ĐBSCL: Hạn và mặn đang đe dọa sản xuất nông nghiệp

Nguồn tin: Báo Cần Thơ, 15/01/2010
Ngày cập nhật: 18/1/2010

Theo dự báo của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, mùa khô năm 2010 và tình hình mặn xâm nhập vào nội đồng trên các cửa sông vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) sẽ đến sớm hơn năm 2009, độ mặn cũng cao hơn. Trong khi hiện tại, một số vùng thuộc các địa phương ĐBSCL, tình hình hạn, mặn đã xuất hiện như: Tiền Giang, Bến Tre, Kiên Giang, An Giang, Bạc Liêu... Nông dân trồng lúa ĐBSCL đang đối mặt với nhiều thách thức, nguy cơ năng suất lúa bị ảnh hưởng, thiệt hại cho mùa vụ...

Hạn, mặn có khả năng xâm nhập sâu vào nội đồng

Theo nhận định của Trung tâm Khí tượng thủy văn tỉnh Tiền Giang, do lũ năm 2009 ở mức trung bình, lượng nước xả ra vùng cửa sông ít. Đồng thời, trường gió mùa Đông Bắc phát triển có hệ thống, nên tình hình xâm nhập mặn năm 2010 có khả năng xâm nhập sâu vào nội đồng với biên mặn 2g/l vượt qua TP Mỹ Tho, cách cửa sông 45km vào cuối tháng 3 và đầu tháng 4-2010. Ông Phạm Tấn Dũng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Phòng chống lụt bão tỉnh Tiền Giang, cho biết: “Tính đến giữa tháng 1-2010, độ mặn đo được tại các cửa sông của khu vực Tiền Giang thấp hơn so cùng kỳ năm 2009. Cuối tháng 1-2010, độ mặn có thể lên cao, nên các ngành chức năng đã chỉ đạo thực hiện các biện pháp ứng phó với hạn, mặn nhằm bảo vệ mùa vụ”.

Tại An Giang, nước mặn biển Tây theo kênh Long Xuyên - Rạch Giá đổ vào huyện Thoại Sơn, khi triều cường lên, nước mặn không thoát ra được, gây mặn cục bộ, ảnh hưởng đến vùng sản xuất lúa và tôm càng xanh của huyện. Kênh Vĩnh Tế cũng bị nhiễm mặn từ sông Đông Hồ (Hà Tiên, Kiên Giang) và lấn sâu vào sông Hậu ảnh hưởng đến sản xuất lúa trên tuyến N1 đi sâu vào Tri Tôn, Tịnh Biên. Ở tỉnh Hậu Giang, tình trạng hạn hán đã kéo mực nước xuống thấp so cùng kỳ. Theo dự báo của ngành nông nghiệp tỉnh, vào cuối vụ đông xuân 2009 - 2010, một số diện tích trồng lúa của địa phương có khả năng bị hạn cục bộ, độ mặn hiện chưa vượt qua mức báo động (trên 2g/l), nhưng có khả năng đi sâu vào nội đồng.

Gần 2 tháng qua, trên các tuyến kênh, mương vùng bán đảo Cà Mau, mặn đang rình rập, đe dọa mùa vụ. Tại vùng U Minh Thượng - một phần bán đảo Cà Mau thuộc tỉnh Kiên Giang, nước mặn gần như chiếm lĩnh toàn bộ mặt nước trên các tuyến kênh rạch; khoảng 3.000 ha lúa ở đây bị thiệt hại. Ông Phan Hoài Bảo, nông dân ở xã Nam Yên, huyện An Biên, tỉnh Kiên Giang, nói: “30 công lúa của tôi đã 50 ngày tuổi mà không hứng được giọt mưa nào kể từ ngày gieo sạ, ông đã sử dụng đến 7 máy bơm điện lấy nước ngọt trong ao và tận dụng nước giếng ngầm, nhưng vẫn chưa cứu nổi ruộng lúa”. Tương tự như ông Bảo, hàng chục ngàn héc-ta lúa ở đây cũng đang trong tình trạng khô hạn, chi phí bơm tưới đã đội giá thành sản xuất của nông dân lên rất nhiều, trong khi hệ thống đê ngăn mặn chưa hoàn chỉnh, dù địa phương đã qui hoạch vùng tôm - lúa để thích ứng. Nhưng năm 2009 do giá lúa lên, giá tôm xuống, người dân ồ ạt “bỏ tôm ôm lúa”.

