Nông thôn Việt Nam tầm nhìn từ FELDA

Nguồn tin: Lao động, 5/2/2011
Ngày cập nhật: 6/2/2011

Trong quá trình CNH-HĐH và đô thị hoá, nhất thiết các nhà quản lý phải sắp xếp lại các khu vực kinh tế trên địa bàn sao cho hợp lý để phát triển bền vững. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận người dân vùng nông thôn bị “hụt hơi” trong cơn lốc của nền kinh tế thị trường. Từ kinh nghiệm FELDA của Malaysia…

Dù được phân bổ nền nhà trong khu định cư mới, nhưng một bộ phận người dân nông thôn do không còn phương tiện, đất đai để làm ăn mà lại chưa được giải quyết thỏa đáng để “hội nhập” nên ngoài việc gắn bó với nghề làm thuê với thu nhập bấp bênh, một số phải xâm nhập vào thành thị sống vất vưởng không có tương lai… Theo dự báo, tới đây đất sản xuất và nhiều người dân ở nông thôn tiếp tục bị thay thế, bị di dời để nhường đất cho các công trình công nghiệp, nhà máy, đô thị hóa. Vì thế, thay vì cưỡng chế và trả cho mỗi hộ vài trăm triệu đồng để ra khỏi căn nhà và mảnh đất mà bao đời họ gắn bó, sinh sống, Nhà nước có thể áp dụng kinh nghiệm FELDA rất thành công của Malaysia.

GS Võ Tòng Xuân (phải) và đại tá Phạm Ngọc Trọng - Giám đốc đầu tiên của Nông trường Giồng Găng (huyện Tân Hồng, Đồng Tháp), nay là Đoàn kinh tế quốc phòng 959, thăm lại Đồng Tháp Mười sau 30 năm khai hoang.

Ấn tượng sâu sắc nhất trong cuộc đời khoa học của tôi có lẽ là buổi gặp gỡ với Thủ tướng Tunku Abdul Rahman của Malaysia vào tháng 6.1968, khi ngài tiếp đoàn thanh niên Châu Á đang thăm đất nước cựu thuộc địa Anh sản xuất nhiều caosu và kẽm nhất thế giới này. Ông Tunku say sưa giảng cho nhóm thanh niên chúng tôi rằng, trong vòng 20 năm nữa Malaysia sẽ là nước chiếm lĩnh thị trường xuất khẩu dầu cọ. Nhóm thanh niên chúng tôi rất ngạc nhiên với sự quả quyết đó, nhất là khi chúng tôi không hiểu rõ cây cọ dầu là thứ gì mà được người đứng đầu Malaysia quan tâm đến vậy? Ông Tunku giải thích: Chọn cây cọ dầu làm cây chiến lược, vì đó là nguyên liệu cần thiết cho bữa ăn hằng ngày của người nào muốn giữ cho chất cholesterol trong máu không tăng, chắc chắn mọi người - nhất là những người giàu - sẽ là khách hàng thường xuyên.

Thị trường là mắt xích được xác định đầu tiên trong kế hoạch phát triển nông thôn tổng hợp. Các khâu kế tiếp được tổ chức một cách đồng bộ nhắm vào đích chiếm lĩnh thị trường bằng một loạt biện pháp chính sách. Chiến lược của Thủ tướng Tunku nhằm vào 2 đối tượng: Các doanh nghiệp có vốn sản xuất và hàng vạn người dân nghèo ở thành phố và nông thôn không đất đai canh tác. …các địa phương nên mạnh dạn dẹp bỏ tâm lý sợ “lấn rừng” để tổ chức trồng mới một số cây đặc sản. Đối với doanh nghiệp đang sản xuất, ông Tunku đặt ra chính sách khuyến khích họ hưởng ứng kế hoạch trồng cọ dầu, cụ thể là chính phủ đầu tư nghiên cứu giống cọ dầu tốt nhất, phương pháp canh tác thích hợp nhất cho các vùng đất cọ dầu khác nhau của Malaysia. Những kỹ thuật này được đưa cho ngành khuyến nông để sẵn sàng hướng dẫn nông dân. Đồng thời, chính phủ công bố chính sách miễn thuế 10 năm đầu cho những ai đầu tư trồng cọ dầu trên đất mới khai phá, miễn thuế 5 năm đầu cho những trang trại caosu già cỗi chuyển sang trồng cọ dầu. Đối với những người dân khai khẩn đất mới để trồng cọ dầu, Nhà nước cho vay ưu đãi để họ hăng hái bỏ công sức lập trang trại cọ dầu.

