Nhà nghèo nuôi hươu

Nguồn tin: Lao Động, 02/11/2006
Ngày cập nhật: 2/11/2006

Không ai có thể ngờ rằng ở làng Sơn Thuỷ (huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh) heo hắt quê tôi, những người nghèo khó nhất trước đây bây giờ hầu hết đã có nhà ngói, sân gạch và trong chuồng có con hươu đầu trổ cặp nhung hồng. Dường như nuôi hươu đang trở thành "mốt" của những người dân một nắng hai sương - một thứ "mốt" hái ra tiền.

Người đưa hươu về làng

Từ thuở còn lẫm chẫm biết đi, trong ký ức tuổi thơ tôi không bao giờ quên

được hình ảnh con hươu sao của nhà ông Võ Trị. Nhà ông Trị cách nhà tôi khoảng 3km, xóm 6 khu vực dưới chân rú Nầm của xã Sơn Thuỷ.

Mỗi năm cứ vào tháng 8, trời đổ mưa sầm sầm. Lụt tới. Chao ôi là lụt. Nước trắng bờ trắng bãi. Khi mọi người tất tả lo chạy lụt thì ông Trị vẫn bình chân như vại, vì nhà ông đã dồn tâm dồn sức suốt hàng chục năm để huy động toàn người trong gia đình đắp xây nền nhà và lũ to nhất cũng chỉ mấp mé sân.

Chuyện ông Trị tránh lụt nghe đã ghê, nhưng chuyện đưa hươu về nuôi dân làng mới bái phục. Trước đây, ở làng cũng có một vài người đi săn và bẫy được hươu, nhưng do chưa biết cách chăm sóc và thuần dưỡng nên hươu không sống được.

Vài gia đình khác lại do chuồng làm rối, hươu rướn ra chạy mất. Cả làng ùa ra đồng đuổi và dùng mác nhọn phóng vào thân thể nó. Con hươu bị trọng thương. Máu đỏ ròng trông xót thương oan uổng. Dường như tất cả những chuyện ấy ông Trị là người đã mắt thấy tai nghe, nhưng ông không từ bỏ việc nuôi hươu của nhà mình.

Ông Võ Trị nuôi hươu bằng một tư duy mới, cho đến hàng chục thập kỷ sau mọi người cũng phải học tập kinh nghiệm. Hươu ngày ấy không rẻ như bây giờ, một con hươu giá trị được ứng bằng 2 ngôi nhà ba gian bằng lim mít. Mà giống hươu phải mua tận làng Quát (bây giờ là xã Sơn Giang). Hươu chết thì cả nhà cũng sạt nghiệp theo.

Ông Trị nuôi hươu không vay ngân hàng và cũng chẳng ký nợ nần ai. Buổi đầu ông lập vườn cau, đưa cau xuống chợ Bè, chợ Thượng bán. Có vốn năng nổ hơn bằng nguồn gom cau khô ở quê và có một lưng vốn kha khá, ông nuôi lợn tăng đàn, nuôi trâu thêm nghé. Đấy là cái cuộc hành trình của một nông dân miền ốc đảo từ năm 1960.

Chẳng hiểu ông học được sách nào chứ cái chuồng hươu của ông vừa kiên cố, mùa hè thì mát, mùa đông thì ấm. Chuồng được ngăn làm hai ô hình chữ nhật bằng gỗ tốt. Cái nền chuồng để hươu tránh được lũ, gia đình ông Trị đã dành trọn cả một mùa nam nắng để đắp tôn cao phải đến hàng trăm gánh đất.

Trong gia đình, ông ban hành một quy chế khá nghiêm ngặt về vệ sinh chuồng trại cho hươu, kiểm tra thức ăn mỗi ngày. Từ ngày nhà nuôi hươu, vườn bỗng dưng đậm đặc thêm màu các loại lá mít, lá núc nác, lá sung... Những loài lá ấy, hươu ăn không bao giờ chán.