Thống kê của ngành chức năng, tại vùng tôm - lúa các tỉnh ĐBSCL như: Kiên Giang, Cà Mau, Bạc Liêu... tình trạng tranh chấp mặn- ngọt rất khó kiểm soát. Nhiều nông dân trồng lúa muốn đóng cống để giữ ngọt, còn nhiều hộ nuôi tôm thì muốn mở cống lấy nước mặn, vì giá tôm sú ở ĐBSCL đang lên cao, nhà máy thiếu nguyên liệu sản xuất. Tại tỉnh Bạc Liêu, ngay đầu mùa khô, địa phương đã chủ động đắp đập ngăn mặn để giữ ngọt từ tuyến kinh Quản Lộ Phụng Hiệp nhưng nắng kéo dài ảnh hưởng nghiêm trọng đến vùng sản xuất. Hiện khoảng 1.200 ha lúa các huyện Giá Rai, Đông Hải bị thiệt hại, hàng ngàn héc-ta lúa - tôm đứng trước nguy cơ thiếu nước ngọt, nhiễm mặn cao. Còn tại huyện An Minh, tỉnh Kiên Giang, có đến 179 hộ xả cống lấy mặn để thả nuôi 3.636 ha tôm thay cho cây lúa ngoài sự kiểm soát của địa phương.

Theo ước tính của Cục Trồng trọt, vào tháng 3-2010, toàn vùng ĐBSCL khoảng 800.000 ha lúa có nguy cơ bị mặn đe dọa, đây là thời điểm lúa cần nhiều nước để đảm bảo năng suất, sản lượng. Còn theo dự báo của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam về diễn biến tình hình mặn trên các cửa sông ĐBSCL, tháng đầu năm 2010 (tháng 1 và 2) ở các tỉnh ĐBSCL độ mặn sẽ cao hơn cùng kỳ năm 2009; khả năng vụ đông xuân 2009 - 2010 sẽ bị ảnh hưởng mặn nhẹ vào cuối vụ. Độ mặn đạt đỉnh vào tháng 3 và tháng 4, đồng thời xâm nhập sâu vào nội đồng, do mùa lũ năm 2009 ở mức trung bình, mùa mưa kết thúc sớm. Cụ thể như, vào tháng 3 và 4, độ mặn nền dọc sông Cửa Tiểu 10 g/l, xâm nhập vào nội đồng gần 30 km tính từ cửa sông; độ mặn 4 g/l có thể vào sâu hơn 40 km tính từ cửa sông; độ mặn 1 g/l xâm nhập hơn 50 km tính từ cửa sông. Ở Cửa Đại, hàm lượng mặn cao hơn sông Cửa Tiểu và đạt trên 10g/l, ăn sâu vào nội đồng 35 km tính từ cửa sông, độ mặn 4 g/l xâm nhập sâu đến 45 km; trong tháng 4-2010, độ mặn 1 g/l xâm nhập sâu hơn 50 km; còn trong tháng 1-2010, độ mặn trên sông Cửa Đại cao hơn so với cùng kỳ năm 2009. Trên sông Hàm Luông, tháng 4-2010, độ mặn 1 g/l có thể đi sâu trên 60 km; cửa sông Cổ Chiên độ mặn 1 g/l vào sâu khoảng 50 km. Số liệu độ mặn nền dự báo dọc sông Cung Hầu, sông Trần Đề, sông Cái Lớn... độ mặn khoảng 1 g/l trong tháng 1-2010 có thể xâm nhập sâu hơn vào nội đồng so năm 2009...

Chủ động phòng chống hạn và xâm nhập mặn...

