Cần vận dụng nguyên lý bón phân theo hệ thống dinh dưỡng cây trồng tổng hợp

Nguồn tin: Ninh Thuận, 16/08/2010
Ngày cập nhật: 21/8/2010

Lương thực, thực phẩm cho loài người chủ yếu được sản xuất trực tiếp và gián tiếp từ đất.

Một thực trạng mà loài người phải đổi mặt đó là: phát triển dân số và nhu cầu về lương thực thực phẩm ngày càng tăng trong khi diện tích đất nông nghiệp không tăng mà còn giảm do nhu cầu ngày càng lớn về đất ở và các công trình hạ tầng cơ sở phục vụ đời sống, bởi vậy con đường duy nhất đúng là phải thâm canh tăng vụ để tăng năng suất, sản lượng cây trồng nhằm thu được nhiều sản phẩm, giá trị sản phẩm tăng trên đơn vị diện tích đất, đồng thời đảm bảo môi trường sinh thái ổn định, bền vững. Sử dụng phân bón nói chung, phân hóa học nói riêng đã là chìa khóa quan trọng của cuộc “cách mạng xanh”: đáp ứng nhu cầu lương thực cho con người. Bón phân cho cây trồng hiểu một cách đầy đủ là hoạt động nhằm cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng để tạo sản phẩm và hoàn trả cho đất lượng chất dinh dưỡng mà cây trồng lấy đi từ đất. Bón phân cân đối và hợp lý cho cây trồng sẽ cho hiệu quả sử dụng cao nhất đồng thời giảm thiểu được ô nhiễm môi trường. Nhìn một cách tổng thể ở Việt Nam gần đây, việc bón phân cho cây trồng đã được chú trọng, lượng phân bón tăng cũng như tỷ lệ phân bón đã được cải thiện làm cho năng suất cây trồng tăng rõ rệt. Tuy nhiên, ở nhiều nơi nông dân vẫn sử dụng phân bón còn bất hợp lý, bón phân chưa đủ về lượng và bón mất cân đối, không đúng thời kỳ sinh trưởng của cây trồng, nhiều vùng nông dân không đủ vốn đầu tư phân bón do vậy trồng trọt quảng canh, bóc lột đất đã dẫn đến năng suất thấp so với tiềm năng tăng năng suất. Ngược lại, ở nhiều vùng do nông sản cho giá trị thu nhập cao thì lại được đầu tư quá nhiều vào phân bón, trong đó phân đạm được bón với lượng quá lớn mà không chú trọng bón cân đối với các loại phân khác khiến cho hiệu quả sử dụng phân bón, hiệu quả sản xuất thấp đồng thời có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Nguyên lý của hệ thống dinh dưỡng cây trồng tổng hợp (Integrated plant nutrition system – IPNS) được phát biểu là: Duy trì và điều chỉnh độ phì nhiêu của đất, cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng đến mức tối thích nhằm ổn định năng suất mong muốn qua việc sử dụng tổng hợp mọi nguồn chất dinh dưỡng có thể có đến mức tối thích. Kết hợp một cách thích đáng phân khoáng, phân hữu cơ, tàn thể thực vật, phân ủ hay các loại cây có khả năng cố định N, tùy theo hệ thống sử dụng đất và các điều kiện sinh thái, xã hội và kinh tế (R.N.Roy,1995). Hệ thống dinh dưỡng cây trồng tổng hợp coi trọng việc giữ gìn độ phì nhiêu cho đất để đảm bảo một năng suất ổn định mong muốn (desired crop productivity). Mong muốn về số lượng đảm bảo cho người nông dân có lãi và mong muốn về đảm bảo chất lượng sản phẩm không ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, vật nuôi. Năng suất mong muốn là năng suất cần chứ không phải là năng suất tối đa (maximum yield).

