Năm mới, bàn chuyện suôn sẻ đầu ra

Nguồn tin: Báo Cần Thơ, 21/01/2009
Ngày cập nhật: 23/1/2009

Hằng năm, Đồng bằng sông Cửu Long sản xuất hơn 19 triệu tấn lúa gạo và hàng triệu tấn trái cây, thủy sản... cung ứng cho thị trường trong và ngoài nước. Tuy nhiên, do nhiều yếu tố khách quan lẫn chủ quan, người nông dân luôn thấp thỏm âu lo giá cả “đầu ra” cho hàng hóa nông sản. Làm gì để giúp nông dân tránh cảnh “trúng mùa, rớt giá” là vấn đề luôn được mọi người quan tâm. Nhân dịp đầu năm mới, Báo Cần Thơ xin giới thiệu ý kiến của các nhà quản lý, nhà khoa học, nhà nông, nhà doanh nghiệp nhằm góp phần lý giải nguyên nhân và đưa ra giải pháp để khắc phục tình trạng bức xúc này.

* Ông Nguyễn Văn Tiên - nông dân sản xuất giỏi huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ: Nông dân lúng túng vì thiếu thông tin

Từ năm 2005 đến nay, nông dân ở ấp C1, xã Thạnh Thắng đã được nhà nước mở rất nhiều lớp tập huấn về khuyến nông. Nhờ bà con ứng dụng các kỹ thuật canh tác tiến bộ vào việc sản xuất lúa hàng hóa nên có hộ đạt năng suất tới 7 -8 tấn/ha trong vụ đông xuân và từ 4,5 -5 tấn/ha ở vụ hè thu. Những năm gần đây, giá lúa tăng lên theo hướng có lợi cho nông dân. Nhưng năm 2008 giá lúa lại sụt giảm trong khi giá xăng, dầu, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật ở mức cao, làm ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân. Như gia đình tôi đang canh tác 2,5 ha, trong đó gồm 1 ha sản xuất lúa giống cấp xác nhận và 1,5 ha làm lúa hàng hóa. Chỉ chi phí cho vụ hè thu 2008 tính tròm trèm đã tới 13 triệu đồng/ha... Khó khăn như thế, nhưng nếu lúa không tiêu thụ kịp mà để tồn đọng thì số lời của nhà nông cũng bị mất đi rất nhiều. Nhưng thật tình mà nói, nông dân chưa được quan tâm đúng mức đến việc sản xuất lúa đạt được tiêu chuẩn xuất khẩu, nguyên nhân do nguồn lúa giống xác nhận chưa đủ cung ứng cho sản xuất. Mặt khác đa số nông dân chưa có nhận thức về giống lúa tốt đảm bảo chất lượng xuất khẩu, mà nhiều người còn sử dụng lúa thịt để làm giống nên chất lượng còn kém. Có lẽ vì thế cộng thêm giá cả thị trường bấp bênh, trạm thu mua lại ở quá xa, nên nông dân chúng tôi thường bị thương lái ép giá. Việc tiêu thụ sản phẩm cũng vì thế mà gặp nhiều khó khăn.

Theo tôi, người nông dân muốn dễ dàng tiêu thụ sản phẩm cần phải có sự quan tâm hỗ trợ hơn nữa của các cơ quan chức năng. Bởi hiện nay nông dân còn hạn chế trong nắm bắt thông tin thị trường. Cung cách sản xuất còn theo tập quán cũ, hễ loại nông sản nào được giá thì ùn ùn chạy theo, nên cứ hết trồng... rồi chặt!

*Tiến sĩ Lê Văn Bảnh - Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL: Cần có những hiệp hội đại diện, giúp nông dân tiêu thụ nông sản

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng nông sản trúng mùa, rớt giá. Song, cơ bản là do mất cân đối giữa cung và cầu. Khi cung lớn hơn cầu thường dẫn đến giá bị rớt. Cung và cầu được điều tiết hợp lý sẽ giúp cho nhiều loại nông sản tránh cảnh trúng mùa rớt giá. Cụ thể, chúng ta cần phải làm tốt công tác dự báo sản xuất và thị trường, sản xuất theo quy hoạch, liên kết chặt chẽ giữa “4 nhà” (Nhà nước- Nhà khoa học-Nhà nông-Nhà doanh nghiệp) và tăng cường khâu bảo quản, chế biến sau thu hoạch.

