Xoá nghèo vùng nông thôn đồng bằng sông Cửu Long – không thể và có thể!

Nguồn tin: Đồng Khởi, 26/08/2008
Ngày cập nhật: 28/8/2008

Một tiến sĩ đang công tác trong ngành Thương mại nói với tôi rằng anh đã đi đến 120 nước và chưa thấy nước nào nghèo kiểu như nước mình.

Còn tôi thú nhận: từ thuở cha sanh mẹ đẻ tới giờ tôi chưa đi đâu ngoài “bờ cõi” Việt Nam! Nhưng nhờ nghề nghiệp, tôi được đi đến nhiều thôn xa xóm vắng của đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Đủ “nhiều”để tin rằng: không có một chính phủ nước giàu nào lại lo cho dân nghèo vùng nông thôn được “kiểu như” chính phủ nước mình! Nhưng tại sao nông dân mình...nghèo lâu vậy?!

Lo lắm luôn!

Đi đâu mà chẳng gặp cầu đường, trường học, trạm xá, nhà ở...Cái gì cũng có tên: cầu Thơm Rơm (Ô Môn – Cần Thơ), trường PTTH Nguyễn Đình Chiểu (Bến Tre), nhà cổ Huỳnh Kỳ (Cầu Kè-Trà Vinh)...Nhưng người dân ĐBSCL còn có cách gọi tên khác – chắc sẽ lưu dấu ấn, nhắc thế hệ mai sau hiểu về một thời đất nước khó khăn, toàn cộng đồng đã dành cho người nghèo sự chăm lo đầy trách nhiệm: cầu 99 (QĐ 99/TTg); đường 135 (chương trình 135) , nhà 134 (chương trình 134)... và có “trường mẫu giáo Má Sáu Hoà” (má Sáu Hoà khi về hưu đã làm đơn hiến xác cho khoa học, tặng hết bộ sưu tập cổ vật cho Bảo tàng Bến Tre, tặng tiền hưu để Hội Bảo trợ BNN – NTT Bến Tre đưa 2 em bé đi mổ tim, bán căn hộ được hoá giá xây trường mẫu giáo ở xã Châu Bình, Giồng Trôm – BT), “cầu thầy Thích Như Niệm” (thầy trụ trì chùa Pháp Hoa – Q.Phú Nhuận, TPHCM, đã tặng nông thôn ĐBSCL 75 cây cầu bê-tông)...

Dân gian có câu: “giúp người nghèo nên trao cần câu đừng trao con cá”. Cả “cần câu” và “con cá” đều đã được trao cho các hộ nghèo! 590 hộ nghèo Kiên Giang khi lên khu kinh tế mới Nam Thái Sơn (Hòn Đất) được cấp 3 ha đất, tiền ăn 24 triệu đồng/hộ, bồn chứa nước có sức chứa 2m3 (2,7triệu/bồn), được vay vốn ưu đãi; 3 năm qua, khoảng 20.000 căn nhà đã được trao cho hộ nghèo ĐBSCL từ nguồn vốn của chương trình 134 và quỹ nhà tình thương của cộng đồng; học sinh các xã 135 được cấp sách giáo khoa, miễn 100% học phí bậc phổ thông và nếu là học sinh dân tộc thì được cử tuyển vào đại học; học sinh nghèo không nằm trong các xã 135 cũng được xét giảm, miễn học phí tuỳ trường hợp; Nhiều dự án hỗ trợ vốn, cây, con giống, phân bón, chuyển giao kỹ thuật được triển khai. Lo cho dân vùng lũ từ nhà vượt lũ, khu dân cư vượt lũ, điểm nuôi giữ trẻ trong mùa nước nổi đến cả chiếc xuồng, tay lưới, cal nhựa (chứa nước sạch đồng thời thay phao cứu sinh khi nguy cấp). Không ít địa phương nông dân đi dự lớp tập huấn chuyển giao kỹ thuật còn được đưa đón và ...bồi dưỡng 10.000đ/ngày! v.v... Khó thể nêu đầy đủ các chính sách, chương trình, dự án...lo cho người nghèo, chỉ có thể dùng chính cách nói dễ thương của người ĐBSCL mà diễn tả: “lo lắm luôn!”.

Nghèo ...bền vững!

