“4 nhà” & vấn đề liên kết

Nguồn tin: Báo Hậu Giang, 10/4/2009
Ngày cập nhật: 11/4/2009

Lúa là mặt hàng nông sản lớn nhất của Hậu Giang, nhưng tỷ lệ tiêu thụ qua hợp đồng còn rất thấp. Ở Hậu Giang, mối liên kết “4 nhà”: Nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông chưa thật sự chặt chẽ, đó là nguyên nhân gây trở ngại trong việc giải quyết đầu ra cho hàng hóa nông sản...

* Thiếu gắn kết

Sau khi thành lập tỉnh Hậu Giang, UBND tỉnh đã chỉ đạo ngành nông nghiệp cùng các huyện, thị tiếp tục thực hiện Quyết định 80 của Chính phủ về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng. Tuy nhiên, thực tế đến nay, các doanh nghiệp bao tiêu được sản phẩm của nông dân cũng chỉ dừng lại ở cây lúa và mía. Các năm qua, cũng có nhiều doanh nghiệp ký kết bao tiêu nông sản của nông dân như: Công ty Lương thực sông Hậu, Công ty Mêkông, Nông trường Cờ Đỏ, Nông trường Sông Hậu, Casuco, Công ty TNHH Mía đường cồn Long Mỹ Phát..., nhưng mức tiêu thụ hàng hóa theo hợp đồng còn khá thấp.

Vấn đề lớn nhất gây trở ngại cho việc liên kết là một số doanh nghiệp, nông dân không thực hiện nghiêm chỉnh các điều khoản ký kết, gây thiệt hại cho đối tác. Một số doanh nghiệp đưa ra yêu cầu cao về chất lượng sản phẩm để giảm giá thu mua sản phẩm của nông dân khi giá cả sản phẩm xuống thấp. Như vụ lúa Thu đông năm trước, theo hợp đồng được ký kết giữa nông dân và Công ty Mêkông, đơn vị này sẽ thu mua lúa ướt của người dân theo giá thị trường ngay thời điểm thu hoạch đối với lúa hàng hóa và cao hơn 400 đ/kg đối với lúa xác nhận. Tuy nhiên, đại diện Công ty Mêkông chỉ thu mua với giá 3.100 đ/kg, thấp hơn so với thị trường bên ngoài 250 đ/kg, làm nhiều hộ nông dân hợp đồng với công ty này bức xúc; nông dân đành phá vỡ hợp đồng để bán lúa cho các thương lái khác. Trong khi đại diện Công ty Mêkông, người trực tiếp thu mua lúa theo hợp đồng cho rằng, công ty thu mua tùy theo mặt hàng lúa, tùy theo lúa ráo hay lúa ướt. Bên cạnh đó còn tính đến tỷ lệ tạp chất, độ nảy mầm của lúa... Trong trường hợp công ty thu mua thấp hơn giá thị trường, thì người dân có quyền bán cho thương lái bên ngoài và công ty không ràng buộc...

Không có hợp đồng nên thủy sản thường bị ép giá khi cá quá lứa.

* Chữ tín trong hợp đồng

Ông Nguyễn Thành Long, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Mía đường Cần Thơ khẳng định, chỉ có giữ chữ tín trong hợp đồng thì mới làm ăn lâu dài được. Hàng năm, công ty triển khai ký trên 800.000 tấn mía của nông dân, nhưng tỷ lệ thu hồi sản phẩm từ hợp đồng cũng chưa như mong muốn. Trong khi Hậu Giang là vùng nguyên liệu chung, mặc dù Casuco có ký hợp đồng với nông dân, nhưng khi giá mía lên cao thì người dân lại bán cho thương lái của các nhà máy đường khác. Do không có vùng nguyên liệu, mạnh ai nấy mua là một thiệt thòi lớn của nông dân và chỉ thuộc dạng “ăn xổi ở thì” không ai đầu tư cho vùng nguyên liệu. Nếu công ty “bẻ” hợp đồng thì nông dân có thể kiện và Nhà nước vào can thiệp để xử lý doanh nghiệp đến nơi đến chốn. Nhưng đến khi nông dân không thực hiện hợp đồng thì doanh nghiệp không thể “vác” từng lá đơn để đi kiện nông dân. Vấn đề hiện nay, muốn làm ăn lâu dài thì nhà doanh nghiệp và nông dân phải bắt tay lại với nhau và phải ngồi chung một xuồng dưới sự giám sát của Nhà nước thì hợp đồng mới lâu dài và bền vững.

