Sản xuất lúa ở ĐBSCL: Hướng tới cánh đồng mẫu lớn

Nguồn tin: Báo Hậu Giang, 30/12/2011
Ngày cập nhật: 3/1/2012

Thành công từ vụ lúa Hè thu 2011, vụ Đông xuân 2011 - 2012, diện tích lúa canh tác theo mô hình “cánh đồng mẫu lớn” ở các tỉnh phía Nam đang hướng đến 1 triệu héc-ta. Tuy nhiên, điều mà nhà nông lo lắng là sự tham gia của các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, còn rất hạn chế.

Thống kê của Cục Trồng trọt, vụ Hè thu 2011, 12/13 tỉnh, thành ĐBSCL và tỉnh Tây Ninh đã có 6.400 nông dân tham gia thực hiện cánh đồng mẫu lớn (CĐML) trồng lúa trên diện tích 7.803 ha. An Giang là tỉnh dẫn đầu với hơn 3.857 ha, Tây Ninh đứng thứ 2 với 916 ha, Trà Vinh đứng thứ 3 với 762 ha… Tỉnh chưa có cánh đồng mẫu là Cà Mau. Trước thành công trên, trong vụ Đông xuân 2011 - 2012, đã có 20 tỉnh, thành phố phía Nam đăng ký thực hiện CĐML với tổng diện tích lên tới 18.880 ha. ĐBSCL vẫn là vùng trọng điểm thực hiện CĐML, nông dân 12/13 tỉnh, thành phố đăng ký sản xuất trên diện tích 16.180 ha. An Giang dẫn đầu với 5.000 ha, Long An 2.800 ha, Đồng Tháp 2.000 ha, Tây Ninh 2.000 ha… Như vậy, đến thời điểm này, tổng diện tích đăng ký CĐML đã gần đạt kế hoạch của Bộ NN&PTNT là 20.000 ha trong vụ Đông xuân 2011 - 2012. Kế hoạch của Bộ NN&PTNT trong năm 2012, diện tích CĐML tăng lên từ 40.000 - 80.000 ha; năm 2013, tổng diện tích CĐML ở các tỉnh phía Nam sẽ từ 100.000 - 200.000 ha.

Theo Cục Trồng trọt, mô hình CĐML tiến tới vùng nguyên liệu lúa xuất khẩu đạt đến 1 triệu héc-ta là có thể thực hiện được. Tuy nhiên, để cánh đồng mẫu ngày càng tăng diện tích thì song hành với nông dân, phải có doanh nghiệp liên kết lo đầu ra sản phẩm. Tại An Giang, sở dĩ diện tích CĐML mỗi vụ một tăng thêm diện tích chính là có doanh nghiệp gắn kết trên cánh đồng mẫu. Mô hình liên kết xây dựng vùng nguyên liệu của Công ty Xuất nhập khẩu An Giang (Angimex) là một điển hình. Công ty Angimex bắt đầu thực hiện hợp đồng sản xuất lúa chất lượng cao và lúa thơm Jasmine 85 từ năm 2007, diện tích ký hợp đồng tăng dần và đạt 1.000 ha trong vụ Đông xuân 2010 - 2011, chủ yếu ở huyện Thoại Sơn và Châu Thành do công ty có cụm kho, nhà máy ở Thoại Sơn. Công ty cung ứng giống, phân bón cho nông dân và mua lại sản phẩm với giá cao hơn giá thị trường từ 200 - 300 đ/kg.

