Khi giá gạo tăng cao...

Nguồn tin: Thanh Niên, 21/04/2008
Ngày cập nhật: 21/4/2008

Giá gạo bỗng nhiên tăng cao làm cho nhân loại vừa lo vừa mừng. Mừng là vì suốt một thời gian quá dài, người nông dân trồng lúa luôn luôn bị thua thiệt, nay lợi tức tăng lên (nhưng so mặt bằng giá cả trong xã hội thì mức tăng đó không đáng kể, vì giá lúa luôn bị kềm ở mức thấp). Lo là vì giá gạo tăng cao sẽ góp phần tăng sức ép lạm phát trong nước. Nhưng có thật thế không?

Thử điểm lại những diễn biến về thị trường lúa gạo trong mấy tháng qua: đầu tháng 2.2008, sau khi Việt Nam trúng thầu cung cấp 300.000 tấn gạo cho Philippines với giá 320 USD/tấn loại 25% tấm và 340 USD/tấn loại 5% tấm, thì giá gạo Philippines bỗng nhiên tăng từ 18 peso/kg - tương đương 7.020 đồng - lên 12.400 đồng/kg. Giữa tháng 4.2008, giá gạo lên đến 14.820 đồng/kg (tương đương 775 USD/tấn). Theo nhận định của Chính phủ Philippines, mùa lúa sắp thu hoạch tương đối trúng mùa, nhưng thấy vật giá leo thang, những người giàu lo mua gạo dự trữ khiến giới đầu cơ giấu gạo không đưa ra thị trường.

Cơ quan lương thực của nhà nước phải xuất kho dự trữ để bán phân phối với giá bù lỗ 7.020 đồng/kg cho dân nghèo. Đồng thời cảnh sát Philippines truy lùng giới đầu cơ gạo, và đến ngày 14.4 đã bắt được 16 tên đầu cơ (phần lớn là người Phi gốc nước ngoài). Vì lúa của Philippines chưa gặt, mà kho dự trữ sắp cạn, Tổng thống Philippines, bà Gloria Arroyo đã điện thoại cho Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng xin mua gạo khẩn cấp với giá 700 USD mỗi tấn. Như vậy tình hình giá gạo tăng đột biến là xuất phát từ Philippines, quốc gia đã cưu mang Viện Quốc tế nghiên cứu lúa (IRRI) gần 40 năm nay. Các chuyên gia đã phân tích tình trạng thiếu gạo của Philippines là vì trong khi dân số tăng rất nhanh (nay đã gần 100 triệu vì không có chính sách kế hoạch hóa gia đình) Nhà nước đã rất mạnh dạn chuyển đất lúa cho các công trình đô thị hóa và công nghiệp hóa trong khi nông dân mất đất không có việc làm lại rất đông.

Trong khi đó, tình hình sản xuất lúa của một số quốc gia Đông Nam Á cũng không suôn sẻ: Indonesia, Bangladesh và miền Trung Việt Nam bị ngập lũ, miền nam Trung Quốc và Bắc Việt Nam bị rét kéo dài đã làm thiệt hại một số diện tích cây lương thực; miền Nam Việt Nam lại bị rầy nâu và bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá phá hại đôi chút. Tất cả những sự kiện trên đây đã góp phần làm giảm nguồn cung cấp gạo cho thị trường quốc tế.

Trong khi đó nhu cầu về gạo lại tăng nhanh từ đầu năm 2008, mà nguồn gốc sâu xa có thể quy về chính sách năng lượng mới của Hoa Kỳ, đã khuyến khích sử dụng hạt lương thực (bắp, lúa mì) để lên men tạo rượu cồn êtanol thay thế xăng. Tổng thống G.Bush ký ban hành luật "An toàn năng lượng thế kỷ 21" từ năm 2005 buộc người dân Mỹ phải giảm sử dụng xăng dầu bằng cách chạy xe tốc độ vừa phải, pha nguyên liệu sinh học (cồn êtanol, dầu biodiesel) vào xăng dầu (năm 2006 pha 3%; 2009 pha 5%; 2012 pha 10%; và mới đây Tổng thống Bush đã đề nghị dân Mỹ vào năm 2017 pha 15% êtanol), đã dấy lên phong trào sản xuất cồn êtanol rầm rộ.