Thực tế cho thấy, như trái cây ở nước ta nhiều, nhưng xuất khẩu còn rất ít, chủ yếu tiêu thụ trong nước. Hằng năm, khi nhiều loại trái cây bước vào rộ mùa thường bị rớt giá do nguồn cung vượt cao so với nhu cầu tiêu thụ ở thị trường nội địa. Ở nhiều nước trên thế giới, trái cây của họ cũng bị tình trạng rộ mùa, nhưng nhờ họ điều tiết được cung- cầu thông qua khâu bảo quản và chế biến sau thu hoạch, nên giá không bị giảm mạnh. Còn ở nước ta, khâu bảo quản và chế biến trái cây sau khi thu hoạch quá kém. Trái cây chủ yếu được bán dưới dạng tươi và thô, nhưng cũng thiếu kho lạnh để bảo quản. Bán trái cây dạng tươi thô dễ bị hư, nhiều loại chỉ để được trong thời gian 5-10 ngày, nên buộc phải hạ giá để bán cho hết hàng, nhất là khi nguồn cung dồi dào. Tình trạng này cũng giống như việc bán các loại đồ hàng bông (các loại rau, cải) ở chợ, giả sử sáng trả 5.000 đồng/kg không bán, đến trưa rau héo hạ giá xuống dần, cuối cùng thì bao nhiêu cũng bán. Trong khi đó, nếu ta có khâu bảo quản và chế biến tốt sẽ không cần phải vội bán hàng với giá rẻ. Bán sản phẩm dạng tươi dễ ứ đọng theo thị trường, còn khi có xử lý sau thu hoạch tốt, tồn trữ hàng khi giá rẻ sẽ không bị thiệt về giá.

Năm 2009, chúng ta có thuận lợi là thị trường tiêu thụ nông sản được mở rộng. Nhiều loại nông sản nước ta như: thanh long, nhãn... được nhập vào một số nước như Mỹ, châu Âu. Nhưng khi đã vào WTO, chúng ta cũng chịu nhiều ràng buộc của các luật quốc tế. Chúng ta không thể có gì bán nấy. Muốn vươn ra được thị trường thế giới, đòi hỏi nông sản làm ra phải có chất lượng cao, số lượng lớn, kích cỡ đồng đều và đặc biệt phải đảm bảo an toàn cho sức khỏe con người.

Hiện nay, sản xuất nông nghiệp ở nước ta chủ yếu theo dạng nông hộ nhỏ lẻ. Để tạo sức mạnh cho mình, nhà nông cần phải tổ chức lại việc sản xuất và liên kết lại với nhau. Muốn làm được điều đó, đòi hỏi cần phải nâng cao vai trò của các hợp tác xã, hiệp hội ngành nghề. Hiện nước ta đã có nhiều hiệp hội như: Hiệp hội thủy sản, lương thực... nhưng các hiệp hội này phần lớn đại diện... cho doanh nghiệp! Chúng ta cần có những hiệp hội đại diện cho nông dân, có thể nắm bắt chính xác tình hình sản xuất của nông dân và luôn đứng ra bênh vực lợi ích của nông dân, cũng như giúp nông dân tiêu thụ nông sản.

* Ông Huỳnh Quang Đấu - Tổng Giám đốc Công ty ANTESCO, kiêm Phó Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam: Doanh nghiệp và nông dân, doanh nghiệp với doanh nghiệp cần có sự liên kết bền vững

Bên cạnh những nguyên nhân làm nông sản rơi vào tình trạng trúng mùa rớt giá, thì tình trạng tranh mua, tranh bán giữa các doanh nghiệp với doanh nghiệp hoạt động cùng lĩnh vực đã làm giá nguyên liệu đầu vào biến động, dẫn đến doanh nghiệp và người nông dân đều rơi vào tình trạng khó khăn. Giải pháp ở đây là cần phải quy hoạch cụ thể vùng chuyên canh và các doanh nghiệp cùng nhau liên kết lại. Và quan trọng là giữa doanh nghiệp với người nông dân cần có sự gắn kết chặt hơn để tạo ra sức mạnh. Có như thế thì nông sản ĐBSCL mới phát triển bền vững.