Hươu đã không phụ lòng, công sức chăm bẵm của gia đình ông Trị. Thế nên tiếng ông Võ Trị nuôi hươu dần dần lan rộng trên địa bàn huyện Hương Sơn. Bắt đầu từ một con hươu đực, sau mấy năm ông Trị đã có vốn để nuôi thêm hươu cái. Cứ thế trong chuồng ông năm nào cũng có "hai cặp vợ chồng hươu". Mỗi năm xuất chuồng hai con. Nhung hươu và hươu giống mỗi năm ông thu lãi tính ra làm được 4-5 ngôi nhà mít.

Những người nuôi hươu như ông Võ Trị hồi đó cả huyện Hương Sơn đếm đi đếm lại chỉ vài chục gia đình. Người nuôi hươu được Nhà nước ưu đãi đặc biệt. Bán nhung và hươu giống cho Nhà nước, Nhà nước cấp cho sổ gạo. Mỗi con hươu được cấp 13kg gạo mỗi tháng.

Riêng ông Võ Trị được xã Sơn Thuỷ bầu là "Phụ lão hai giỏi", bằng khen của huyện của tỉnh dán đầy nhà với thành tích "có công đóng góp nguồn dược liệu quý cho Nhà nước"....

Anh thương binh lập trại nuôi hươu

Có một người ở xứ Cơn Nen Cơn Ngát cũng sung túc lên nhanh chóng nhờ con hươu. Đó là anh Đạng. Anh khá lên từ cái ngày hươu rớt giá. Hươu lúc đó rẻ tới mức bán một con trâu là mua được hai con hươu. Thế là anh Đạng đang nuôi trâu chuyển ngay sang nuôi hươu.

... Khi tôi đến, cả khu đồi Cơn Ngát bật dậy một sức sống phồn thực mỡ màng của cây trái. Đồi rộng trên hai hécta. Anh Đạng tâm sự: "Mình là thương binh, nhưng đang còn sức để sản xuất. Mình nghĩ phải thay đổi cuộc sống bằng nghề chăn nuôi và làm vườn. Từ trước tới nay, con hươu vẫn là động vật quý. Ngày trước nhà giàu mới nuôi được hươu. Lúc hươu rớt giá, trước hết mình bỏ tiền ra mua là cứu lấy đàn hươu, không nó tuyệt chủng mất".

Sau khi được thưởng thức những quả mọng trong vườn, anh Đạng mời tôi ra thăm đàn hươu. Thoáng thấy bóng người lạ, con hươu rướn cổ lên chạy vòng quanh chuồng. Anh Đạng gọi hươu: "Lộc! Lộc!". Thế là nó đứng im ngơ ngác nhìn cả khách lẫn chủ. Anh Đạng đưa bàn tay gãi gãi vào đầu, vào tai nó và nói: Tiền thuốc men lúc đau ốm nằm viện, tiền con cái học hành, rồi sửa chữa nhà cửa nhờ vào mấy chú "lộc" này đây.

Tôi đi theo anh suốt gần hai tiếng đồng hồ, đầu tiên là lên đỉnh đồi. Chỗ này anh trồng khoai, chỗ kia anh trồng lạc rồi mít, dứa, khế, ổi, na... Cây trái trong vườn nhiều tới nỗi tôi không đếm hết. Anh Đạng bảo: Hươu ngày xưa chỉ được ăn lá khoai và dây khoai thôi.

Thời nay, người đã no đủ lương thực nên hươu cũng sướng hơn trước. Hươu thích ăn khoai có khoai, hươu cần nồi cháo ngô có cháo ngô. Cái chi hươu cần, tôi cũng chiều được tất. Con hươu là động vật dễ tính nhất và nó không ngốn thức ăn nhiều như trâu, bò nên ai cũng có thể chiều được.

Tính ra một cặp nhung bán ra từ triệu rưỡi đến hai triệu đồng, một năm hai lứa là có 3 - 4 triệu đồng. Đối với thường dân như thế cũng dễ thở rồi. Vả lại, một con hươu giống bây giờ giá từ 6 triệu đồng - 8 triệu đồng cũng dễ bán. Nếu ai có tổng đàn nhiều thì sớm muộn cũng trở thành người giàu.

