Khi nông dân “xé rào”

Nguồn tin: Báo Cà Mau, 27/06/2013
Ngày cập nhật: 29/6/2013

Trước năm 2000, một số vùng ngọt ở Cà Mau rộ lên phong trào nuôi tôm sú. Dạo ấy 1 kg tôm có giá trị gần bằng 100 kg lúa. Trước lợi thế kinh tế của con tôm, người dân không ngần ngại phá đập, bửa cống lấy nước mặn vào nuôi tôm. Diện tích nuôi tôm tăng lên hằng ngày, có lúc gần như không thể thống kê hết được.

Sau đó, đến phong trào nuôi tôm thẻ chân trắng, làm trại giống và bây giờ thì trồng cây keo lai để thay thế cho cây tràm kém hiệu quả. Với từng mô hình cụ thể, người nông dân luôn là những người tiên phong “xé rào”.

Sự “tiên phong” ấy có khi là lợi và cũng có những khi bất lợi cho vấn đề quy hoạch sản xuất. Nhưng qua đó cũng cho thấy rằng, vùng sản xuất chậm được quy hoạch.

Chậm nắm bắt thời cơ

Ươm giống cây keo lai tại Trung tâm Giống nông nghiệp. Ảnh: HOÀNG DIỆU

Chúng tôi đến tuyến đường 7 kinh, thuộc ấp 20, xã Khánh Thuận, huyện U Minh, trong một buổi chiều nắng gay gắt. Chính nắng làm cho những cánh rừng tràm khô cạn nước, nhưng những bờ keo lai trên các bờ bao khuôn hộ lại xanh hơn. Và cũng chính cái nắng đó làm cho rất nhiều nhà tường dọc theo tuyến kinh này nổi bật hơn.

Những ngôi nhà tường dọc theo tuyến 7 kinh chạy dài hàng chục ki-lô-mét là minh chứng rõ ràng nhất cho hiệu quả của cây keo lai ở vùng đất này. Ban đầu cây keo lai được người dân trồng như mô hình kinh tế phụ nhưng cuối cùng lại là nguồn thu nhập chính.

Ông Hà Văn Thành, ấp 20, xã Khánh Thuận, bộc bạch, hơn 20 năm sống ở vùng đất rừng tràm, gia đình ông chưa bao giờ dám nghĩ đến chuyện làm giàu từ cây tràm. “Bây giờ thì khác, có thể tự tin rằng mình có thể làm giàu được trên chính vùng đất này nhờ cây keo lai. Tôi trồng 600 m keo lai trên bờ bao, sau 5 năm, thu về hơn 70 triệu đồng. So sánh với cây tràm, tôi trồng 4 ha và sau 8 năm chỉ thu về được 20 triệu đồng”, ông Thành bộc bạch.

Tương tự như cây keo lai, một thời con tôm sú, tôm thẻ chân trắng cũng bị xem là những giống loài “ngoại lai” trên vùng đất này. Thế là số phận của những con người “xé rào” đi tiên phong này được xem như “tội phạm”. Họ phải lén lút bửa đập để nuôi tôm sú, tôm thẻ chân trắng ngoài quy hoạch.

Ông Phạm Văn Đâu, Trưởng Ban Mặt trận ấp 3, xã Tân Lộc Đông, huyện Thới Bình, tâm sự rằng, những năm 1992-1993 mỗi ngày đi cân trong ấp khoảng 200-300 kg tôm là chuyện thường. Đời sống người dân khá lên từ con tôm thấy rõ.

Đất ở đây được xem là vùng cầm trâu và làm ruộng mỗi năm chỉ thu được khoảng 5-10 giạ lúa/công. Khi chuyển sang nuôi tôm, hộ khá giàu ngày càng nhiều, những cánh đồng giờ đã ngấp nghé 100-200 triệu đồng/ha/năm.

Nhà nước cũng nhận ra được hiệu quả kinh tế của những mô hình mới này mang lại, và bắt đầu cho nhân rộng. Hiện tại, cây keo lai đã được đưa vào danh mục cây trồng trên đất rừng U Minh Hạ để dần thay thế cây tràm kém hiệu quả và được tiến hành những nơi đã được quy hoạch.

Nuôi trồng thuỷ sản (đứng đầu là tôm sú) được xem là ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh nhà. Bây giờ con tôm sú đang đứng trước nguy cơ nhiều rủi ro và trong khi các ngành chức năng “bó tay” vì dịch bệnh gan tụy trên sú, thì một lần nữa, người dân lại chuyển đổi sang nuôi thẻ chân trắng một cách rầm rộ.

Ông Trần Thanh Liêm, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách văn hoá - xã hội UBMTTQ Trung ương, cho rằng, thực ra, việc nhà nông “xé rào” đi trước cơ chế là do có khi chúng ta chưa năng động trong cách xử sự trước những vấn đề mới nảy sinh.