Ông Võ Văn Tùng, chủ tịch UBND xã Mỹ An (huyện Thạnh Phú) - xã nghèo nhất tỉnh Bến Tre – cho biết: “xã có 519hộ nghèo/1980 hộ (26%)”. Ông nói thêm: “74% còn lại chỉ có một ít hộ “kha khá”, còn là hộ trung bình”. Phần lớn số hộ này chỉ 1-2 vụ tôm, lúa thất bát là rơi xuống loại nghèo. Điểm chung của nông dân các xã không có điều kiện phát triển dịch vụ, du lịch, thương mại...là ngoài làm nông họ chỉ còn một nghề phụ: làm mướn! Khi làm mướn trở thành nghề chính thì họ đã rớt xuống loại hộ khó thoát nghèo nhất: nghèo bền vững!

Có nhiều nguyên nhân khiến nông dân ...nghèo lâu.

Thiếu đất và lợi nhuận nông nghiệp quá bọt bèo, giá cả nông sản bấp bênh. Bình quân mỗi nông hộ ĐBSCL có 6 khẩu, 2ha. Trước mặt P.CT huyện Hòn Đất Trần Xuân Nghi, chủ tịch xã Bình Giang Nguyễn văn Cư và các nhà báo, nông dân Danh Hoà (ấp Giồng Kè, xã Bình Giang, Hòn Đất – KG) nói: “năm 2007 đầu tư 10 triệu/ha, thu 20 triệu, lãi 12 triệu. Tui có 2 ha, làm 2 vụ, lãi gộp 48 triệu. Năm nay đầu tư 25 triệu/ha, thu 22,5 triệu, làm 2 vụ/2ha, tui lỗ 10 triệu!”. Vậy là mệt rồi. Nhưng nếu vật giá không tăng thì nông dân Danh Hoà cũng vẫn “mệt” vì tiền lãi 48 triệu phải để lại 40 triệu đầu tư cho vụ kế tiếp. Làm quần quật, 6 người trong hộ chỉ có 8 triệu để sống suốt 1 năm! Trúng mùa còn vậy, thất bát làm sao?!

Khốn đốn từ đầu vào: thiếu vốn, phân giả, nông dược giả...nhưng giá thật...thắt họng! Anh Nguyễn Văn Dũng (ấp An Bình, xã Mỹ An, Thạnh Phú – Bến Tre) sang được vuông tôm 5.000m2, chủ vuông cho trả chậm. Tôm vụ thắng vụ thua nhưng vợ chồng cố nuôi, kết hợp đi làm mướn, đến nay còn thiếu 6 chỉ. Anh nói cần vay 15 triệu để xây chuồng, bắt 3 cặp heo thì 1 năm là “thoát hiểm”. Đó là số tiền lớn, nợ vuông tôm chưa trả hết thì không có sổ đỏ để thế chấp ngân hàng. Anh Danh Hoà ấp Giồng Kè bần thần chuyện khác: “Mua 10 bao phân cùng một cửa hàng, bao bì hệt nhau, mở ra mới thấy trong ruột nhiều bao pha trộn thứ gì hổng hiểu. Biết giả cũng phải xài. Trước đây rải 1 bao phân thấy lúa xanh liền, giờ thì phải 2-3 bao”. Theo anh Danh Huỳnh cùng ấp: “Cửa hàng nhà nước ở Cầu Cống Tre bán phân tốt, đúng giá (1,5 tr đ/bao) nhưng phải mua nguyên bao và trả tiền mặt. Nghèo đành mua của đại lý tư nhân. Họ cho thiếu nhưng mắc hơn 150.000 đ/bao, khi trả phải chịu lãi 2%/tháng nữa, đội giá tới 200.000đ/bao”.

Mặt khác, một bộ phận nông dân nghèo còn do chính họ thiếu quyết tâm thoát nghèo. Lâu nay vì sợ “đụng chạm”, ít ai dám đề cập, nhất là khi nói tới đồng bào dân tộc . Khi đại biểu Quốc hội về tiếp xúc cử tri, bà con dân tộc luôn đề nghị 3 vấn đề lớn: đất sản xuất, nâng cao dân trí, chuyển giao KHKT cho nông dân. Nhưng:

70 hộ dân tộc Khmer ở huyện Hòn Đất - Kiên Giang được đưa lên khu kinh tế mới Nam Thái Sơn, nhận đủ tiền trợ cấp bình quân 24 triệu đồng/hộ, 3ha đất được cấp họ sang tay với giá 30 triệu, bồn nước dung tích 2m3 mà nhà nước mua 2,7 triệu, họ bán 800.000 đồng... rồi bỏ về cả 70 hộ. Những hộ chịu khổ bám trụ tuy còn nghèo nhưng đất đã thuộc, sản xuất vào nền nếp, giữ được 3ha bây giờ giá đã lên 300 triệu.

