Bạc Liêu: Chuyển đổi sản xuất từ lúa sang tôm: Để con tôm “ôm” cây lúa

Nguồn tin: Báo Bạc Liêu, 12/12/2011
Ngày cập nhật: 16/1/2012

Chuyển đổi từ lúa sang tôm tuy làm cho đất cằn thay da đổi thịt, nông dân đổi đời, nhưng cũng chính con tôm lại đẩy người nông dân vào cảnh mất đất, mất nhà. Hơn thế nữa, con tôm còn làm xáo trộn cách nghĩ, cách làm của nhiều nông dân vốn cần cù, chất phác.

Bắt tôm, lúa “kết đôi”

Sau chuyển đổi sản xuất vài năm, nông dân Bạc Liêu lại thay nhau than thở bởi con tôm đỏng đảnh. Hôm nay, con tôm nổi đầu vì thiếu ôxy, ngày mai lại biếng ăn nằm bờ, bữa nọ thì đổi màu, thân đóng rong… Những chuyện ấy cứ làm cho người nông dân “chạy vắt giò lên cổ”. Lo con tôm còn hơn lo cho đàn bà mới đẻ con so, nên có bao nhiêu vốn liếng, thậm chí phải vay “nóng” bên ngoài, đều tập trung cho con tôm. Vậy mà, con tôm vẫn “ăn” mất đất, mất nhà.

Tôi vẫn nhớ như in gương mặt khắc khổ của ông Đỗ Đính (khóm 3, phường 2, TP. Bạc Liêu). Chỉ sau hai trận tôm chết, mọi thứ trong gia đình ông đều bán sạch. Căn nhà tường mới xây được phân nửa, chưa kịp tô xi măng vì đợi trúng tôm mùa sau sẽ xây tiếp, giờ kêu bán chẳng ai mua. Với đôi mắt đục ngầu như xác tôm chết đỏ ở đáy ao, ông Đính ngậm ngùi: “Phải chi vừa làm một vụ tôm, vừa làm một vụ lúa thì đâu đến nỗi này! Trước đây, làm lúa có khó khăn thật, nhưng cũng không phải chịu cảnh đói, cảnh nợ nần, cứ phải trốn chui, trốn nhủi như bây giờ!”. Bất chợt, có tiếng xe gắn máy phía trước nhà, ông liền chạy vội ra vuông vì sợ gặp phải chủ nợ.

Con tôm xuất khẩu được xem là ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Trong ảnh: Công nhân Công ty Việt Cường (TP. Bạc Liêu) chế biến tôm xuất khẩu.

Không riêng gì ông Đỗ Đính, từ năm 2004, chuyện nợ nần vì con tôm đã làm cả tỉnh náo động. Ở nhiều xã của vùng Nam Quốc lộ 1A, số tiền mà người nuôi tôm nợ các ngân hàng lên đến hàng trăm tỷ đồng và nhà nào cũng rơi vào khung nợ xấu. Không có vốn đầu tư, nhiều hộ nuôi tôm cũng liều và đua nhau cải tạo ao đầm bằng thuốc trừ sâu, các loại hóa chất cấm, càng làm cho môi trường bị ô nhiễm nặng nề. Cá, tôm tự nhiên không sống nổi, tôm post thả xuống bao nhiêu là chết sạch bấy nhiêu, nợ chồng nợ, khổ chồng khổ, thân ở nhà lầu mà phải đi mượn tiền mua từng lon gạo để ăn qua ngày. Những năm sau đó là hàng chục ngàn héc-ta đất nuôi tôm bị bỏ trống, không đưa vào sản xuất. Chính quyền tỉnh và các địa phương lại phải ra nghị quyết, vận động các ngân hàng tái đầu tư, người không có khả năng nuôi tiếp thì cho thuê đất, hoặc chuyển đổi mô hình sản xuất khác ngoài con tôm… Đến lúc này, nhiều người mới nhớ về cây lúa và cứ mong quay lại cái thuở “đồng vàng” khi giá lúa cứ tăng lên vùn vụt. Nhưng lỡ “ôm tôm” rồi, vậy là nông dân Bạc Liêu lại mày mò tìm phương án để bắt con tôm sống chung với cây lúa. Sự “kết đôi” bất đắc dĩ này tuy gặp không ít khó khăn, nhưng rồi tôm - lúa vẫn sống hòa thuận, và năng suất lúa vượt hơn 6 tấn/ha. Còn con tôm sống trên đất lúa sức khỏe cũng “ngon” ra, người nông dân không phải tốn bạc trăm triệu cho việc chữa bệnh, cải tạo ao đầm. Lão nông Trần Văn Thành ở thị trấn Phước Long, huyện Phước Long nói: “Mấy năm nay nếu không có cây lúa cứu con tôm thì nhiều nông dân chắc bán ruộng đi hết rồi. Song, cũng có năm con tôm lại cứu cây lúa khi lúa bị rớt giá”. Còn các nhà khoa học thì cho rằng: “Với tình hình biến đổi khí hậu, nước biển dâng sẽ làm cho nhiều đồng lúa bị xâm nhập mặn. Sự kết hợp giữa con tôm trên đất lúa là một sáng tạo của người nông dân. Đây là mô hình sản xuất bền vững nhất”.