Khi đứng trước những nhu cầu bức bách trong sản xuất (đặc biệt với những cách làm ăn mới khác hơn trong quy hoạch) thì các ngành chức năng chậm nắm bắt để hỗ trợ, nghiên cứu và nhân rộng. Thậm chí, một số nơi còn cứng nhắc trong chỉ đạo điều hành, chưa uyển chuyển trước những vấn đề mới phát sinh.

Bài học của sự “vượt trước”

Việc vượt trước của người nông dân một mặt nào đó có ý nghĩa trong việc mạnh dạn chấp nhận và thay đổi để phù hợp với quy trình sản xuất cũ không còn phù hợp. Mặt khác, cũng bộc lộ ít nhiều hạn chế, về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến quy hoạch chung của sự phát triển toàn diện.

Qua mấy mùa tôm, người giàu lên cũng lắm, kẻ nợ nần, bán nhà cửa đi làm thuê vì con tôm cũng nhiều. Vấn đề này nói lên một điều, muốn phát triển lâu dài, bền vững, nhất thiết phải có quy hoạch lâu dài dựa trên luận chứng khoa học. Phát triển kinh tế buộc phải có chiến lược, sách lược, phải nghiên cứu từ tập quán và lợi ích của nông dân.

Ông Phạm Văn Đâu nhận định: “Hồi còn làm lúa, người dân không nợ ngân hàng nhiều. Còn bây giờ, tiền tỷ đó nhưng sổ đỏ nằm trong ngân hàng hết rồi. Bây giờ ở xóm này chắc có hơn 90% dân mắc nợ ngân hàng.

Dịch bệnh ngày càng diễn biến phức tạp, nên hiện có ngày tôi đi cân trong ấp không được 10 kg tôm. Môi trường ô nhiễm, con giống kém chất lượng, thuỷ lợi không đồng bộ nên việc nuôi tôm càng ngày càng khó khăn hơn”.

Nông dân xã Hoà Tân thu hoạch tôm sú. Ảnh: HOÀNG DIỆU

Ông Châu Công Bằng, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT, thừa nhận, việc đưa tôm thẻ chân trắng vào nuôi phải theo quy hoạch, nhưng đã qua, nhiều doanh nghiệp phá rào nuôi thử nghiệm tôm thẻ chân trắng và kết quả là… trên cả mong đợi.

Tôm thẻ chân trắng phát triển nhanh, mạnh, năng suất cao và đặc biệt ít thấy xuất hiện dịch bệnh như trong cảnh báo của Bộ NN&PTNT. Thậm chí, một số người dân hiện nay có xu hướng chuộng nuôi tôm thẻ hơn tôm sú, họ thả tôm thẻ nuôi ngay trên chính vuông nuôi tôm sú trước đây. Trong khi đó, một thời Bộ Thuỷ sản lại cấm nuôi loài “ngoại lai” này trong khu vực ĐBSCL.

Chính sự “xé rào” này khiến cho hệ thống thuỷ lợi phục vụ nuôi tôm vẫn chưa thể hoàn thiện, chưa đáp ứng nhu cầu sản xuất của người dân. Nhà khoa học cũng chưa sẵn sàng về nhân lực, về chuyên môn cho nên rất khó giám sát chặt chẽ vấn đề dịch bệnh. Người dân thì sau những thành công bước đầu lại đối mặt với dịch bệnh, với sự ô nhiễm nguồn nước do ồ ạt chuyển dịch lại tiếp tục “mò mẫm” tìm một mô hình mới để “xé rào”.

Tình hình dịch bệnh trên tôm sú ngày càng diễn biến hết sức phức tạp, nhà khoa học cũng lúng túng trong xử lý và nông dân bối rối trong sản xuất. Nguyên nhân của tình trạng này một phần cũng do sự “xé rào” của nông dân và sự chậm thay đổi của Nhà nước.

“Người dân tự tìm tòi, học hỏi và tự sáng tạo là chính. Họ học hỏi và tìm tòi những mô hình mới để phát triển. Khi sản phẩm đó lỗi thời, lạc hậu thì họ tiếp tục đi tìm cái mới hơn, và dĩ nhiên, kết quả những lần “sáng tạo” đó có khi là “quả ngọt”, cũng có khi là “trái đắng”. Bài học nào cũng có cái giá của nó, bài học “vượt rào” của nông dân cũng không ngoại lệ.

Do đó, các nhà khoa học cũng nên sát sao hơn trong quá trình nghiên cứu, tìm tòi và hướng dẫn người dân. Đừng đi theo sau họ để rồi khắc phục hậu quả”, ông Trần Thanh Liêm trải lòng./.

Phóng sự của Huệ Như