Công ty Dịch vụ Kỹ thuật nông nghiệp An Giang (ANTESCO) là một doanh nghiệp nhà nước đang chuyển đổi thành công ty cổ phần. Công ty chuyên sản xuất các sản phẩm rau quả nhiệt đới đông lạnh IQF và đóng hộp xuất khẩu. Hiện công ty có 2 nhà máy với thiết bị hiện đại, áp dụng theo quy trình quản lý chất lượng ISO 9001:2000; HACCP; BRC Food, tổng công suất chế biến đạt 12.000 tấn/năm. Sản phẩm chế biến của công ty là bắp thu trái non, khóm, đậu nành rau, nấm rơm, chôm chôm, đu đủ, xoài, sả... và các loại rau quả khác. Thị trường xuất khẩu chủ yếu là châu Âu và Mỹ. Giai đoạn đầu, chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình sản xuất kinh doanh do chất lượng và giá cả nguyên liệu đầu vào luôn biến động và không ổn định. Chính điều này làm giảm niềm tin của khách hàng. Chỉ trong vòng một tuần mà giá chào bán của một mặt hàng đã có sự điều chỉnh tăng lên, do giá nguyên liệu đầu vào tăng. Chất lượng lô hàng giao trước khác với chất lượng của lô hàng giao sau. Cách thức kinh doanh như vậy làm cho khách hàng nước ngoài hết sức bức xúc vì giá cả sản phẩm không ổn định, mà chất lượng lại không đồng nhất. Thấy được hạn chế này, chúng tôi đã liên kết và ký hợp đồng đầu tư bán chịu giống cho nông dân trồng và mua lại sản phẩm với giá cố định, nên kiểm soát được dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, chất lượng nguồn nguyên liệu được đảm bảo, đáp ứng được yêu cầu về tiêu chuẩn sản phẩm của khách hàng. Việc phát triển được vùng nguyên liệu nơi đặt nhà máy đã giúp chúng tôi giảm chi phí, thuận tiện trong vận chuyển, giảm thiểu đáng kể hao hụt và cũng chủ động được số lượng nguồn nguyên liệu để sản xuất khi nhận đơn đặt hàng của đối tác. Nhưng thời gian qua cũng có nhiều doanh nghiệp đến tranh mua nguyên liệu do công ty đầu tư, làm cho chúng tôi mất số lượng nguyên liệu và mất cả tiền giống đầu tư.

Theo tôi, trong năm 2009 và các năm tới đầu ra của hàng nông sản Việt Nam nói chung và sản phẩm rau quả nói riêng sẽ có thuận lợi, nhưng cũng nhiều thách thức và khó khăn. Rau quả Việt Nam rất đa dạng phong phú, được khách hàng nước ngoài đánh giá ngon, nhưng để trở thành hàng hóa có thể xuất khẩu theo những tiêu chuẩn mà đối tác nước ngoài yêu cầu, thì đòi hỏi phải có sự liên kết chặt chẽ giữa “4 nhà”. Nếu không thì cảnh trúng mùa rớt giá và việc thừa -thiếu nguyên liệu không biết đến bao giờ khắc phục được?

* Ông Nguyễn Ngọc Minh - Giám đốc Sở Công Thương TP Cần Thơ: Nông dân phải tự nguyện liên kết để cùng với doanh nghiệp tiếp cận thị trường

Theo tôi, một trong những nguyên nhân chính của tình trạng trúng mùa rớt giá là do giữa nông dân và doanh nghiệp chưa có sự liên kết chặt chẽ để phát triển bền vững. Tình trạng sản xuất tự phát, nhỏ lẻ, chi phí cao, lợi nhuận thấp thường dẫn đến rủi ro cho người nông dân. Đồng thời, do thiếu sự hợp tác sản xuất với qui mô lớn dẫn đến việc không thể đáp ứng các đơn đặt hàng lớn của các công ty trong và ngoài nước. Để khắc phục tình trạng những hạn chế này, người nông dân phải tự nguyện liên kết hợp tác với nhau thành những hợp tác xã kiểu mới, làm ăn có hiệu quả, thành lập những trang trại lớn để đảm bảo sẵn sàng tham gia cung ứng nguyên liệu chất lượng cao cho xuất khẩu, cũng như nhu cầu tiêu thụ ở thị trường nội địa đang cạnh tranh hết sức khốc liệt khi nước ta hội nhập kinh tế quốc tế.

Để sản xuất được sản phẩm chất lượng cao, an toàn với giá cạnh tranh trong điều kiện hết sức khắt khe của tiêu chuẩn quốc tế, người nông dân phải tuân thủ theo đúng các tiêu chuẩn trong qui trình sản xuất tiên tiến. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp và nông dân phải gắn kết chặt chẽ với nhau để hoạch định chương trình sản xuất các mặt hàng đạt tiêu chuẩn xuất khẩu với sự kiểm soát chặt chẽ về chất lượng và đầu ra của sản phẩm. Doanh nghiệp và nông dân cần có sự hợp tác cùng chia sẻ lợi nhuận cũng như những rủi ro của kinh tế thị trường.