Mô hình liên kết sản xuất và cho nông dân gửi lúa vào kho của Công ty Cổ phần BVTV An Giang là bước đột phá mới. Công ty đầu tư xây dựng nhà máy chế biến gạo, xây dựng cánh đồng mẫu 1.100ha (huyện Thoại Sơn, Châu Thành), thực hiện cung ứng giống, phân bón, thuốc trừ sâu cho nông dân với giá ổn định, lãi suất 0%, nông dân còn được tư vấn kỹ thuật. Sau khi thu hoạch, nông dân được hỗ trợ chi phí vận chuyển, chi phí sấy và gửi lúa vào kho trong thời gian 30 ngày (không tính phí), sau đó nông dân bán, doanh nghiệp mua theo giá thỏa thuận. Mô hình này đã đem lại hiệu quả cao: năng suất và chất lượng sản phẩm được nâng lên, giá thành sản xuất lúa giảm còn 2.581 đồng/kg (trong khi đó giá thành sản xuất bình quân là 3.302 đồng/kg), làm lợi cho nông dân trên 5 triệu đồng/ha. Cách làm này đã xác lập được quyền bán là của nông dân, tạo thói quen cho nông dân sản xuất có ghi chép sổ sách, chủ động tính được giá thành, tạo tiền đề xây dựng thương hiệu gạo Việt. Hiện nay, công ty đang triển khai xây dựng thêm 3 nhà máy chế biến ở An Giang, Đồng Tháp, Long An để phát triển thêm vùng nguyên liệu 10.500 ha tại khu vực này.

Mới đây, tỉnh Hậu Giang cũng đã thông qua kế hoạch xây dựng CĐML với diện tích trên 280ha tại HTX sản xuất nông nghiệp Phước Trung, Phước Thành, Phước Thuận thuộc xã Trường Long Tây, huyện Châu Thành A; HTX Mỹ Thành, Hòa Mỹ và tổ hợp tác thị trấn Cây Dương, huyện Phụng Hiệp; vùng lúa ở xã Vị Trung và Vị Thủy, huyện Vị Thủy. Trong những vụ sản xuất tiếp theo sẽ tiếp tục mở rộng diện tích lên đến 500ha. Mục tiêu là nhằm xây dựng cánh đồng sản xuất lúa hàng hóa chất lượng cao xuất khẩu, tiến tới thực hiện quy trình sản xuất lúa theo tiêu chuẩn GAP đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo vệ môi trường. Đồng thời, từng bước mở rộng và khai thác hiệu quả những vùng sản xuất lúa nguyên liệu của tỉnh. Ông Nguyễn Văn Đồng, Giám đốc Sở NN&PTNT Hậu Giang cho hay: Hiện tại, tỉnh đã khởi động dự án cánh đồng mẫu lớn, nhưng bước đầu chỉ đi vào khâu giống và cơ giới hóa, thủy lợi, làm ăn liên kết. Trong vụ Đông xuân này, ngành và các địa phương sẽ tập cho nông dân làm quen dần mô hình liên kết, hình thành các tổ nhóm liên kết, các kỹ thuật, tiêu chuẩn của VietGAP. Bên cạnh đó, sẽ khép kín dần diện tích sản xuất theo mô hình cánh đồng mẫu lớn ở các nơi tỉnh có chủ trương thực hiện. Hiện tại, Công ty Cổ phần BVTV An Giang và Tập đoàn Phương Trang đã đến khảo sát vùng nguyên liệu và có kế hoạch xây dựng kho chứa, nhà máy xay xát để sản phẩm đầu vào, đầu ra được khép kín.

Còn ở Trà Vinh, diện tích cánh đồng mẫu tăng nhanh, ông Kiên Ninh, Chủ tịch UBND xã Phú Cần, huyện Tiểu Cần, Trà Vinh, cho biết: Mô hình liên kết “4 nhà” đã đạt hiệu quả rất cao. Trên nền này, tỉnh đã chọn nơi đây xây dựng mô hình cánh đồng mẫu. Từ 110 ha ban đầu, nông dân ở ấp Cầu Tre và Đại Trường sẽ bắt tay xây dựng cánh đồng mẫu 375 ha. Toàn bộ diện tích sẽ sạ hàng đồng loạt bằng 1 giống lúa có sự hướng dẫn trực tiếp của các nhà khoa học. Ông Trần Văn Quân, nông dân ở ấp Cầu Tre cho biết: Cánh đồng mẫu đã đem lại cho nông dân hiệu quả rất lớn không chỉ có năng suất mà cả chất lượng hạt lúa. Bởi vì sự liên kết “4 nhà” càng chặt chẽ thì năng suất lúa càng cao và lợi nhuận đem lại cho nông dân càng lớn hơn.

