“Kỹ sư Hai lúa”: Bảo hộ “sáng chế” của nông dân còn bỏ ngỏ

Nguồn tin: Báo An Giang, 08/05/2013
Ngày cập nhật: 10/5/2013

Óc sáng tạo tuyệt vời không chỉ đúng với các nhà khoa học, những người được đào tạo chính quy, bài bản, mà còn đúng với các “nhà khoa học chân đất”- những nông dân giàu sức sáng tạo, góp phần làm giàu vốn tri thức cho bản thân, làm phong phú thêm bức tranh nông thôn trên lộ trình xây dựng nông thôn mới.

Máy phun thuốc sâu điều khiển từ xa của anh Phi đặt 1 chổ phun được 1 héc-ta.

Tuy nhiên, các chủ nhân của những sáng kiến này đều có một điểm chung là chế tạo phục vụ yêu cầu sản xuất, chứ không nghĩ đến chuyện đăng ký bảo hộ tài sản trí tuệ. Còn có người còn chưa kịp đăng ký đã bị ăn cắp bản quyền.

Nông dân bây giờ không chỉ biết ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến vào đồng ruộng mà từ nhu cầu thực tiễn, hiểu được cái mà chính mình đang cần, những nhà sáng chế không bằng cấp này đã mày mò, sáng chế, cải tiến máy móc kỹ thuật mang lại hiệu quả thiết thực trong lao động, sản xuất. Tuy nhiên, khi quá trình sáng tạo hoàn thành, mang ra áp dụng thực tiễn, khi chưa được công nhận thì đã bị “coppy” (sao chép). Như nông dân Nguyễn Hoàng Phong (ấp Bình Thuận, xã Bình Long, Châu Phú). Trình độ chưa tới lớp 6 đã cải tiến “Hệ thống rải và đùa lúa trong lò sấy”, giải pháp công nghệ của anh đoạt giải nhì (không có giải nhất) tại Hội thi Sáng tạo kỹ thuật tỉnh An Giang năm 2012. Quá trình đăng ký độc quyền sáng chế còn chưa hoàn tất, người nông dân này còn lạ lẫm với nhiều thủ tục rườm rà thì đã có vài chiếc máy y chang của anh có mặt trên thị trường.

Hôm chúng tôi ghé, anh tiếp rất miễn cưỡng, thấy thái độ lạ so lần gặp trước, gặng hỏi mãi anh mới thổ lộ: “Công sức hơn cả năm, thức trắng mày mò, nghiên cứu tìm tòi làm trong đêm tối, bỏ hết vốn liếng vô, giờ thành công, mới làm bán được vài cái, đã bị người khác làm giống hệt bán giá thấp hơn mình nữa, không buồn sao được”. Anh buồn buồn kể: “Hồi năm 2009, lúa chú Út gần nhà sấy khô rồi kiếm nhân công xúc xuống ghe cho bạn hàng cũng không có, ông tức mình nói: “Mày làm sao chế tạo giàn máy đưa lúa tươi từ dưới ghe lên lò, rồi rải, đùa lúa trong lò sấy để ít tốn công lao động thử coi...”. Sẵn có nghề chuyên sửa máy học lóm của ông già, anh Phong bắt tay mần thử. Hơn 1 năm trời phải ăn, ngủ tại lò sấy, mày mò, nghiên cứu, để theo dõi hoạt động, rồi từ từ hoàn thiện dần, cho ra đời chiếc máy hết sức hữu ích: Hệ thống giúp rải và chan lúa ra đều cho lò sấy khi lúa lên. Khi lúa đã được sấy khô, hệ thống giúp đùa lúa xuống băng tải chuyển xuống ghe. Thiết kế hài hòa, kết hợp nhiều yếu tố kỹ thuật, nên có thể chan, đùa lúa nhanh chóng dễ dàng. Hệ thống giúp tiết kiệm chi phí nhân công lao động, thời gian sấy nhanh, bảo vệ sức khỏe người lao động, 1 giờ có thể chan, đùa 40 tấn lúa, giảm lao động từ 12 người xuống còn 3. Hôm chúng tôi ghé anh đang làm một máy công suất sấy 60 tấn lúa cho khách hàng ở Đồng Tháp. Anh cho biết, đến nay đã sản xuất được hơn 10 máy bán trong và ngoài tỉnh. Nhưng từ cái máy của mình, người có nghề sao chép bản quyền, đã làm y chang vậy.

Anh Phong đang sản xuất máy rải đùa lúa trong lò sấy công suất 60 tấn giao cho khách hàng.

Nhắc đến việc xác lập quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do mình tự chế tạo ra, anh Phong không biết bảo hộ tài sản trí tuệ là gì, vì chỉ làm theo sự đam mê và nhu cầu có máy móc để thay thế lao động thủ công, giúp tăng năng suất, hiệu quả kinh tế. Cho nên chỉ có thể dễ dàng mô tả bằng lời giải pháp của mình cho người nông dân nghe và áp dụng. Nhưng rất khó khăn khi phải “chuyển thể” việc mô tả đó thành văn bản theo một khuôn mẫu quy định, vì trình độ văn hóa hạn chế, tin học mù tịt. “Tuy nhiên, được Phòng Kinh tế huyện Châu Phú hướng dẫn, tôi thuê người thiết kế bản vẽ, đi đăng ký bản quyền, nhưng nghe nói tới 12 tháng nữa mới công nhận”, anh Phong nói.