Giám đốc Sở NN&PTNT Hậu Giang Nguyễn Văn Đồng cho rằng, việc quản lý thông tin thị trường hiện nay còn nhiều bất cập. Tình trạng tranh mua, tranh bán diễn ra gay gắt trong từng thời vụ làm ảnh hưởng không nhỏ đến tâm lý người nông dân là nguyên nhân gây ra phá vỡ hợp đồng. Việc không kiên quyết xử lý dẫn đến doanh nghiệp và nông dân thiếu tin tưởng, một số doanh nghiệp không ký hợp đồng đầu tư từ đầu vụ sản xuất mà chỉ thực hiện hình thức thu gom và ít đầu tư cho vùng nguyên liệu. Số đông các doanh nghiệp không trực tiếp ký hợp đồng mà phụ thuộc rất nhiều vào thương lái, khiến cả doanh nghiệp, người sản xuất phải phụ thuộc mạng lưới này. Do đó rất bị đông và thường bị ép giá do không có sự gắn kết chặt giữa doanh nghiệp và người sản xuất. Đó chính là yếu tố gây nên tính không ổn định trong hợp đồng tiêu thụ của nhà nông và doanh nghiệp trong nhiều năm qua.

Theo số liệu thống kê từ các ngành chức năng, tỷ lệ nông sản hàng hóa tiêu thụ qua hợp đồng giữa nông dân với doanh nghiệp giai đoạn 2004-2008 trên cây lúa mới đạt 0,6% diện tích và chỉ thực hiện được 39,45% sản lượng theo hợp đồng đã ký kết. Trên cây mía, giai đoạn này có khá hơn, các nhà máy bao tiêu được 42,45% diện tích gieo trồng và sản lượng tiêu thụ qua hợp đồng đạt gần 84%. Riêng cây bắp cũng có nhiều diện tích được hợp đồng trước đây nhưng không thực hiện được, vì khi giá cao, nông dân không bán theo hợp đồng ký kết...

Bên cạnh đó, một số ít doanh nghiệp lạm dụng thế độc quyền để ép loại, hạng, giá thu mua nông sản, thanh toán hợp đồng với người sản xuất còn chậm, chưa sòng phẳng. Chẳng hạn như thu mua cá tra thiếu chịu rồi dây dưa hàng tháng ở TX.Ngã Bảy khi cá bị quá lứa. Ông Dương Văn Quởn, nông dân nuôi cá tra ở xã Đại Thành, TX.Ngã Bảy cho biết: “Mặc dù cá tra không được các doanh nghiệp hợp đồng từ đầu vụ, nhưng đến khi thương lái đến thu mua thì mới thỏa thuận giá cả, hợp đồng ngày bắt. Vụ cá nuôi vừa rồi cũng có nhiều hộ nuôi phải “trầy trật” đi đến các doanh nghiệp lấy tiền thiếu quá lâu mà không thanh toán. Tuy nhiên, vào những lúc cá được giá, thương lái đến chào giá, hẹn ngày bắt thì cũng có trường hợp người nuôi “bẻ kèo” đòi nâng giá”. Ông Quởn cho rằng, muốn người nuôi cá tra và doanh nghiệp gắn kết thì phải có hợp đồng hẳn hoi ngay từ đầu vụ. Doanh nghiệp phải đưa ra giá sàn, hình thức thu mua, thanh toán phải đảm bảo đôi bên cùng có lợi thì chắc chắn nông dân sẽ giữ chữ tín.