Chỉ có thực hiện CĐML mới thu hoạch lúa hoàn toàn bằng cơ giới. Ảnh: H.THANH

Ông Trần Trung Hiền, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Trà Vinh, cho rằng: Mô hình “4 nhà” ở ấp Cầu Tre đã liên kết được nhà khoa học, doanh nghiệp, Nhà nước và nông dân thực hiện được 11 vụ rất hiệu quả. Từ hiệu quả trên, vụ lúa Hè thu 2011, Trà Vinh xây dựng 3 cánh đồng mẫu theo tiêu chuẩn VietGAP có sự liên kết “4 nhà”. Theo đó, ngành nông nghiệp và các đơn vị tham gia đầu tư hỗ trợ, hướng dẫn nông dân trồng lúa theo tiêu chuẩn VietGAP. Các công ty cung ứng thuốc, giống lúa, phân bón và ký hợp đồng tiêu thụ sản phẩm cho nông dân ngay từ đầu vụ đảm bảo có lãi từ 30% trở lên. Ngoài ra, 2 cánh đồng mẫu khác ở huyện Cầu Kè và Trà Cú cũng được xây dựng theo mô hình này với diện tích khoảng 700 ha. Sở NN&PTNT phối hợp với Công ty Lương thực Trà Vinh đang triển khai việc ký hợp đồng tiêu thụ lúa của nông dân.

Lợi ích từ CĐML đã rõ, quyết tâm của các địa phương về xây dựng CĐML đều có. Thế nhưng, việc nhân rộng mô hình CĐML vẫn đang vấp phải nhiều khó khăn trở ngại. PGS-TS Phạm Văn Dư, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt cho rằng, cái khó lớn nhất là thiếu sự tham gia của các doanh nghiệp, nhất là những doanh nghiệp chuyên xuất khẩu gạo. Trong vụ Hè thu vừa rồi, mới có sự tham gia của 5 doanh nghiệp, trong đó chỉ có 3 công ty chuyên xuất khẩu gạo. Trong khi đó, để có được một CĐML đúng nghĩa, ngoài việc nâng cao kiến thức của nông dân, nhất là việc áp dụng sản xuất lúa theo tiêu chuẩn VietGAP, còn cần tới sự đầu tư không nhỏ ở những khâu như: hệ thống thủy lợi hoàn chỉnh; sản xuất và hỗ trợ giống lúa xác nhận; xây dựng, cải tạo làm phẳng mặt bằng đồng ruộng bằng hệ thống tia laser tạo điều kiện thuận lợi thực hiện cơ giới hóa trong sản xuất... Những khoản đầu tư ấy, ngoài phần hỗ trợ từ ngân sách nhà nước, không thể thiếu sự tham gia đóng góp của các doanh nghiệp.

Năm 2012, đã có trên 100 doanh nghiệp được Bộ Công thương cấp phép đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo, nếu mỗi doanh nghiệp bắt tay với nông dân, xây dựng cho mình một vùng nguyên liệu từ 10.000 ha trở lên thì chỉ trong một thời gian ngắn, ở ĐBSCL sẽ có trên 100.000 ha lúa theo CĐML. Việc thực hiện CĐML không chỉ tăng thêm lợi nhuận cho nông dân mà cả doanh nghiệp cũng được hưởng lợi. Ông Nguyễn Tiến Dũng, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần BVTV An Giang, cho biết: Gạo từ CĐML do công ty đầu tư luôn xuất khẩu với giá cao hơn gạo cùng loại của các doanh nghiệp khác tới vài chục USD/tấn. Khi có CĐML thì việc doanh nghiệp xây dựng thương hiệu lúa gạo xuất khẩu sẽ thực hiện được. Còn theo PGS-TS Phạm Văn Dư, việc thực hiện CĐML sẽ tạo ra những nhà xuất khẩu gạo kiểu mới. Đó là những nhà xuất khẩu luôn chủ động được nguồn nguyên liệu chất lượng tốt, gắn bó mật thiết với quyền lợi của nông dân. Chính vì vậy, các doanh nghiệp xuất khẩu cần phải có ngay kế hoạch hợp tác với nông dân để làm CĐML.

T.PHONG - H.THU