Bất ổn tiêu thụ nông sản: Vị đắng mùa vụ

Nguồn tin: Thanh Niên, 22/03/2010
Ngày cập nhật: 24/3/2010

Có lẽ không ở đâu trên thế giới này, người nông dân lại phải nếm trải "vị đắng mùa vụ" như ở Việt Nam.

Trúng mùa thì mất giá, nông sản nhiều loại phải bán đổ, bán tháo, thậm chí đổ bỏ. Nhưng ngay cả khi mất mùa, sản lượng khan hiếm thì giá của không ít loại nông sản vẫn cứ lao dốc...

Cà phê: mất mùa mất cả giá!

Khác với lúa, trái cây, rau củ thường trúng mùa mất giá. Những người trồng cà phê đang phải đối diện với tình cảnh vừa mất mùa, vừa mất giá. Có thể nói, đây là trường hợp không lường trước được ngay cả đối với những người lão luyện trên thương trường trong lĩnh vực cà phê.

Ông Lê Đức Thống, Giám đốc Công ty TNHH một thành viên XNK 2-9 Đắk Lắk, Trưởng ban Kiểm tra của Hiệp hội Cà phê - ca cao VN (Vicofa), nhận xét: “Được mùa - mất giá gần như là điệp khúc xưa nay đối với cà phê nên khi vụ cà phê 2009 - 2010 mất mùa ai cũng tưởng giá sẽ lên, vậy mà giá vẫn ở mức thấp. Đây là một nghịch lý. Điều đó chứng tỏ thị trường cà phê rất khó lường”.

Theo ông Thống, Vicofa đã đánh giá, niên vụ 2009 - 2010 sản lượng cà phê VN giảm khoảng 20 - 30% do ảnh hưởng thiên tai bão lũ. Dù mất mùa nhưng thời điểm thu hoạch cà phê lại gặp thời tiết tốt, hầu như không mưa, nên chất lượng cà phê vụ này được nhận xét tốt nhất trong vòng 5 năm trở lại đây. Thế nhưng giá cà phê vẫn ở mức thấp, điều khó hiểu đối với cả những người kinh doanh cà phê nhiều kinh nghiệm. Cụ thể, từ sau Tết Canh Dần, cà phê robusta giao tại cảng TP.HCM chỉ còn 1.130 USD/tấn, giá mua cà phê nội địa cũng giảm trên 2.000 đồng so với hồi đầu vụ, xuống dưới 23.000/kg, mức giá được xem thấp nhất trong vòng 3 năm qua.

Ông Lê Đức Thống, Trưởng ban Kiểm tra Hiệp hội Cà phê - ca cao VN: “Thiếu vốn mua, không chủ động nguồn hàng, các nhà xuất khẩu càng dễ bị ép giá, lại mất đi không ít lợi nhuận trong kinh doanh”.

Với mức giá này, người dân không muốn bán ra bởi không đủ vốn thu vào. Ông Nguyễn Công ở thị trấn Ea Pốk, H.Cư Mgar (Đắk Lắk) tính toán, với giá bán cà phê nhân như hiện nay, nếu hạch toán tiền công của cả gia đình vào thì lỗ. Ông Công làm 2 ha cà phê nhưng chi phí đầu tư cho vườn cây tính ra gần 100 triệu đồng mỗi năm, trong khi thu hoạch chỉ khoảng 4,5 tấn cà phê nhân. “Từ phân bón, thuốc trừ sâu, dầu chạy máy tưới, thuê nhân công thu hoạch, làm cỏ... đều có giá cao hơn vụ trước từ 15 đến 20%; trong khi giá cà phê lại theo chiều đi xuống, thấp hơn chừng đó tỷ lệ phần trăm. Làm sao mà không lỗ”, ông Công kể.

Câu hỏi đặt ra là, tại sao VN là nước hàng đầu trong xuất khẩu cà phê mà lại bị động về giá đến vậy? Theo Vicofa, giá cà phê thấp do những tháng đầu vụ, VN đã xuất khẩu một lượng cà phê khá lớn. Khi được cung cấp dồi dào, lượng dự trữ của các nhà rang xay đã đủ nên giá cà phê không giữ được ở mức cao. Vicofa nhận định, diễn biến giá cả vụ này cho thấy ngành cà phê VN vẫn chưa có chiến lược chủ động trong khâu tiêu thụ sản phẩm, việc xuất khẩu chưa có sự điều hành thống nhất...

