Tiêu thụ nông sản - Bao giờ nông dân bớt lo?

Nguồn tin: Báo Khánh Hoà, 22/07/2010
Ngày cập nhật: 24/7/2010

Nhiều năm qua, tiêu thụ nông sản (TTNS) luôn là nỗi ám ảnh của nông dân. Điệp khúc “mất mùa được giá, được mùa mất giá” cứ lặp đi, lặp lại như một vòng xoáy khiến nông dân không khỏi đau đầu. Tìm “đầu ra” cho nông sản vẫn là bài toán hóc búa, thách thức cả chính quyền và các ngành chức năng. Câu hỏi hiện vẫn đau đáu là: Giải pháp nào để TTNS cho nông dân Khánh Hòa?

THỊ TRƯỜNG NÔNG SẢN: BẤT ỔN

Sản xuất ra nông sản trải qua bao cơ cực; đã vậy, nông dân còn luôn phải đối mặt với nỗi lo canh cánh: nông sản liệu có bán được giá? Điệp khúc “được mùa, mất giá…” luôn đeo bám nông dân. Ai có thể giúp nông dân “định đoạt” được thị trường khi mà giá nông sản chủ yếu vẫn do tư thương quyết định?

Nhiều nguy cơ

Nhắc đến chuyện TTNS ai cũng ngao ngán, kể cả cơ quan chức năng. Tại sao vậy? TTNS liên quan đến 2 nguy cơ bất ổn rất khó dự báo, đó là “được mùa, mất giá; được giá, mất mùa” và vòng xoáy “trồng, chặt; đào, lấp”. Thị trường hàng hóa nói chung và thị trường nông sản nói riêng không nằm ngoài quy luật cung cầu. Khi cung không đáp ứng cầu thì lập tức giá tăng, và ngược lại, khi nguồn cung dồi dào thì giá giảm. Nông dân và cả cơ quan chức năng đều biết điều đó nhưng không ai dự báo được điều này. Kết quả là, nông dân cứ mải miết bám đồng, bám ruộng, hy vọng giọt mồ hôi đổ xuống sẽ được vụ mùa bội thu, bán được giá cao. Nhưng tín hiệu thị trường lại không “’chiều” nông dân. May mắn thì được cả mùa lẫn giá, còn không thì chỉ biết “than thân trách phận” bởi chi phí “đổ ra” đâu lấy lại được?

Nghịch lý là, tuy biết thị trường không “chiều” mình nhưng nông dân vẫn cứ làm. Oái oăm thay, khi sản phẩm được giá, nông dân lại phấn khởi làm tiếp. Một người làm, nhiều người đổ xô cùng làm, chẳng nghĩ gì đến chuyện làm nhiều sẽ rớt giá. Và khi “cây già trái chín”, thị trường ế ẩm, mọi người lại cùng “ôm” nhau khóc vì rớt giá! Vậy nhưng, chẳng bao lâu sau, khi vụ mùa thất bát qua đi, người ta lại chóng quên bài học cũ, thi nhau chặt bỏ cây trồng đó, trồng cây khác, “nghe đâu” đang được giá. Bài học phá điều trồng keo, phá mía trồng mì ở Khánh Hòa đã nhiều người biết. Nhưng vòng xoáy “trồng, chặt; đào, lấp” vẫn tiếp diễn. Đau xót lắm, nhưng bài học từ TTNS, nông dân “học mãi không thuộc!”.

Tư thương làm chủ

Là một bộ phận của thị trường nông sản cả nước nên thị trường nông sản Khánh Hòa cũng lên xuống theo tín hiệu bên ngoài và cũng “’tiềm ẩn” nhiều nguy cơ bất ổn. Ngoài một số nông sản tiêu thụ tương đối ổn định như: mía, lúa, điều, vẫn còn nhiều mặt hàng còn phó mặc việc tiêu thụ cho tư thương “làm giá”.