Nông dân trồng bắp của Mỹ đã đua nhau xây nhà máy chưng cất cồn êtanol từ bột bắp, đã đưa giá bắp từ 1,6 USD/bushel (36 lít) lên 3,27 USD/bushel. Khối lượng êtanol sản xuất đã tăng nhanh hơn các phương tiện chuyên chở, nên bị ối đọng, rớt giá từ 2 USD/gal (3,8 lít) xuống còn 1,55 USD/gal hiện nay. Thêm vào đó, lượng lúa mì sản xuất trên nước Mỹ cũng bị sử dụng vào mục tiêu ngoài lương thực và lượng lúa mì của Úc châu sản xuất cũng bị giảm do hạn hán, nên giá bột mì tăng gần gấp 3 lần trong vòng 2 năm qua, khiến cho những quốc gia từng lệ thuộc vào bột mì và bắp không mua nổi giá cao đó, họ chuyển sang sử dụng gạo, đẩy nhu cầu gạo tăng lên.

Tóm lại khối lượng hạt lương thực (gạo, bắp, lúa mì) bị giảm trong khi nhu cầu tăng quá nhanh, kết hợp tình trạng con buôn đầu cơ đã khiến cho giá các hạt lương thực tăng nhanh, đúng theo quy luật cung cầu của nền kinh tế thị trường.

Ngày 15.4.2008 giá gạo xuất khẩu của Thái Lan đã lên đến 1.000 USD/tấn loại 25% tấm. Trong giai đoạn này chỉ có Thái Lan hưởng lợi, trong khi nông dân Việt Nam phải bó tay, ngậm ngùi nhìn gạo của mình chỉ được các công ty của Nhà nước mua dễ dàng với giá quá rẻ so với giá của nông dân đồng nghiệp của mình ở Thái Lan. Tôi nghĩ đây là một sự thiệt thòi lớn cho nông dân ĐBSCL. Chúng ta không thể nói "vì để kềm chế lạm phát" và "để bảo đảm an toàn lương thực quốc gia" mà không cho xuất khẩu gạo.

Trước hết, tình trạng lạm phát của Việt Nam, trầm trọng hơn các nước láng giềng, không phải do gạo lên giá mà là do điều hành vĩ mô chưa hiệu quả (bắt đầu cội rễ từ quyết định cho lên giá xăng dầu, đến những đầu tư công kém hữu hiệu). Và "bảo đảm an toàn lương thực" lại là một lý do khó chấp nhận vì vụ đông xuân 2007-2008 của ĐBSCL vẫn trúng mùa, theo đánh giá của Bộ trưởng Cao Đức Phát và qua quan sát đồng ruộng các tỉnh An Giang, Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Tiền Giang. Vụ hè thu 2008 cũng đã bắt đầu mạnh. Và chúng ta có thể thu hoạch mùa lúa mới chỉ trong vòng 80-90 ngày với những giống lúa cao sản, kháng rầy nâu. Nói cách khác, lý do không xuất khẩu gạo để "bảo đảm an toàn lương thực" là khó chấp nhận với bà con nông dân của ĐBSCL.

Trước tình hình lương thực thế giới như thế, Việt Nam chúng ta có thể làm gì? Vừa qua Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có họp với các tỉnh ĐBSCL, và cho phép nông dân làm vụ 3. Đó là một hướng đi hợp lý. Thêm vào đó, chúng tôi đề nghị các tỉnh không nên khuyến khích nông dân trồng giống lúa chất lượng cao, mà chỉ nên trồng giống lúa cao sản kháng rầy nâu.

Chúng ta nên thấy rằng Việt Nam không có khả năng cạnh tranh với Thái Lan để xuất khẩu gạo cao cấp, vì giống lúa thơm của Thái Lan thật sự rất thơm, nhưng dài ngày và năng suất thấp (khoảng 3 tấn/ha); nhưng họ có nhiều gạo để xuất vì diện tích lúa của họ trên 10 triệu ha (ta thì chỉ còn dưới 4 triệu ha) mà dân của họ chưa đến 70 triệu. Thái Lan thì không có nơi nào sản xuất đại trà 7 tấn/ha như của Việt Nam vì chúng ta trồng giống cao sản ngắn ngày kháng rầy nâu, 3 vụ/năm đến 7 vụ/2 năm. Đây là thời buổi thế giới cần có nhiều gạo để ăn, không nhất thiết phải có gạo ngon. Vì vậy nếu ta trồng giống kháng rầy năng suất cao, Việt Nam sẽ liên tục sản xuất nhiều gạo hơn mà không phải lo chống diệt rầy nâu, bệnh lúa rất tốn kém như trong vài năm qua.

Song song với lúa, lãnh đạo các tỉnh nên xem lại quy hoạch của tỉnh mình để tìm ra các vùng sản xuất cây trồng khác lúa. Chúng ta nên khuyến khích nông dân tăng gia trồng khoai lang, khoai mì và bắp ở các vùng khó khăn vì đất và nước tưới. Sự phát triển cần phải hài hòa và rất cẩn thận, không nên xóa diện tích cây công nghiệp vội.

16.4.2008

GS Võ Tòng Xuân