Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa nông sản lớn nhất nước, hàng năm đóng góp cho đất nước đến 70% sản lượng trái cây, 42% sản lượng thủy sản đánh bắt, gần 72% sản lượng thủy sản nuôi trồng và 90% sản lượng gạo xuất khẩu... Với những tiềm năng đặc biệt đó, lẽ ra ĐBSCL có nhiều cơ hội bật dậy. Song, có một điều mà nhiều đồng chí lãnh đạo Trung ương, các tỉnh thành ĐBSCL, các nhà khoa học, những người có tâm huyết cho sự phát triển của ĐBSCL không thể không “chua xót” nhìn nhận rằng: Sau hơn 20 năm của chặng đường đổi mới, người nông dân của ĐBSCL vẫn nghèo, số hộ nghèo chiếm gần 20%. Đâu là những nguyên nhân dẫn đến thực trạng này?

*Chuyện cũ nhưng vẫn mới!

Giáo sư Tiến sĩ Võ - Tòng Xuân nói: “Nông dân ĐBSCL nghèo. Đây là một đề tài rất lâu, rất cũ nhưng vẫn mới, bởi nhiều năm nay chúng ta vẫn chưa làm được”. Còn đồng chí Nguyễn Thanh Sơn, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, nhìn nhận: “Thời gian qua, có thể nói, chúng ta chỉ chú trọng đầu tư làm sao tạo ra nhiều sản phẩm ở lĩnh vực nông nghiệp, nhưng khi nhìn lại cuộc sống của người nông dân - họ vẫn nghèo”. Cái nghèo này thể hiện ở mức thu nhập bình quân của nông hộ ĐBSCL. Tiến sĩ Trần Thượng Tuấn, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ, đưa ra một bài toán: Một nông hộ có 4 nhân khẩu với 1 ha đất sản xuất nông nghiệp, thu nhập bình quân mỗi năm đạt khoảng 28 triệu đồng. Tỷ lệ lợi nhuận trong sản xuất lúa ở ĐBSCL thời gian qua không quá 30%, như vậy mỗi hộ chỉ đạt mức lợi nhuận không quá 8,4 triệu đồng, thu nhập bình quân mỗi người khoảng 175.000 đồng/tháng. Thời gian tới, khi cả vùng ĐBSCL cùng đạt được thu nhập bình quân 50 triệu đồng/ha/năm trong sản xuất nông nghiệp, tương tự như bài toán trên, mỗi nông dân thu nhập chỉ đạt khoảng 300.000 đồng/tháng. “So với chỉ tiêu thu nhập của hộ nghèo theo tiêu chí mới, thì phần lớn nông dân ĐBSCL ở ngưỡng cận nghèo. Nếu những rủi ro trong cuộc sống (dịch bệnh, thiên tai) xảy ra, cứu cánh duy nhất của người nông dân chỉ còn cách bán đất”- Tiến sĩ Trần Thượng Tuấn nhận xét.

Nhưng đâu là nguyên nhân làm cho người nông dân ĐBSCL còn nghèo? Tiến sĩ Nguyễn Văn Sánh, Viện Nghiên cứu phát triển ĐBSCL- Trường Đại học Cần Thơ, lý giải: “Chính sách điều tiết tài nguyên môi trường chưa hợp lý là một nguyên nhân. Điều này thể hiện ở chỗ việc sản xuất cục bộ ở nhiều địa phương làm mất lợi thế so sánh của hàng hóa nông sản, vì không thể tập trung sản xuất quy mô lớn theo từng vùng sinh thái, không tính toán được thị trường”. Điều này cũng dẫn đến tình trạng đầu tư cơ sở hạ tầng không tập trung, không tương thích để phát triển nông nghiệp. Trong khi sự phát triển của khoa học kỹ thuật, sự chuyển biến của Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế... đang diễn ra ở mức độ “chóng mặt”, thì nông dân ĐBSCL và đội ngũ cán bộ lãnh đạo, nhất là cấp huyện, xã gần như vẫn “bình chân như vại”. Điều này chưa kể đến vấn đề như Tiến sĩ Trần Thượng Tuấn nói: “Tư duy tự cấp tự túc của ĐBSCL còn quá nặng nề. Những suy nghĩ trồng được cây gì, nuôi được con gì thì phát triển cây con đó đã không còn phù hợp”. Ông Nguyễn Minh Nhị, Nguyên Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, nhận xét: Khoảng 5 năm trước, giá lúa ở ĐBSCL vào khoảng trên dưới 2.000 đồng/kg, hiện nay vẫn vậy. Nhưng, chỉ tính riêng giá phân bón đã tăng gấp 3 - 4 lần; còn bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá, dịch cúm gia cầm, dịch bệnh lở mồm long lóng trên gia súc... đang gây hại, rồi chuyện cá tra chết, giá cả thất thường... nên nhiều nông hộ nghèo là chuyện đương nhiên.

