào muối có giá thì diêm dân sản xuất nhiều, lúc mất giá thì lại phá muối nuôi tôm.

Nghề muối của những diêm dân ở Ninh Hải, hay một số nơi khác dường như vẫn phát triển một cách tự phát, chưa có một cơ chế đầu tư hỗ trợ diêm dân từ xây dựng hạ tầng kỹ thuật đến công nghệ sản xuất.

Vì vậy, muốn cho nghề muối phát triển bền vững, vấn đề quan trọng đó là cần một cơ chế đầu tư đồng bộ để giúp diêm dân nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, ổn định đời sống.

Nghề muối luôn lệ thuộc vào thời tiết, khi trời ít nắng, mưa nhiều thì diêm dân không có việc làm, phải tranh thủ đi phụ hồ, gánh cá... may ra mới đủ ăn.

Giá muối cũng lên xuống theo thời vụ, khiến đời sống diêm dân lên-xuống bấp bênh. Không biết bao giờ hạt muối của diêm dân được đối xử với công sức của những diêm dân bỏ ra. Muối vừa được giá, diêm dân chưa hưởng được niềm vui thì lại nghe tin nước ta phải nhập thêm hàng trăm nghìn tấn muối trong năm nay.

Chưa biết thị trường muối trong nước sẽ diễn biến như thế nào nhưng, những diêm dân từ Ninh Hải cho đến Cà Ná mà chúng tôi gặp, ai cũng cảm thấy lo lắng, thấp thỏm. Làm ra hạt muối trắng vốn đã vất vả ... nay lại mưa nhiều, mất mùa thì nó càng ... chát mặn đến ra sao nữa!? Hạt muối trắng thì mặn mòi nhưng cuộc sống của diêm dân thì cứ luôn đói nhạt, cơ cực từ đời này sang đời khác.

-Tổng diện tích sản xuất muối của Ninh Thuận đến nay là 1.429ha/1.649 ha, trong đó diện tích sản xuất muối của diêm dân là 347 ha (tăng 43% so với cuối năm 2007), diện tích muối công nghiệp là 1.082ha.

-Sản lượng muối từ đầu năm đến nay đạt 127.551 tấn với năng suất 90 tấn/ha, đạt 63,77%, so với cùng kỳ giảm 25 % do thời tiết không thuanạ lợi.

- Tổng số lao động tham gia sản xuất muôi của tỉnh khoảng 1.464 lao động, số lao động thời vụ chiếm 30%. Trong đó, diêm dân làm muối có 442 hộ, khoảng 864 lao động, thu nhập binh quân 3-5triệu đồng/hộ/tháng.

LÊ ĐỨC NGHĨA