Đối với dân nghèo, không đất canh tác, ông Tunku giao cho Bộ Nông nghiệp và Bộ Kế hoạch quy hoạch vùng sản xuất trên đất rừng đang khai thác, lập dự án vay vốn Ngân hàng Thế giới để xây dựng những nông trường cọ dầu (dân Malaysia quen gọi là nông trường FELDA) trên các vùng quy hoạch ấy. Vốn Ngân hàng Thế giới được dùng vào việc kiến thiết mặt bằng, phân lô đất, xây nhà ở cho nông trường viên, xây đường giao thông trong nông trường, xây chợ, trạm xá, nhà trẻ, trường học, bưu điện và nhà máy sơ chế dầu cọ. Người dân được chọn vào FELDA ký nhận nợ để lãnh một nhà ở, một lô đất, giống cây và phân bón. Nợ này phải trả trong vòng 20 năm theo quy định của Ngân hàng Thế giới. Chủ hộ được ngành nông nghiệp hướng dẫn trồng cây cọ dầu, nhận phân bón và các vật liệu khác. Khi cây cọ dầu có trái, chủ hộ thu hoạch giao cho nhà máy sơ chế trong nông trường và bắt đầu được trừ nợ. Phần lớn họ trả xong nợ trong vòng 15 năm, cái nhà và lô đất hoàn toàn thuộc quyền sở hửu của chủ hộ. Song song với hoạt động nghiên cứu nông nghiệp, Nhà nước lập Viện Nghiên cứu chế biến các loại thực phẩm từ dầu cọ và khuyến khích xây dựng các nhà máy tinh chế dầu cọ xuất khẩu. Chính phủ đồng thời cũng lập thêm Cục Xúc tiến tiêu thụ dầu cọ đi khắp nơi trên thế giới để giới thiệu các mặt hàng từ dầu cọ.

Tố chất “đồng bộ” trong thực hiện kế hoạch phát triển nông, công nghiệp và thương mãi dầu cọ trên đây đã bảo đảm ngôi vị quốc gia xuất khẩu dầu cọ số 1 thế giới từ năm 1988, đúng như đường hướng vạch ra 20 năm trước của vị lãnh tụ chiến lược tài giỏi của Malaysia. Con đường dẫn đến thành công của mô hình này rất đáng để những nhà lãnh đạo chúng ta ứng dụng sớm đưa vào thực tế: Nông thôn vừa là thiên đường cho CNH-HĐH, vừa là thiên đường sinh sống cho nông dân.

FELDA là tên của Cơ quan Phát triển đất đai liên bang của Malaysia, thành lập năm 1956, chuyên tổ chức phát triển nông nghiệp thành công của Malaysia.

…đến mô hình cho Việt Nam

Từ cơ sở này, trong bối cảnh đất chật, người đông, chúng tôi đề xuất các địa phương nên mạnh dạn dẹp bỏ tâm lý sợ “lấn rừng” để tổ chức trồng mới một số cây đặc sản. Điển hình như Phú Quốc là cây tiêu, cây sim… Phú Quốc sẽ khôi phục lại cây hồ tiêu Phú Quốc, sản xuất hồ tiêu theo mô hình FELDA cải tiến, với quy mô công nghiệp từ ươm giống sạch bệnh cho đến chế biến thành các sản phẩm tiêu Phú Quốc có thương hiệu. Những người dân bị thu hồi đất và dân không đất đai nhà cửa sẽ được nhận vào thực hiện các dự án phát triển công nghiệp hồ tiêu và du lịch sinh thái. Quỹ tiền để đền bù cho dân bị thu hồi đất sẽ để dùng cho xây dựng khu trang trại hồ tiêu, còn thiếu sẽ vay Ngân hàng Đầu tư và Phát triển. Người dân được di dời về đây, không chỉ thu hoạch và bán hồ tiêu chất lượng cao và thuần nhất và nhiều nông sản khác cho doanh nghiệp xuất khẩu mà còn kinh doanh thông qua hình thức “du lịch nhà vườn, thưởng thức đặc sản thông qua chế biến thành món ăn dân gian tại chỗ” vừa tăng thêm mô hình hấp dẫn du khách, vừa góp phần tăng thu nhập cho nông dân. Khi đó, người dân sẽ dồn sức chăm sóc vườn cây của mình làm tốt chức năng che phủ hơn cả nền rừng nghèo trước đó. Còn Nhà nước cũng không phải nơm nớp canh người dân nghèo khai thác tài nguyên rừng kiếm sống với những hệ lụy khó lường. Điều quan trọng hơn cả là Nhà nước không phải tiêu tốn nhiều công sức tiền của để chăm lo giữ gìn an ninh trật tự những hệ lụy đói nghèo do mất đất để xâm nhập thành thị…

GS-TS Võ Tòng Xuân