Thực trạng sản xuất lúa gạo ở ĐBSCL thời gian gần đây đã biểu hiện nhiều rủi ro và phát triển không bền vững. Giáo sư -Tiến sĩ Bùi Chí Bửu, Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL, nhận xét: Nguyên nhân của tình trạng này do nông dân ĐBSCL đã và đang tạo ra một nền sản xuất thiếu ổn định. Trong 13 tỉnh, thành ĐBSCL, ngoài 2 vụ lúa chính (đông xuân và hè thu), 7/13 tỉnh thành có khả năng đầu tư sản xuất thêm 2 vụ nữa là xuân hè và thu đông. Với mùa vụ liên tục như thế, dịch bệnh, nhất là rầy nâu không còn xuất hiện theo “mùa vụ” như trước mà xảy ra liên tục trong năm. Đáng quan ngại là thực trạng bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá đã và đang xuất hiện trên diện rộng, ảnh hưởng rất lớn đến mùa vụ sản xuất. Dù mức thiệt chưa nhiều, nhưng Giáo sư -Tiến sĩ Bùi Chí Bửu cảnh báo: “Hiện tại, dịch bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá gây hại trên 2% diện tích trồng lúa. Nếu diện tích bị thiệt hại đến 10% thì ĐBSCL không thể xuất khẩu gạo; khi mức thiệt hại lên đến 30% diện tích sản xuất lúa thì Việt Nam phải... nhập khẩu gạo”. Vậy mà, khi nhìn lại việc đầu tư nghiên cứu khoa học cho ĐBSCL thì rất ít. Giáo sư- Tiến sĩ Bùi Chí Bửu bức xúc: “Cả nước có 27 trung tâm nghiên cứu khoa học nông nghiệp thì ĐBSCL chỉ có 2 cơ sở, số còn lại tập trung ở đồng bằng sông Hồng. Mặt khác, hàng năm các tỉnh, thành ở ĐBSCL chỉ dành ra 2% trong tổng chi ngân sách của địa phương cho nông nghiệp”. Và như vậy, khi bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá chưa có thuốc trị, rồi con cá tra đến kỳ thu hoạch ở ĐBSCL chết hàng loạt chưa rõ nguyên nhân... vẫn là những “ẩn số” cho các nhà khoa học?! Chính người nông dân lại gánh chịu hậu quả nặng nề từ những vấn đề này.

*Giải pháp thoát nghèo cho ĐBSCL

Thời gian qua, Chính phủ đã chủ trì nhiều hội nghị bàn giải pháp phát triển giáo dục đào tạo, giao thông vận tải, thu hút đầu tư cho vùng ĐBSCL... Bộ Chính trị cũng đã ban hành Nghị quyết số 21-NQ/TW về phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế-xã hội và bảo đảm an ninh, quốc phòng vùng ĐBSCL thời kỳ 2001-2010. Tuy nhiên, theo nhận định của những người có tâm huyết với sự phát triển của ĐBSCL, thì nhiều chủ trương của Đảng và Nhà nước dành cho vùng ĐBSCL trong thời gian qua chưa được các Bộ, ngành Trung ương quan tâm thực hiện đến nơi đến chốn. Tiến sĩ Trần Thượng Tuấn, tỏ ra bức xúc: “Để giúp ĐBSCL tận dụng tốt các vận hội phát triển, các cơ quan chức năng có liên quan cần thực hiện tốt phương châm “lời nói phải đi đôi với việc làm”, để sớm đưa các cơ chế, chính sách của Đảng và Nhà nước dành cho vùng ĐBSCL vào thực tế cuộc sống”.