Một doanh nhân (đề nghị giấu tên) cho rằng, trong niên vụ này, hầu hết các nhà xuất khẩu cà phê của VN đều thua lỗ do “sập bẫy” của giới đầu cơ nước ngoài. Đầu vụ, một khối lượng lớn cà phê được các nhà xuất khẩu ào ạt bán theo phương thức giao kỳ hạn xa, chấp nhận trừ lùi từ 100 - 105 USD/tấn, thậm chí tới 120 USD/tấn. Khi lượng cà phê này “vào rọ”, giới đầu cơ quốc tế tìm cách dìm giá buộc doanh nghiệp (DN) xuất khẩu phải nhiều lần chuyển tháng chốt giá nhằm chờ giá cao (mỗi lần chuyển tháng bị trừ mất 35 USD/tấn). Nhưng giá tiếp tục xuống khiến các nhà xuất khẩu lỗ đơn lỗ kép, do mất thêm cả tiền trừ lùi. Doanh nhân này nhận định, trong những tháng đầu vụ 2009 - 2010, không dưới 150.000 tấn cà phê xuất khẩu theo phương thức trên đã bị mất bình quân 100 USD/tấn, tổng cộng các DN cà phê thua lỗ vài chục triệu USD.

Thanh long: người mua quyết định giá

Trái thanh long được xác định là một trong 40 mặt hàng cạnh tranh quốc gia nhưng cũng đang phải chấp nhận "quy luật" được mùa mất giá như nhiều loại nông sản khác. Đặc biệt, do “kịch bản” tiêu thụ chủ yếu là xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc theo đường tiểu ngạch nên chuyện bị ép giá đã trở thành cơm bữa. Cũng từ đó, người quyết định giá bán không phải là người trồng thanh long mà chính là các khách hàng Trung Quốc.

Chị Hiếu Ngọc, chủ một DN ở Hàm Thuận Nam có hàng chục chiếc xe đầu kéo chuyên chở thanh long đi Lạng Sơn để bán vào thị trường Trung Quốc kể, mỗi năm ít nhất phải ba bốn lần thanh long VN bị dội chợ do phía Trung Quốc ép giá. Cách mà họ làm là đồng thuận không mua thanh long để hạ giá. DN của ta thiếu vốn đành phải hạ giá bán, vậy là lỗ. Theo chị Ngọc, chỉ có một con đường là các DN của VN phải đồng thuận giống như bên kia biên giới, tức là đồng nhất không bán hàng khi bị ép giá thì mới duy trì được giá. Nhưng trên thực tế, điều này rất khó. Do thiếu vốn, do sợ để lâu thanh long sẽ bị hỏng... hầu hết các DN lại tự hại mình bằng cách bán giá rẻ.

Ông Trần Ngọc Chung, một nông dân trồng thanh long ở Hàm Thuận Nam kể, dù chỉ có 700 trụ thanh long nhưng cứ vào mùa chính hay mùa chong đèn là lại sợ bị chủ buôn ép giá. Chở thanh long đến vựa, thấy treo bảng giá bao nhiêu là phải bán cho họ bấy nhiêu. Có người ém trái chín trên cây không bán, đến khi bán giá còn thấp thê thảm, đành chịu lỗ đơn lỗ kép.

Giám đốc Sở Công thương Bình Thuận Trần Văn Nhựt lo ngại, dù thị trường Trung Quốc rộng lớn và chiếm đến 65 - 70% hàng thanh long xuất khẩu nhưng đây cũng là thị trường chứa nhiều rủi ro, bất trắc. Đặc biệt, đầu ra của thanh long trong những năm tới đang là một bài toán không hề đơn giản. Theo dự báo, nếu thanh long của Bình Thuận vào năm 2015 đạt khoảng 15.000 ha và sản lượng đạt khoảng 500.000 tấn thì bình quân mỗi tháng sẽ phải tiêu thụ 41.000 tấn quả và mỗi ngày phải tiêu thụ được 1.350 tấn. Với sản lượng hiện nay, trái thanh long của VN đã lao đao, bị ép giá, bị dội chợ... nếu bài toán đầu ra không tính toán kỹ từ bây giờ, thì người nông dân trồng thanh long chắc chắn sẽ rơi vào cảnh khó khăn như những người trồng dưa hấu, rau củ khác...

Theo số liệu của Sở NN - PTNT tỉnh Bình Thuận, đến cuối năm 2009 diện tích cây thanh long toàn tỉnh là gần 12.000 ha. Chỉ riêng năm 2009 đã trồng mới 1.200 ha. Tổng sản lượng năm 2009 đạt ngót 300.000 tấn. Kế hoạch năm 2010 Bình Thuận sẽ trồng mới khoảng hơn 1.200 ha. Đây là diện tích và sản lượng kỷ lục của Bình Thuận kể từ khi cây thanh long được trồng ở tỉnh này, lớn hơn cả diện tích thanh long của hai tỉnh Long An và Tiền Giang cộng lại.

Trần Ngọc Quyền - Quế Hà