Để cây cà phê phát triển bền vững

Nguồn tin: KTSG, 13/12/2007
Ngày cập nhật: 14/12/2007

Dù giá cà phê xuất khẩu và cà phê nhân ở thị trường trong nước đang ở mức cao trong hơn hai năm qua, việc phát triển bền vững cây cà phê vẫn là đề tài được đề cập ở ít nhất năm cuộc hội thảo diễn ra từ đầu năm đến nay.

Phát triển nóng nhưng giá trị thấp

Cây cà phê xuất hiện ở Việt Nam đã được 100 năm nhưng mới thực sự phát triển cả về diện tích và năng suất trong vòng 25 năm qua. Trong khoảng thời gian đó, sản lượng cà phê đã tăng gấp 100 lần, đứng thứ hai trong số các nước sản xuất cà phê. Xuất khẩu cà phê mỗi năm đã mang lại cho đất nước hàng trăm triệu, thậm chí cả tỉ đô la Mỹ. Tuy nhiên, cho tới bây giờ, vẫn không hiểu tại sao Việt Nam gần như chỉ chọn trồng cà phê robusta có giá trị thấp hơn nhiều so với cà phê arabica.

Theo ông Đoàn Triệu Nhạn, Phó chủ tịch Hiệp hội Cà phê và Ca cao Việt Nam (Vicofa), do chưa có biện pháp hữu hiệu chống bệnh gỉ sắt của cà phê arabica, nên những năm đầu thập kỷ 1980, các nhà khoa học và các nông trường đã chọn cà phê robusta để mở rộng diện tích. Hệ quả là hiện nay, xuất khẩu cà phê của Việt Nam hoàn toàn phụ thuộc vào giá cà phê robusta trên thị trường thế giới vốn nhiều biến động.

Năm 1994 do sương muối tàn phá cà phê ở Brazil đã khiến thị trường thế giới thiếu hụt cà phê rất lớn đẩy giá lên cao ngất ngưởng. Do đó, người ta đổ xô đi trồng cà phê, diện tích nhanh chóng tăng lên vượt ngoài tầm kiểm soát của Nhà nước. Từ năm 1994-1998, cây cà phê đã che phủ tới hơn nửa triệu héc ta đất đỏ bazan màu mỡ ở Tây Nguyên, Đông Nam bộ.

Hàng năm, các doanh nghiệp Việt Nam đã tung ra thị trường thế giới lượng lớn cà phê robusta, có năm đạt hơn 1 triệu tấn, tác động mạnh đến cân bằng cung cầu và giá cả. Điều đó không chỉ gây nên những khó khăn cho gần 1 triệu nông dân trồng cà phê ở Việt nam mà 25 triệu nông dân trồng cà phê trên thế giới cũng bị ảnh hưởng. Từ năm 2000 trở đi, giá cà phê thế giới tụt giảm thảm hại, có lúc chỉ còn 300 đô la Mỹ/tấn (FOB TPHCM), tức chỉ bằng một phần mười so với lúc đỉnh cao. Do giá xuống quá thấp, nhiều nơi nông dân không còn mặn mà đầu tư chăm sóc và không ít nơi người ta chặt bỏ cà phê để trồng cây khác. “Đó cũng là cảnh tượng tiêu điều chưa từng có của ngành cà phê Việt Nam”, ông Nhạn nhận xét.

Thời điểm giá cà phê hồi phục có lẽ là vào đầu niên vụ 2004-2005, khi giá cà phê xuất khẩu vượt qua mốc 600 đô la Mỹ/ tấn, mức giá ít nhiều đủ để nông dân trồng cà phê cầm cự và sàng lọc các diện tích cà phê năng suất thấp, già cỗi. Ước tính diện tích cà phê Việt Nam giảm ít nhất 50.000 héc ta trong năm năm đầu thập kỷ này. Hai năm qua, giá cà phê thế giới hồi phục khá nhanh, thời điểm này mỗi tấn cà phê nhân xuất khẩu thu được hơn 1.500 đô la Mỹ, kim ngạch xuất khẩu cà phê của cả nước năm nay vọt lên hơn 1,4 tỉ đô la Mỹ và tình trạng đua nhau trồng cà phê lại lặp lại. Tính sơ bộ ở Daklak, Lâm Đồng, Gia Lai, diện tích cà phê đã tăng thêm khoảng 30.000 héc ta.