Hệ thống dinh dưỡng cây trồng tổng hợp tận dụng mọi nguồn phân hữu cơ có thể có, coi phân hữu cơ là cơ sở để chăm sóc cây trồng khỏe mạnh. Dùng phân hữu cơ còn là để đảm bảo cân đối mùn, yếu tố cơ bản của độ phì nhiêu cho đất. Dùng phân hữu cơ sẽ giảm được lượng phân hóa học bón vào đất tránh được các hiện tượng chua hóa, mặn hóa, ô nhiễm nguồn nước do bón nhiều phân hóa học. Nhưng chỉ dùng phân hữu cơ không thôi thì không đảm bảo đủ lương thực, thực phẩm nuôi sống một nửa dân số hiện tại, chứ chưa nói đến dân số phát triển trong tương lai (Von Uexkull, 1995).

Và không thể không dùng phân khoáng vì có bón kết hợp phân hữu cơ với phân hóa học mới đưa thêm được nguyên tố mới vào đất. Chỉ bón phân hữu cơ sẽ làm cho môi trường đất ngày càng mất cân đối sâu sắc hơn. Chỉ bón phân hữu cơ là chỉ khai thác môi trường đất chứ không bồi dưỡng và điều chỉnh sự mất cân đối và không đầy đủ theo yêu cầu của cây, của môi trường đất.

Phải tùy theo hệ thống sử dụng đất và các điều kiện sinh thái, kinh tế, xã hội mà vận dụng nguồn hữu cơ nào là chính. Ở nơi chăn nuôi phát triển mạnh cân đối được với trồng trọt thì dùng phân chuồng. Nơi không có phân chuồng thì phải dùng tàn thể thực vật. Các trang trại trồng cây lâu năm phải trả chất hữu cơ cho đất bằng cỏ, cành rơi, lá rụng và phân ủ, hoặc trồng các băng phân xanh vừa chống xói mòn vừa tận dụng chất hữu cơ vùi trả lại cho đất. Những nơi có điều kiện nên đưa cây bộ đậu cố định đạm vào hệ thống luân canh để làm tốt đất. Có những nơi lại phải để cho phân hóa học đi trước một bước để tạo nhanh sinh khối lấy nguyên liệu hữu cơ bồi dưỡng đất lâu dài trong các vụ sau.

Hệ thống dinh dưỡng cây trồng tổng hợp phản đối việc đốt đồng đang có nguy cơ tăng lên ở nông thôn Việt Nam hiện đại. Tại Ninh Thuận hiện tượng này đang diễn ra ở nhiều nơi. Cứ sau mỗi vụ thu hoạch nông dân chỉ dùng một phần để làm thức ăn cho gia súc, phần còn lại để tại ruộng và đốt. Nông dân lý giải cho hành động này là do máy vừa thu hoạch vừa tuốt luôn nên máy chạy đến đâu lại rải rơm đến đó, để có thể gom số rơm đó lại thì rất tốn công, tiền bán rơm không đủ để trả tiền công gom rơm trong khi chỉ cần một mồi lửa là xong. Suy nghĩ và tập quán đốt rơm trên đồng ruộng này vô cùng tai hại cho đất. Khi chúng ta đốt rơm các tàn thể thực vật, các hợp chất hữu cơ có trong lớp đất mặt của đất cũng bị cháy theo, nhiệt độ cao cũng phá vỡ các liên kết sinh học, làm thay đổi môi trường của dung dịch đất, làm thay đổi tính chất vật lý, hóa học, sinh học đất, làm chết tập đoàn vi sinh vật có ích, không lâu sau đất sẽ bị chai, cứng và kiệt quệ dần. Nên chăng thay vì chúng ta đang hủy hoại môi trường đồng ruộng thì chúng ta cày vùi xuống, trả lại hữu cơ và dinh dưỡng cho đất đã bị cây lấy đi. Chỉ dùng phân hóa học và đốt rơm rạ thì chính chúng ta sẽ phải gánh chịu hậu quả chứ không phải đợi đến đời con cháu chúng ta như ông cha đã nói: “đời cha ăn mặn, đời con khát nước” nữa.

Tóm lại: trong bón phân cho cây trồng muốn có lãi và bền vững phải thực hiện 5 đúng: đúng đất, đúng cây, đúng liều lượng và tỷ lệ các nguyên tố dinh dưỡng, đúng lúc, đúng cách và vận dụng nguyên lý bón phân theo hệ thống dinh dưỡng cây trồng tổng hợp.

GS.TS VŨ HỮU YÊM - Th.S NGUYỄN THỊ LAN