Khi các kênh phân phối chủ yếu dựa vào tư thương thì tư thương là người quyết định giá. Đôi khi, nông dân lỗ nặng nhưng tư thương vẫn ung dung, thậm chí nông dân càng lỗ, tư thương càng “trúng!”. Đó là vì tư thương rất nhanh nhạy với biến động thị trường, mọi thông tin về thị trường đều được tư thương cập nhật ngay. Chính vì vậy, không phải “một nắng hai sương”, vất vả khuya sớm nhưng tư thương vẫn nghiễm nhiên hưởng lãi, mặc cho nông dân “khóc thầm”.

Giá nông sản bị “đánh gục” còn do có quá nhiều đầu mối trung gian ăn chặn. Để đến tay người tiêu dùng, nông sản phải trải qua quá nhiều tầng nấc. Trong điều kiện hiện nay, khi thị trường nông sản chưa “mặn mà” với doanh nghiệp thì tư thương vẫn là đội quân chủ lực. Khó có thể gỡ bỏ tư thương ra khỏi vòng quay tiêu thụ. Vả lại, nếu không có tư thương, ai là người đứng ra TTNS cho người dân? Câu trả lời là “không!”. Với “mặt bằng” sản xuất và công nghệ của nông dân hiện nay: manh mún, phân tán, hàm lượng công nghệ thấp, chỉ có tư thương mới “bằng lòng” đứng ra làm “cầu nối” tiêu thụ sản phẩm cho nông dân!

Vấn đề TTNS không còn gói gọn trong “chợ làng, chợ xóm”. TTNS cần được tính toán trong một quan hệ vĩ mô, hội nhập kinh tế quốc tế. Nông dân cần được trang bị kiến thức, thông tin và thay đổi cách làm cũ. Nhà nước cần có cơ chế, chính sách thông thoáng cho TTNS cũng như nhiều vấn đề quan trọng khác cần được đặt ra và giải quyết như: quy hoạch vùng chuyên canh; xây dựng thương hiệu cho nông sản; tăng cường trao đổi, cung cấp thông tin thị trường; quảng bá, triển lãm nông sản; đưa nông sản vào siêu thị; xây dựng các kênh tiêu thụ; xây dựng chợ nông sản đầu mối; khuyến khích phát triển công nghiệp chế biến; tiêu thụ nông sản thông qua hợp đồng; đầu tư công nghệ giống, cây trồng, vật nuôi phù hợp với vùng, miền, tập quán thị trường… Những vấn đề đó cần có “nhạc trưởng” là Nhà nước đứng ra “xâu chuỗi”.

TỰ CỨU MÌNH TRƯỚC

Thua thiệt trong tiêu thụ nông sản (TTNS) khiến nhiều nông dân có chút am hiểu về thị trường không bằng lòng. Họ đã có cách làm mới là dựa vào “tín hiệu” của thị trường để cải thiện tình trạng giá cả bấp bênh. Và họ đã thành công. Gần đây, trước nỗi lo về “đầu ra”, nhiều nông dân đã liên kết lại để cùng nhau giải bài toán TTNS.

Sản xuất theo “tín hiệu” của thị trường

Cách đây không lâu, chúng tôi có bài viết về một gương nông dân sản xuất kinh doanh giỏi (NDSXKDG), tuy tuổi đã ngoài “thất thập” nhưng có cách làm hay, sản xuất theo “tín hiệu” của thị trường. Ông là Nguyễn Văn Bá, ở Câu lạc bộ NDSXKDG xã Diên Bình (Diên Khánh). Ông Bá lựa chọn một số giống cây trồng có hiệu quả kinh tế cao nhưng chu kỳ sinh trưởng ngắn làm mục tiêu cho việc chuyên canh. 3 loại cây trồng chủ lực mà ông chọn đó là: chuối giạ hương (8.000 m2), bắp Wap (8.000 m2) và chanh (5.000 m2). Lý luận cho cách chuyên canh của mình, ông Bá cho biết, chuối giạ hương rất dễ tiêu thụ bởi tập quán người dân Việt Nam thường cúng kính; bắp Wap là loại bắp ăn rất ngon, tiêu thụ nhanh; còn chanh thì thu hoạch quanh năm, nhà nào cũng cần. Nhận định như thế nên ông cứ làm. Cái hay của ông Bá là luôn “khống chế” để sản phẩm thu hoạch đúng lúc thị trường đang hiếm hàng. Theo ông, chuối giạ hương có giá nhất vào dịp tháng 3 - 4 và 9 - 10 âm lịch. Bắp Wap thì không lo, thị trường tiêu thụ quanh năm, bán tươi. Ông cũng không lo chuyện tiêu thụ chanh vì lượng hàng các chợ cần rất lớn. Nắm bắt được thị hiếu thị trường, đồng thời nghiên cứu mùa vụ sản xuất phù hợp, tác động yếu tố kỹ thuật làm cho cây thu hoạch đúng dịp hút hàng, ông Bá đã thắng lớn. Đến nay, tuy 500 gốc chanh chưa đem lại kết quả vì đang ở thời kỳ kiến thiết, nhưng thu nhập từ chuối và bắp Wap đã mang lại cho ông cả trăm triệu đồng mỗi năm.