Làm gì để phát triển bền vững?

Điều kiện khí hậu của Việt Nam cho phép nhiều địa phương có thể trồng được cả hai loại cà phê robusta và arabica. Theo ông Nhạn, ở vùng khí hậu nóng ẩm phía Nam thích hợp để canh tác cà phê robusta trong khi ở vùng khí hậu ôn hòa miền núi phía Bắc và rải rác ở một số vùng có độ cao so với mặt biển 800-900 mét trở lên có thể trồng cà phê arabica. Thực tế hiện nay đã hình thành một số vùng sản xuất cà phê arabica phát triển tốt, có nhiều triển vọng. Đó là các vùng Tây Bắc, chủ yếu là Điện Biên và Sơn La; ở miền Trung là các tỉnh Nghệ An, Quảng Trị và Thừa Thiên-Huế; phía Nam có các vùng Gia Lai, Đăk Nông và đặc biệt là Lâm Đồng. Theo nhiều người rành cà phê, hương vị cà phê Bourbon ở Lâm Đồng có thể sánh ngang các loại cà phê có vị dịu của vùng Trung Mỹ.

Hiện cả nước có hơn 500.000 héc ta cà phê, trong đó chủ yếu là robusta, còn arabia chỉ khoảng 20.000 héc ta. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) từ nhiều năm qua đã khuyến cáo các địa phương nên giảm bớt những diện tích cà phê robusta kém hiệu quả và mở rộng diện tích cà phê arabica ở những vùng có điều kiện sinh thái thích hợp. Bộ đặt mục tiêu trong thời gian tới, Việt Nam vẫn giữ 500.000 héc ta mà không cần tăng thêm diện tích nhưng thay đổi cơ cấu theo hướng tăng arabica lên 100.000 héc ta và robusta giảm xuống còn 400.000 héc ta.

Mặt khác, Bộ NN-PTNT cũng khuyến khích nông dân thu hái quả chín, doanh nghiệp thì chế biến ướt để nâng cao chất lượng sản phẩm và gần đây việc áp dụng tiêu chuẩn mới dành cho cà phê xuất khẩu cũng đã được bàn đến. Ông Lương Lê Phương, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT, cho biết phát triển cà phê bền vững phải đi từ khâu đầu tiên là giống cho đến kỹ thuật canh tác, thu hoạch, chế biến và xuất khẩu. Hai năm qua, Bộ NN-PTNT và Vicofa đã phối hợp với các tổ chức quốc tế tổ chức một số hội thảo giới thiệu quy trình sản xuất cà phê sinh thái, cà phê hữu cơ nhưng cho tới nay chỉ một số ít doanh nghiệp, trang trại với chưa đầy chục ngàn héc ta cà phê được cấp chứng nhận Utz Kapeh, một chứng nhận về cà phê sạch, không tác động xấu tới môi trường.

Theo ông Trương Đức Quang, Vụ phó Vụ xuất nhập khẩu, Bộ Công thương, cà phê nhân của Việt Nam chủ yếu dành cho xuất khẩu, nên một khi thị trường thế giới biến động xấu thì nông dân bị thiệt thòi trước tiên. Thói quen uống cà phê sáng đã dần hình thành trong người dân nhưng lượng cà phê tiêu thụ trong nước vẫn chỉ trên dưới 50.000 tấn nhân/năm. Mục tiêu của Bộ Công thương là tới năm 2010, tiêu thụ cà phê trong nước có thể đạt 150.000 tấn nhân trong tổng sản lượng 800.000-900.000 tấn mỗi năm. Theo ông Quang, giảm sản lượng xuất khẩu dần dần và đẩy mạnh tiêu thụ nội địa cũng là cách phát triển bền vững như các doanh nghiệp chế biến cá tra, cá ba sa đã từng làm sau năm 2003.

Festival cà phê Buôn Ma Thuột lần đầu tiên tổ chức vào cuối năm 2006, rồi Tuần lễ văn hóa cà phê do UBND tỉnh Daklak tổ chức mới kết thúc ở Hà Nội và khai mạc hôm nay (13-12) tại Công viên Tao Đàn, TPHCM… cũng là những yếu tố góp phần đẩy mạnh tiêu thụ cà phê ở thị trường trong nước, hướng đến việc phát triển cà phê bền vững.

Hồng Văn