Tuy nhiên, để có thể liên kết hợp tác sản xuất kinh doanh, về phía doanh nghiệp phải có chiến lược phát triển dài hạn, tạo được thương hiệu mạnh để đảm bảo đầu ra ổn định một cách bền vững; thực hiện tiêu thụ sản phẩm theo hợp đồng. Các doanh nghiệp và nông dân chủ động trong việc ký kết hợp đồng sản xuất tiêu thụ, bao tiêu sản phẩm nhằm kiểm soát được khối lượng và chất lượng nguyên liệu cho chế biến xuất khẩu. Nếu ngành công nghiệp chế biến phát triển tốt, thì ngành sản xuất hàng hóa nông-thủy sản cũng sẽ phát triển tốt và ngược lại.

Về phía ngành công thương, chúng tôi sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác khuyến công, xúc tiến thương mại, tích cực hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng thương hiệu; tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tiếp cận với thị trường thế giới để xuất khẩu sản phẩm đến các thị trường chủ lực và tiềm năng. Đây là điều kiện để doanh nghiệp và người nông dân có thể gắn bó làm ăn, vì sản phẩm nông dân làm ra sẽ được doanh nghiệp bao tiêu thông qua các hợp đồng kinh tế theo qui luật kinh tế thị trường.

* Ông Lê Văn Thơ - Giám đốc Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chi nhánh TP Cần Thơ: Vai trò hỗ trợ của ngân hàng, nhà khoa học, nhà nước là điều kiện cần, nhưng chưa đủ

Lâu nay, nhiều người cho rằng để tránh cảnh trúng mùa rớt giá phải có sự liên kết cả “5 nhà”: Nhà nông, Nhà doanh nghiệp, Nhà khoa học, Nhà nước và thêm “Nhà băng” . Ở góc độ của ngành ngân hàng, chúng tôi thấy vai trò của Ngân hàng, Nhà khoa học, Nhà nước là điều kiện cần để hỗ trợ nhưng chưa đủ. Cái gốc của vấn đề - điều kiện đủ - là doanh nghiệp và nông dân phải giữ chữ tín trong liên kết với nhau và biết chấp nhận những rủi ro thị trường.

Tuy nhiên, bên cạnh đó vai trò quản lý, giám sát, chế tài của Nhà nước cùng các cơ quan hữu quan rất quan trọng để các bên (doanh nghiệp và nông dân) nghiêm túc thực hiện các điều khoản đã ký kết trong hợp đồng tiêu thụ sản phẩm. Hiện nay, Nhà nước chưa có chính sách chặt chẽ về quản lý giá cả. Vì vậy, ở một số nơi vẫn còn xảy ra tình trạng doanh nghiệp tuy có thị trường tiêu thụ nhưng nếu thấy sản phẩm hàng hóa nhiều là tìm cách ép giá hoặc “ngâm vốn” của nông dân bằng cách trì hoãn thời gian trả tiền mua hàng. Trong trường hợp này, nông dân là người chịu thiệt thòi nhất khi họ gián tiếp gánh lãi suất thay cho doanh nghiệp (trong thời gian chờ doanh nghiệp trả tiền hàng). Do vậy, Nhà nước và các cơ quan hữu quan cần có biện pháp quản lý doanh nghiệp không được ép giá hoặc “ngâm vốn” nông dân. Về phía nông dân cũng không được tự ý hủy hợp đồng (không giao hàng cho doanh nghiệp) khi giá cả hàng hóa tăng so với giá trong hợp đồng ký kết...

Trong điều kiện cần mà tôi đã nói, các nhà khoa học và ngân hàng cũng cần kết hợp với nhau để vốn đưa đến tay nông dân được sử dụng đúng mục đích, tạo sự chuyển dịch cơ cấu sản xuất tích cực hơn. Qui trình sản xuất nông nghiệp hiện nay cũng cần được đầu tư tốt hơn ở khâu bảo quản sau thu hoạch, để giữ được chất lượng sản phẩm và kéo dài thời gian chờ tiêu thụ nếu xảy ra tình trạng giảm giá.

Thời gian qua, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam đã đề xuất với Ngân hàng Nhà nước chỉnh sửa Qui chế 493 về dự phòng rủi to tín dụng. Trong đó, có những chính sách ưu tiên phù hợp với sản xuất nông nghiệp, nông thôn và nông dân. Trong năm 2008, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam đã áp dụng phương thức hỗ trợ vốn cho bà con nông dân trong giai đoạn chưa bán được hàng hóa. Ngân hàng sẽ giải quyết cho bà con gia hạn nợ hoặc bổ sung thêm vốn để sản xuất vụ mới trong khi chờ giá lên. Vấn đề này đã được Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chi nhánh TP Cần Thơ áp dụng ngay trong đợt cho vay vốn đối với hộ nuôi cá tra và hộ trồng lúa vụ hè thu gặp cảnh giảm giá của năm vừa qua.