Vấn đề thay đổi tư duy trong việc hoạch định các chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng ĐBSCL cũng được nhiều nhà khoa học quan tâm. Thực tế đã chứng minh nông dân ĐBSCL không thể làm giàu từ sản xuất lúa gạo. Nhiều nhà khoa học cho rằng, nhiệm vụ an ninh lương thực chỉ phù hợp đối với các quốc gia đang thiếu lương thực. Riêng Việt Nam là quốc gia xuất khẩu gạo đứng thứ 2 trên thế giới, nên không cần lo nhiệm vụ an ninh lương thực để chuyển sang cây trồng, vật nuôi khác mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn so trồng lúa. Trong lúc chính sách hạn điền của nhiều quốc gia trên thế giới nhằm ngăn chặn việc chia nhỏ ruộng đất, thì chính sách hạn điền của nước ta lại hạn chế việc tích tụ ruộng đất, làm hạn chế việc đưa tiến bộ khoa học kỹ thuật vào đồng ruộng và không phù hợp với nền sản xuất trong nghiệp hàng hóa trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế.

Ông Nguyễn Minh Nhị cho rằng Nhà nước cần ưu tiên đầu tư vào các lĩnh vực mang tính đột phá như sân bay, bến cảng, giáo dục, giao thông... để nâng cao dân trí, nâng cao giá trị hàng nông sản và thuận lợi trong thu hút đầu tư vào khu vực ĐBSCL. Riêng Tiến sĩ Đào Công Tiến, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh, cho rằng ngoài những yếu kém về hạ tầng kỹ thuật, nguồn nhân lực..., quá trình phát triển kinh tế - xã hội ở ĐBSCL còn gặp một trở lực khác là tính cục bộ địa phương trong việc đầu tư dàn trải, sản xuất manh mún. Tiến sĩ Đào Công Tiến đề xuất: “Trung ương cần sớm điều chỉnh lại quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế-xã hội vùng ĐBSCL, quy hoạch này phải được công khai minh bạch và tôn trọng những phản biện khoa học, phản biện xã hội. Khi có qui hoạch tốt, nguồn vốn đầu tư sẽ đúng mục tiêu, đúng trọng điểm, hạn chế được thất thoát và tiêu cực bởi cơ chế xin-cho”. Tiến sĩ Võ Hùng Dũng, Giám đốc Phòng Công nghiệp thương mại Việt Nam - chi nhánh Cần Thơ, góp ý: Thời gian qua, việc thu hút đầu tư trong và ngoài nước vào ĐBSCL còn rất khiêm tốn, làm chậm tốc độ phát triển thương mại dịch vụ và hạn chế trong việc tạo ra việc làm. Do đó, các địa phương cần xem xét đến việc cải thiện môi trường thu hút đầu tư, sớm hoàn chỉnh kết cấu hạ tầng kỹ thuật và các cơ chế chính sách phù hợp, không ngừng nâng cao năng lực làm việc cho đội ngũ cán bộ công chức. Đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục giúp nông dân áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất và am hiểu về luật pháp.

Đồng ý với những ý kiến đề xuất trên, Giáo sư Tiến sĩ Võ -Tòng Xuân bổ sung: “Trung ương đã thực hiện được việc thành lập Ban chỉ đạo Tây Nam bộ, do đó cần thực hiện thêm bước nâng cao năng lực lãnh đạo, năng lực tài chính cho Ban chỉ đạo Tây Nam bộ, để cơ quan này thực sự là “nhạc trưởng” trong việc thúc đẩy kinh tế-xã hội ĐBSCL phát triển”.

Theo nhận định của các nhà khoa học, ĐBSCL nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp đã và đang phát triển một cách không bền vững. Không ổn trong nguồn thu nhập chính dẫn đến bất cập trong việc đầu tư phát triển trình độ dân trí, y tế, giáo dục. Những vấn đề này, nếu chưa được quan tâm, đầu tư một cách thấu đáo, chuyện “xóa nghèo” của người nông dân ĐBSCL vẫn tiếp tục trong vòng lẩn quẩn?!

NHẬT -THANH

Các tin mới:

 

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007 | 2006: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119