Qua 10 năm chuyển đổi sản xuất, nhiều đập ngăn mặn - giữ ngọt của huyện Hồng Dân vẫn còn đắp đất. Ảnh: L.D

Nhìn lại chặng đường chuyển đổi sản xuất, nông dân Bạc Liêu phải trả một giá quá đắt cho con tôm. Đó là nguyên nhân của sự phát triển quá “nóng” khi nhiều nơi vẫn chưa hội đủ các điều kiện cần và đủ. Ngay cả vùng chuyên tôm phía Nam Quốc lộ 1A, đến nay vẫn chưa đầu tư được hệ thống thủy lợi hoàn chỉnh cho con tôm. Hoặc ở vùng Bắc Quốc lộ 1A, hễ vào những tháng đầu năm nông dân lại muốn kéo nhau đi phá đập để cứu con tôm khỏi chết khát. Nếu cứu con tôm thì làm mất cây lúa, khi vẫn còn hàng chục ngàn héc-ta chuyên lúa nằm phía trong vùng Bắc vẫn chưa thu hoạch. Hơn 10 năm gắn bó với con tôm, người nông dân vẫn chưa làm chủ được quy trình sản xuất an toàn, giảm thiệt hại. Cũng như không chủ động được đầu vào lẫn đầu ra, luôn phải ứng phó với sự nghiệt ngã của thị trường. Năm 2008, giá tôm rớt thê thảm, chỉ còn 55.000 - 60.000 đồng/kg. Người nông dân trúng tôm mà khóc, trúng tôm mà thiếu nợ, vì tất cả đều bị tiền thức ăn, thuốc thú y thủy sản ngốn sạch. Người nuôi tôm chỉ biết kêu trời, còn các chủ đại lý kinh doanh vật tư thủy sản thì lên lầu đóng cửa đếm tiền. Và đến nay, bài toán phát triển bền vững cho con tôm vẫn chưa có lời giải?!

Buồn, vui cũng vì tôm

Chuyện con tôm làm xáo trộn đời sống ở vùng nông thôn kể ra cũng xót xa lắm! Không biết con tôm có ma lực gì mà làm cho nhiều người tự đánh mất tình làng nghĩa xóm vốn được vun đắp từ lâu. Nhiều người sẵn sàng lén lút xả nước tôm chết ra kênh nội đồng và biết chắc rằng hộ liền kề khi lấy nguồn nước này vào là... lãnh đủ. Lợi nhuận của con tôm khiến cho những người láng giềng thù hằn lẫn nhau chỉ vì chuyện xả nước. Những câu nói lễ nghĩa, mộc mạc chân quê dần thay bằng những câu nói rất xì-tin; bạc trăm, triệu đồng được thanh niên nông thôn nói là một xị, hai xị, hoặc một chai, hai chai. Tiếng xe xì-bo nổ tành tạch, máy điện thoại iPhone cũng trở thành cái mốt ở vùng nông thôn. Vùng quê vắng dần những cái rạp đám cưới được kết bông bằng lá dừa, dựng cây chuối hai bên cửa và kết những chùm đủng đỉnh trông lạ mắt. Cảnh chèo xuồng giúp nhau đi mượn bàn ghế để đãi tiệc cũng không còn. Tất cả đều dành cho việc chăm sóc con tôm. Thậm chí, những ngày cúng cơm, những bao thư đựng từ 1 - 2 trăm ngàn đồng vẫn được các chủ gia vô tư xòe tay cười lấy như đi đám cưới, thay vì trước đây là vài chai rượu, 1 kg thịt heo, con gà, mấy bọc bánh men, bánh bông lan... Con tôm đã làm cho người nông dân ứng xử theo kiểu kinh tế thị trường!

Đôi lúc khổ quá, nhiều người cứ lôi con tôm ra mà chửi, rồi cạo đầu thề không nuôi tôm nữa. Nhưng con tôm có tội gì đâu? Chẳng những con tôm có công, mà lại là kỳ công nữa là đằng khác. Chỉ tính riêng việc nộp ngân sách hàng năm thôi, con tôm nguyên liệu đã đóng góp gần 200 tỷ đồng, chiếm hơn 60% nguồn thu thuế công thương nghiệp và đem về vài chục triệu USD từ xuất khẩu. Hàng trăm ngàn lao động được giải quyết việc làm, có thu nhập từ con tôm. Do vậy, con tôm trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp tích cực cho sự tăng trưởng GDP của tỉnh. Còn vì sao nuôi tôm thất bại là do cách ứng xử vô cảm của con người với tự nhiên, thiếu đầu tư, thiếu định hướng và cả những giải pháp mang tầm chiến lược.

Qua một chặng đường chuyển đổi sản xuất từ trồng lúa kém hiệu quả sang nuôi tôm, nhiều người đã bắt đầu nhận ra những khó khăn không thể lường trước. Bắt con tôm post “nhỏ như cọng cỏ” bỏ xuống ao không chỉ cho ăn, đánh thuốc là tôm mau lớn, mà nó còn liên quan đến sự hợp tác, ý thức của cả cộng đồng trong việc bảo vệ môi trường sinh thái, sự liên kết từ cánh đồng đến nhà máy, sự sẻ chia của những ngành có trách nhiệm… Chuyển đổi sản xuất, người nông dân được gì, mất gì là chuyện đáng để suy nghĩ! Tỉnh ủy chuẩn bị ban hành một nghị quyết gắn với những cơ chế, chính sách phát triển riêng cho con tôm, cây lúa ở vùng Nam và vùng Bắc Quốc lộ 1A. Nghe tin này, nông dân rất mừng, ai cũng mong nghị quyết sớm ban hành để những đồng lúa vàng tiếp tục oằn bông và con tôm sẽ lội xa hơn.

Lư Dũng