Theo dự kiến, trong năm 2009 Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn TP Cần Thơ sẽ ưu tiên từ 78 -80% nguồn vốn đầu tư cho phát triển nông nghiệp, nông thôn. Cụ thể, ngân hàng sẽ phấn đấu đưa nguồn vốn huy động đạt 1.800 tỉ đồng, nâng tổng dư nợ lên 2.000 tỉ đồng. Trong đó, cho vay phát triển nông nghiệp, nông thôn 1.600 - 1.650 tỉ đồng; tỷ lệ đầu tư cho doanh nghiệp chế biến xuất khẩu khoảng 20% với dư nợ 300 tỉ đồng và khoảng 1.350 tỉ đồng cho vay hộ sản xuất với khoảng 25.000 - 26.000 hộ.

* Tiến sĩ Phạm Văn Dư - Cục Phó Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT): Giúp nông dân, doanh nghiệp tổ chức lại sản xuất đáp ứng yêu cầu hội nhập

Hiện nay, có rất nhiều tổ chức nước ngoài đang tìm hiểu và mong muốn hợp tác với Việt Nam. Họ rất muốn chúng ta thay đổi phương thức sản xuất để cung cấp cho họ các nguồn hàng chất lượng, nhưng ta thì lại chuyển đổi rất chậm. Mặt khác, chất lượng sản phẩm chế biến cũng là giới hạn rất lớn mà các doanh nghiệp nhỏ chưa đáp ứng được. Việc đầu tư công nghệ mới hoặc đổi mới công nghệ nâng cao chất lượng sản phẩm nông sản là rất tốn kém. Vì thế, cần có các dự án hỗ trợ cho các doanh nghiệp ở vùng ĐBSCL đầu tư chuyển đổi đồng bộ các trang thiết bị chế biến nông sản, nhằm gia tăng chất lượng hàng hóa cho xuất khẩu và tiêu dùng nội địa.

Nông dân ĐBSCL rất nhanh nhạy, ham học hỏi, dễ tiếp thu các khuyến cáo khoa học, có quá trình canh tác thâm canh cây lúa và các cây trồng vật nuôi khác so với nông dân một số nước trong khu vực. Nông dân ĐBSCL cũng có điều kiện thuận lợi là có rất nhiều nhà khoa học của các viện, trường quan tâm hỗ trợ ứng dụng các công trình nghiên cứu khoa học vào thực tế sản xuất. Tuy nhiên, việc phổ biến các tiến bộ kỹ thuật giữa các nông dân với nhau đang còn gặp nhiều giới hạn. Việc tăng năng suất và sản lượng nông sản trong tương lai còn phụ thuộc vào số lượng nông dân tiếp thu tiến bộ kỹ thuật. Phương thức truyền thông qua các phương tiện để nông dân tiếp cận với khoa học kỹ thuật còn nhiều hạn chế. Địa phương cần tổ chức thêm các câu lạc bộ, nếu có điều kiện cũng nên cung cấp cả email các nhà khoa học cho nông dân tiếp cận, trực tiếp trao đổi...

Bên cạnh đó, địa phương phải quan tâm hướng dẫn nông dân thực hiện theo các mô hình sản xuất sạch. Hướng dẫn chọn lựa giống và thuốc bảo vệ thực vật an toàn theo qui định. Ban hành các qui định để các siêu thị, nhà hàng kinh doanh mặt hàng nông sản phải có bao bì, nhãn địa chỉ người trồng và cung cấp. Nên tổ chức theo hướng sản xuất cộng đồng, hợp tác, huấn luyện nông dân theo các chương trình IPM, nông dân dạy nông dân, sản xuất kết hợp với thương mại hóa, có đầu ra, giá cả ổn định.

Cục Trồng trọt sẽ phối hợp với Sở NN & PTNT các tỉnh, thành, Viện nghiên cứu giúp chỉ định các tổ chức chứng nhận điều kiện sản xuất của các tổ chức sản xuất, công nhận giống cây chất lượng cao, sản xuất giống cây tốt, sạch bệnh. Nếu có điều kiện, Cục Trồng trọt sẽ giới thiệu thêm với các tổ chức quốc tế tham quan các mô hình sản xuất và cùng hợp tác cung ứng sản phẩm cho thị trường xuất khẩu.

Chí Thiện -Xuân Quyên-Khánh Trung - Trung Dân