Còn nông dân Nguyễn Hoàng Phi, đang trong quá trình đăng ký bảo hộ quyền sáng chế máy phun thuốc sâu điều khiển từ xa, nhưng vì thiếu vốn anh cần người hợp tác để sản xuất số lượng lớn, hoặc bán bản quyền. Vừa qua, anh dự tính hợp tác với 1 công ty cơ khí, nhưng thỏa thuận không xong. Anh trăn trở: “Hiện nay các loại bình phun thuốc, phân bón lá (bình máy và bình gặt tay) chủ yếu là mang trên vai với trọng lượng trung bình trên 30kg, kể cả dung dịch thuốc. Khi phun, người nông dân phải đi trên mặt bùn nhão rất nặng nề và phải mất nhiều thao tác như xách nước pha thuốc, dùng que khuấy đều, sau khi phun xong từng lối phải mất nhiều thời gian cuốn dây dẫn... Chiếc máy phun thuốc điều khiển từ xa của tôi khắc phục các khuyết điểm trên và giúp nông dân tiết kiệm được thời gian phun xịt, không tiếp xúc với hóa chất và thuận tiện trong quá trình xử lý dịch bệnh trên đồng ruộng hiệu quả. Mỗi lần tôi vác máy đi xịt nông dân mê lắm, bu coi đông, nhưng họ rất ngán mua, bởi giá thành còn cao quá, nên dù có công nghệ mới, nông dân vẫn chưa tiếp cận được, vẫn bỏ công sức lao động nặng nhọc trên đồng ruộng của mình”.

Nông dân Nguyễn An Bình (ấp Long Phú, xã Long Điền B, Chợ Mới) sáng chế máy bơm nước đeo vai (quảy máy trên vai tưới nước trồng rẫy hết sức nhẹ nhàng) với 2 chức năng cắt cỏ, bơm nước. Máy được lắp ghép từ một cái máy cắt cỏ đeo vai, gắn thêm cái bơm đuôi, có tay cầm, dây đeo... Bơm đuôi được đính chặt vào vỏ láp máy bằng 2 ốc khung. Cặp hai bên hông là hai phao nổi được làm bằng 2 chai nhựa cũ cột bằng dây kẽm. Ngay chổ đầu bơm có một cái lồng (giống chân nôm) làm bằng sợi kẽm, bịt lưới cước bên ngoài nối chồm lên phía trước lỗ rút nước vào của bơm đuôi để chống rơm rác, cua cá chui vào. Một đầu của miệng bơm được gắn với ống nước có độ dài 1,5-2m, phía trên gắn vòi gương sen để nước tỏa đều cây trồng. Máy nặng chỉ khoảng 5-9kg, giá 1,5-1,6 triệu đồng, rất dễ sử dụng. Anh Bình cho biết: “1 công rẫy tưới chỉ tốn 20 phút với 1 xị xăng là xong, rất khỏe, chi phí thí thấp đến bất ngờ. So với lao động thủ công phải tốn đến 4 giờ mới tưới xong. Thay vì trước đây phải lội xuống mương tát nước lên luống rẫy hoặc quảy từng thùng tưới, nay có cái máy này nông dân tưới 1 công rẫy nhẹ te”. Anh Bình tự mua máy móc, thiết bị về lắp ráp hơn 10 cái/tháng, bán cho bà con quanh vùng, giá thành chưa tới 2 triệu đồng, lời 100 ngàn đồng/máy, chủ yếu để bà con tiện lợi trong sản xuất chứ không đặt cao lợi nhuận.

Máy bơm nước đeo vai tưới rẫy của anh Bình.

Nói như Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ An Giang Đinh Thị Việt Huỳnh: “Những người nông dân tự chế máy móc đều là những người có khát vọng, có ý chí. Từ yêu cầu của thực tế, nông dân say mê cải tiến, chế tạo máy móc, đẩy nhanh quá trình cơ giới hóa sản xuất, tác động tích cực phát triển kinh tế - xã hội”. Rõ ràng, hầu hết nông dân sáng tạo đều không được đào tạo qua các lớp chuyên môn kỹ thuật, giải quyết vướng mắc trong quá trình sản xuất nông nghiệp của chính cá nhân nông dân chứ không phải vì mục tiêu thương mại, nên hầu hết các sáng chế, giải pháp này mới chỉ được áp dụng trong phạm vi hộ gia đình và địa phương nơi họ sinh sống.

Chính vì do không đủ kiến thức chuyên môn, lại không có điều kiện nghiên cứu các tài liệu kỹ thuật, nên các giải pháp sáng kiến của nông dân chủ yếu được tạo ra trên cơ sở mày mò, vừa làm vừa sửa cho phù hợp với yêu cầu việc. Mặc dù các sáng tạo của nông dân chủ yếu mang tính đơn giản, hàm lượng khoa học, kỹ thuật không nhiều, khả năng khai thác thương mại đối với các sáng kiến, sáng chế của nông dân là không cao, nhưng cũng rất đáng được biểu dương, khích lệ. Vì lẽ đó, nhiều năm qua, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh đã có cơ chế hỗ trợ kịp thời một số sáng kiến cải tiến kỹ thuật có khả năng ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống và tính thực tiễn cao. Tuy đã có một vài sáng kiến của nông dân được khai thác ở quy mô thương mại, đem lại lợi nhuận cho chủ sở hữu, nhưng con số này không đáng bao nhiêu, bởi phần lớn những sáng kiến của nông dân chưa được cấp văn bằng bảo hộ tài sản trí tuệ.

HẠNH CHÂU