* Đâu là giải pháp

Giám đốc Sở NN&PTNT Hậu Giang Nguyễn Văn Đồng cho rằng, trước mắt sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nông dân, doanh nghiệp thực hiện các hình thức tiêu thụ nông sản thông qua hợp đồng gắn với chế biến, nhất là ở những vùng tập trung. Nâng cao nhận thức của nông dân và doanh nghiệp trong việc tôn trọng thực hiện các cam kết trong hợp đồng tiêu thụ đã ký. Tăng cường đầu tư, hỗ trợ xây dựng vùng nguyên liệu tập trung để thúc đẩy các hình thức liên kết, hợp tác trong sản xuất và tiêu thụ hàng hóa nông sản. Thực hiện tốt các chính sách về đầu tư, tín dụng, đào tạo nghề, chuyển giao kỹ thuật, hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng, xúc tiến thương mại. Hỗ trợ phát triển các hình thức kinh tế hợp tác của nông dân, các hiệp hội, ngành hàng để tổ chức này có đủ khả năng cung cấp dịch vụ tiêu thụ nông sản cho nông dân. Hạn chế tối đa tình trạng độc quyền, ép giá, đồng thời tăng cường củng cố các hình thức liên doanh, liên kết hợp tác giữa nông dân với doanh nghiệp để giúp nông dân tiêu thụ nông sản hàng hóa. Trên cơ sở đó, đẩy mạnh công tác quy hoạch, hình thành các vùng sản xuất quy mô lớn, vùng nguyên liệu tập trung gắn với công nghiệp chế biến...

Phó GS-TS Dương Văn Chín, Phó Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL bày tỏ quan điểm: Việc tiêu thụ sản phẩm làm ra rất quan trọng, vì sau một vụ mùa, nông dân đầu tư rất nhiều về lao động, vật tư để tạo ra sản phẩm nông nghiệp. Nhưng sản phẩm nông nghiệp đó phải được bán ra thị trường trong và ngoài nước để thu hồi vốn tái sản xuất. Quan trọng nhất trong sản xuất nông nghiệp là phải tiêu thụ được sản phẩm làm ra của nông dân, thì nông dân mới an tâm sản xuất. Để làm được điều đó phải thực hiện tốt chủ trương của Chính phủ về liên kết “4 nhà”. Nói là “4 nhà” nhưng chính nhất vẫn là 2 nhà là nhà doanh nghiệp và nhà nông phải thể hiện sự liên kết qua hợp đồng chặt chẽ.

Theo đó, nhà doanh nghiệp và nhà nông phải thực hiện chặt chẽ và nghiêm chỉnh các điều khoản trong hợp đồng đã ký, còn 2 nhà là Nhà nước và nhà khoa học vẫn phải tham gia, nhưng dưới hình thức gián tiếp. Nhà nước thì quản lý thực hiện, theo dõi hợp đồng ký kết, nhà khoa học có trách nhiệm nghiên cứu tạo ra giống mới, tiến bộ khoa học kỹ thuật. Đối với nhà doanh nghiệp phải cử cán bộ kỹ thuật và có mạng lưới khoa học kỹ thuật để truyền bá lại những tiến bộ kỹ thuật nghiên cứu được cho nông dân. Còn nông dân không phải làm ăn theo kiểu cá thể, mà phải tập trung lại thành HTX mạnh và chịu trách nhiệm những thiếu sót mà các thành viên của HTX, tổ, nhóm gây ra. Sau khi ký kết, dù giá có cao hơn vẫn phải tuân thủ hợp đồng thì mới bền vững về lâu dài.

“Nếu mỗi bên biết hy sinh một ít để giữ mối quan hệ lâu dài, thì cả đôi bên sẽ cùng có lợi. Chỉ có như vậy mới tiêu thụ được nông sản của nông dân sản xuất ra và đủ sức cạnh tranh trong quá trình hội nhập...”, Tiến sĩ Dương Văn Chín quả quyết.

HOÀI THU