Muốn hươu khoẻ và cho lộc nhung tốt, hươu rất cần nguồn thức ăn tổng hợp. Chính vì lẽ đó mà anh thương binh này ngoài đủ các thứ cây phục vụ hươu, còn khai khẩn thêm những vạt đất hoang hoá dưới chân đồi để trồng thêm cỏ mật.

Tôi ngợp mắt khi đứng trước đồng cỏ xanh non mơn mởn. Hươu tuy được thuần dưỡng trong chuồng, nhưng nguồn thức ăn càng mang tính hoang sơ tự nhiên bao nhiêu thì càng tăng thêm tuổi thọ, và nhung hươu càng được khách hàng ưa chuộng bấy nhiêu.

Cả làng nuôi hươu

Bây giờ ai đặt chân tới xã Sơn Thuỷ cũng không khỏi ngạc nhiên khi nghề nuôi hươu lại thịnh đến thế. Xóm trong, xóm ngoài, đội sản xuất nào cũng có gia đình nuôi hươu. Theo thống kê của chính quyền địa phương, cả xã có khoảng 500 gia đình nuôi hươu.

Khắc hẳn với cung cách xưa, hình thức nuôi không theo kiểu liên gia liên hộ nữa. Có nhà cha nuôi hươu, con trai nuôi hươu và con rể cũng nuôi hươu. Nhưng vốn thì rành mạch. Người nghèo muốn nuôi cũng không nan giải lắm, bởi có bà đỡ là ngân hàng hay quỹ "xoá đói giảm nghèo". Với mức giá chưa quá 10 triệu đồng một con hươu, nên mới có được cơ may cho người nghèo.

Khi tôi đặt câu hỏi với đứa cháu tên là Nỉ: - Hươu giống và nhung có dễ tiêu thụ không, mà người ta đua nhau nuôi hươu nhiều thế? Nỉ bảo: Thú thật, xã Sơn Thuỷ là thuỷ tổ của hươu sao, nhung hươu và giống hươu đều rẻ, chất lượng lại cao. Hươu ở nhiều nơi chỉ được ăn độc nhất cỏ hoặc ngô, gạo thì lộc sẽ không tốt bằng khi hươu được ăn đủ các loại, nhất là những loại cây có mủ. Những thứ cây có mủ ấy chỉ có đất ni mới nhiều".

Nỉ nói chưa dứt lời, anh Trần Quang bước vào góp thêm chuyện nuôi hươu làm không khí thêm rôm rả. Quang năm nay mới ngoài ba mươi tuổi, ngày trước bố mẹ Quang vào diện nghèo nhất làng, ngày ba tháng tám phải chạy đôn chạy đáo đi vay gạo.

Hồi đó sắm được chiếc chăn bông đắp cũng khó, nhưng bây giờ Quang thuộc diện thanh niên nông thôn làm ăn năng động nhất. Quang lập nghiệp được nhờ đức tính siêng năng, cần mẫn và sự mát tay nuôi lợn, nuôi gà. Có vốn nhỏ từ nguồn chăn nuôi này, Quang nuôi trâu rồi tiến lên bước nữa nuôi hươu.

Theo như Quang cho biết: Trong các loại động vật, con hươu là động vật hiền lành nhất, con vật không bao giờ nổi khùng với chủ. Tuy mỗi năm chỉ đẻ một con, nhưng một con hươu bán ra mua gạo ăn no cả năm, đấy là chưa kể hươu đực cho lộc.

Dầu bận mấy thì bận cứ đến tiết tháng ba, tôi lại tranh thủ về quê, chả là đến mùa nhung. Cắt lộc nhung. Một cuộc hội ngộ vui hơn tết. Để chuẩn bị cho việc cắt nhung, chủ nhà đã mượn mươi thanh niên trai tráng và chuẩn bị sẵn vài lít rượu ngon.

Nhiều khách lạ ở Hà Nội, Sài Gòn tới mua nhung tươi đã nhiều lần cụng ly và nhâm nhi cùng chủ. Cứ như việc tự sản tự tiêu nhung hươu như bó chè, quả na quả mít đã trở thành chuyện muôn năm của mảnh đất này.

Phan Thế Cải