Không chỉ ông Bá mà nhiều NDSXKDG khác đều có cách làm hay. Rõ ràng tín hiệu thị trường bấp bênh đã cho họ nhiều kinh nghiệm trong việc xây dựng cho mình một “chiến lược” sản xuất phù hợp. Đó cũng là bài học khôn ngoan của nông dân trong bối cảnh thị trường bất ổn.

Liên kết để tiêu thụ

Gần đây, nông dân ở một số nơi trong tỉnh đã liên kết lại để tránh sự “nhũng nhiễu” của thị trường TTNS. Cách làm này là nhờ sự chủ động của Hội Nông dân các cấp trong việc nỗ lực “cứu nguy” cho nông dân trước sự lũng đoạn của thị trường nông sản. Xin điểm qua một vài ví dụ. Tổ liên kết nuôi gà công nghiệp ở Diên Lộc (Diên Khánh) đã làm được điều mà trước đây từng hộ riêng lẻ không làm được. Liên kết để điều chỉnh khâu nhập gà con, từ đó điều chỉnh việc xuất bán gà không bị trùng lắp. Cách làm này đã tạo thông thoáng cho luồng tiêu thụ, sản phẩm không bị ùn ứ một lần, dễ bị tư thương ép giá. Ngoài ra, việc liên kết còn trợ giúp về vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm, tạo sức mạnh cho nông dân đứng vững trước thương trường. Tổ liên kết trồng mía ở Cam Hiệp Nam (Cam Lâm) cũng có nhiều việc làm thiết thực giúp người trồng mía sản xuất, thu hoạch và tiêu thụ sản phẩm. Giống mía hiện là nỗi lo của bà con trồng mía ở đây. Tháo gỡ, đưa giống mới về trồng, đồng thời đầu tư vật tư phân bón giúp người trồng mía bớt khó khăn là cách làm hiệu quả. Vào vụ mía, công lao động trở thành nỗi lo của bao người, nhưng nhờ có tổ liên kết, bà con không còn lo không có người thu hoạch, chỉ cần đăng ký trước với tổ. Tổ liên kết này đang có tham vọng mở rộng dịch vụ, không chỉ cho cây mía mà cho nhiều cây trồng khác khi đặc thù của vùng đất này có quá nhiều loại cây trồng.

Việc hình thành các tổ liên kết cho thấy đây là mô hình mới cần được nhân rộng. Liên kết có nhiều cái lợi, không những lợi về vốn, chất xám mà còn lợi trong mối quan hệ để tạo “đầu ra” cho sản phẩm. Việc hình thành các tổ liên kết cho phép nghĩ tới việc hình thành các nhóm tập thể chuyên canh để xây dựng thương hiệu nông sản. Và các tổ liên kết cũng là hướng đi đầy triển vọng để phát triển loại hình kinh tế hợp tác mới nhỏ gọn, năng động, phù hợp với cơ chế thị trường hiện nay.

Điều đáng nói, việc hình thành các tổ liên kết hay các Câu lạc bộ NDSXKDG tuy có nhiều ưu điểm nhưng cũng chỉ là giải pháp tình thế. Việc chủ động sản xuất nông sản, xây dựng các vùng chuyên canh, tiến tới xây dựng thương hiệu mới là bước đi căn cơ, lâu dài để hình thành vùng nông sản ổn định, bền vững, đáp ứng yêu cầu hội nhập.

QUANG VIÊN