Ngay từ đầu vụ, với sự khuyến cáo của các cơ quan chuyên môn, nhiều địa phương trong vùng đã chủ động ra quân phòng chống hạn, mặn, đảm bảo mùa vụ. Tại tỉnh Tiền Giang, nhằm chủ động phòng chống hạn mặn, bảo đảm nguồn nước tưới phục vụ 80.860 ha lúa đông xuân 2009 - 2010, tỉnh đã ra quân làm thủy lợi, huy động nạo vét 276 công trình thủy lợi nội đồng có chiều dài trên 281.000 m với khối lượng đất đào đắp trên 908.000m3 đưa vào phục vụ sản xuất. Trong đó, người dân địa phương đóng góp làm 59 công trình có tổng chiều dài gần 57.000 m với khối lượng đất đào đắp gần 38.000m3, còn lại do nguồn vốn tỉnh, huyện và vốn Trung ương đầu tư. Tại các huyện vùng ngập lũ phía Tây: Cái Bè, Cai Lậy, Châu Thành, Tân Phước, tỉnh đã kịp thời phân bổ nguồn vốn 2 tỉ đồng hỗ trợ kinh phí bơm tát chống ngập úng, đảm bảo lịch thời vụ xuống giống vụ lúa đông xuân 2009 - 2010. Các huyện vùng ngọt hóa Gò Công: Chợ Gạo, Gò Công Đông, Gò Công Tây, thị xã Gò Công quan tâm kiện toàn mạng lưới thủy lợi nội đồng, đáp ứng nhu cầu bơm trữ nước ngọt phòng chống hạn mặn và phòng thiếu nước bơm tát vào cuối vụ sản xuất đông xuân.

Ở vùng U Minh Thượng, tỉnh Kiên Giang, sáng kiến bơm nước ngầm cho ruộng lúa trong mùa khô được người dân áp dụng từ đầu vụ. Còn khu vực Tứ giác Long Xuyên thuộc 2 tỉnh An Giang và Kiên Giang, hệ thống đê, cống phục vụ thoát lũ ra biển Tây khá hoàn chỉnh. Ông Cao Văn Nam, Chi cục Trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Kiên Giang, cho biết: “Ngay từ đầu tháng 10-2009, tỉnh đã gia cố lại các đoạn đê vỡ và đóng toàn bộ hệ thống cống đập ngăn mặn. Vì vậy, nước ngọt vẫn còn đủ phục vụ tưới tiêu khi hạn hán. Khi triều cường lên, nước ngọt từ Tứ giác Long Xuyên đẩy sang vùng Tây sông Hậu cấp nước ngọt cho vùng này trước khi theo sông Cái Lớn ra biển. Đối với vùng U Minh Thượng, cần phải hoàn chỉnh hệ thống cống, đập ngăn mặn mới chủ động được nguồn nước ngọt vào mùa này”. Hiện nay, Kiên Giang đang hoàn chỉnh đê, đập tuyến An Minh - An Biên với kinh phí 10 tỉ đồng từ nguồn ngân sách của Trung ương.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bùi Bá Bổng, trong chuyến khảo sát tình hình hạn hán và xâm nhập mặn tại Kiên Giang cuối năm 2009, khẳng định: “Tôm - lúa là mô hình phù hợp nhất đối với vùng sản xuất ven biển. Tuy nhiên, do qui hoạch chưa đồng bộ, người dân chưa tuân thủ các quy định của ngành chức năng và không theo qui hoạch dẫn đến tình trạng tranh chấp mặn - ngọt. Do vậy, địa phương cần nghiên cứu kỹ và qui hoạch vùng sản xuất cụ thể, phát triển hệ thống đê điều chủ động trong việc điều tiết nước phục vụ sản xuất. Đồng thời, tăng cường công tác quản lý và động viên người dân tổ chức sản xuất theo qui hoạch, tuân thủ lịch thời vụ. Hạn chế tối đa việc chạy theo cây lúa hoặc con tôm không đúng thời vụ”...

Theo dự báo của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, độ mặn cao nhất năm nay rơi vào khoảng tháng 4 đến giữa tháng 5-2010. Hầu hết tại các sông chính vùng Biển Đông, độ mặn 4 g/l có thể xâm nhập sâu vào khoảng 40 - 45 km tính từ cửa sông. Do vậy, các địa phương cần kiểm soát tốt mùa vụ, có giải pháp thích ứng phù hợp với diễn biến thời tiết, tình hình hạn, mặn nhằm đảm bảo sản xuất nông nghiệp trong mùa khô.

GIA BẢO - THÀNH NGUYỄN