Con trẻ thích đi học hơn chăn trâu, cắt lúa... Nhiều học sinh Khmer học rất khá. Qua trao đổi, tôi được các giáo viên cho biết phần lớn các em có năng khiếu ngoại ngữ và các môn khoa học tự nhiên. Nhưng không phải bậc cha mẹ nào cũng trọng cái chữ. Có nhiều năm ở ĐBSCL không đủ nguồn học sinh dân tộc để tuyển vào đại học. Việc vận động học sinh đến lớp ở các xã 135 không dễ. Miễn học phí, cấp sách giáo khoa và tặng tập viết nữa cũng không đi học. Lý do: nhà thiếu gạo. Xã cấp gạo, đi học vài bữa lại nghỉ. Lý do: Cha mẹ nói học chữ mệt mà không có tiền.v.v... Nhiều lý do để không đi học lắm.

Việc tổ chức lớp tập huấn chuyển giao KHKT được làm thường xuyên nhưng mời 10 người, cao lắm 7 người đi. Người đi hiếm khi là lao động chính, có năng lực và quyền quyết định tổ chức sản xuất trong gia đình. Không dự tập huấn để nghe – nhìn trực tiếp, tài liệu song ngữ (tiếng Việt và tiếng Khmer) đều không đọc được. Vậy ứng dụng KHKT sao đây?!

Những điển hình vượt khó

Nông dân Danh Hoà Giồng Kè – Bình Giang làm lúa, nuôi tôm đều giỏi. Những năm bà con cùng ấp bỏ đất hoang, anh vẫn kiên trì trụ lại nên giữ được 4ha ruộng, ao. Anh biết chuyện 70 hộ Khmer bỏ khu kinh tế mới Nam Thái Sơn về. “Uổng 3 ha đất quá. Dễ gì có!”. Nghe cách anh trao đổi với các bạn điền, “tranh luận” với Phó Chủ tịch huyện về thời gian mở cống lấy nước mặn nuôi tôm, tháo nước mặn làm lúa, ứng dụng “3 giảm 3 tăng” để hạ giá thành trong thời buổi giá vật tư nông nghiệp leo thang càng thấy anh có kiến thức nông nghiệp dày dặn – theo anh: “Đó là do tui tham dự đầy đủ các khoá tập huấn và đi học cách người ta làm”.

Nông dân Thạch Sư (ấp Huyền Đức, xã Long Sơn, Cầu Ngang – Trà Vinh) thì ...quá siêu! Một mảnh pháo đã cắt lìa một chân của cậu bé chăn trâu Thạch Sư ngày nào. Lớn lên lấy vợ. Hai vợ chồng cần mẫn siêng năng. Mỗi ngày họ phải dậy thật sớm để nhặt sạch phân trâu bò vương vãi trên mọi nẻo đường làng rồi mới đi làm mướn. Tích góp mua từng rẻo đất, sử dụng vốn vay ưu đãi đúng mục đích. Nghe nói có mô hình sản xuất nào hiệu quả là anh tới ngay tìm hiểu ...và bây giờ anh có 2 trâu, 2 bò, 20 công ruộng, 5 công rau, màu.

Không một chữ bỏ bụng nhưng những người mà anh luôn nhắc tới là “các thầy ở Trường ĐH Cần Thơ”. Anh kể: “Làm lúa, trồng bắp, dưa có màng phủ... trúng đều như vầy là nhờ các thầy chỉ vẽ”. Ngôi nhà bán kiên cố của anh rất ngăn nắp sạch sẽ. “Cất nhà kiên cố dễ thôi nhưng không cần bằng dành vốn cho sản xuất”. Hai con anh đều đi học. “Tụi nó chỉ có nhiệm vụ học. Thiếu lao động thì tui mướn chứ không cho con nghỉ học về phụ”.

Xoá nghèo vùng nông thôn ĐBSCL là hành trình gian khó, cần sự đồng hành hỗ trợ thiết thực gồm các chính sách vĩ mô của Chính phủ, của toàn cộng đồng, cất bỏ cho nông dân những gánh nặng bất công từ sự thao túng giá cả - chất lượng vật tư nông nghiệp... Gian khó nhưng hoàn toàn CÓ THỂ. Tuy nhiên, quyết tâm thoát nghèo của nông dân mới là lực đẩy quyết định. Không có lực đẩy ấy, “cần câu”, “con cá” trao tay có nhiều đến đâu chăng nữa cũng thiếu “điểm tựa xuất phát” và kết quả xóa nghèo hoàn toàn thấy trước: KHÔNG THỂ!.

Nguyễn Thị Kỳ