Cơ cấu giống lúa hiệu quả cao ở đồng bằng sông Cửu Long

Nguồn tin: Nhân Dân, 11/12/2008
Ngày cập nhật: 12/12/2008

Máy gặt đập liên hợp của cơ sở Đại Lợi (Đồng Tháp).

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Luật nêu lên những khuyến cáo từ ngành nông nghiệp và thông tin đại chúng về những khó khăn cung cấp giống lúa cho vụ đông xuân ở đồng bằng sông Cửu Long (ÐBSCL).

Thứ nhất, muốn mở rộng diện tích làm giống lúa thơm đặc sản mà lại thiếu giống. Hơn nữa, chưa ai dám chắc rằng mở rộng đến mức nào, 20% hay 30% diện tích thì sẽ tạo điều kiện bột phát sâu bệnh, vì giống lúa thơm thường yếu chịu sâu bệnh, như Jas'min, Khaodokmali, OMCS21..., và các giống cổ truyền như Nàng thơm Chợ Ðào, Tài nguyên đục... Khi bà con nông dân ta "ồ ạt", đua nhau mở rộng diện tích lúa thơm, liệu năng suất và sản lượng có ổn định không, giá cả sẽ ra sao khi ế hàng dội chợ; vì yêu cầu của thị trường với gạo thơm hạn chế; nhất là ở thị trường tiềm năng như châu Phi...

Thứ hai, diện tích sử dụng giống IR50404 và OM576 đứng thứ nhất, nhì ở nhiều nơi, thóc đang bị "ế ẩm" vì gạo có chất lượng không cao. Chưa có mô hình sản xuất đại trà nào trong điều kiện sản xuất và thị trường bình thường nhằm giới thiệu những giống lúa thay thế một cách thuyết phục hai giống lúa nói trên.

Cục Trồng trọt của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN và PTNT), các đơn vị nghiên cứu liên quan và ngành nông nghiệp đã có những khuyến cáo cho sản xuất cho vụ đông xuân 2008 - 2009. Bà con nông dân ÐBSCL đang xuống giống lúa, không còn mấy thời gian để cải thiện bộ giống lúa vụ này. Ðể tiến tới một cơ cấu giống lúa hiệu quả cao cho các vụ tới, cần có một chiến lược với bước đi thích hợp, đầu tư thỏa đáng, và một cách tiếp cận khách quan thực tế sản xuất để có khuyến cáo thuyết phục.

Xin đơn cử trường hợp sản xuất lúa ở tỉnh Trà Vinh, là tỉnh ven biển, là một trong một số tỉnh điều kiện sản xuất khó khăn nhất ở ÐBSCL, cũng thuộc vùng sâu, vùng xa, vùng có nhiều người dân tộc thiểu số. Cũng như nhiều tỉnh bạn, sản xuất lúa năm qua thắng lợi lớn, đạt sản lượng thóc cao nhất từ trước đến nay, khoảng 1,1 triệu tấn.

Vụ thu đông - vụ mùa 2008 - 2009, bà con nông dân Trà Vinh đang xuống giống theo kế hoạch là 93.100 ha. Giống lúa dùng trong vụ này chủ yếu vẫn là những giống lúa kể trên, mặc dù có nhiều người mong muốn loại hai giống nói trên vì khó bán, giá thấp. Tuy nhiên, mong muốn nói trên cần có lộ trình thực hiện, trước hết bởi vì chưa có đủ giống tốt khác thay thế; và khi một giống mới được mở rộng diện tích sử dụng, không phải giống nào cũng được đặc tính tốt mong muốn. Người nông dân không dễ tiếp nhận ngay, vì bà con chọn dùng giống nào đâu cần biết của ai.

Giống lúa IR50404 nhập từ Viện Lúa quốc tế, do những ưu điểm ngắn ngày và dễ sản xuất, nhiều cơ quan đã nghiên cứu từ cuối thập kỷ 80 của thế kỷ trước, đến năm 1992 thì được công nhận giống cho sản xuất do Viện Khoa học KTNN Miền Nam giới thiệu. Ðến nay, đã có ba lần xuất khẩu gạo khó, cũng là ba lần IR50404 bị phê phán "lên bờ, xuống ruộng" do khó bán, đến mức có chuyên gia đề nghị truy cứu trách nhiệm cơ quan và ai là người giới thiệu. Tuy nhiên, sau hai lần trước, diện tích sử dụng giống này có giảm, rồi lại tiếp tục tăng lên đứng hàng thứ nhì, thứ nhất về diện tích sử dụng ở ÐBSCL. Việc sử dụng giống IR50404, OM576 và các giống lúa khác là do nông dân tự cân nhắc và quyết định.

Giống lúa OM576 lai tạo bởi kỹ sư Kiều Thị Ngọc (nay là tiến sĩ), được Viện Lúa ÐBSCL giới thiệu vào sản xuất từ cuối thập kỷ 80 thế kỷ trước. Bà con nông dân ở tỉnh Minh Hải lúc đó đã tự mở rộng diện tích sử dụng giống này từ những cánh đồng có nhiều lung đìa, và tự đặt tên giống là giống "Hầm trâu", vì có nơi phát triển tốt ngay ở hầm trâu đầm. Từ đó, lan rộng ra các tỉnh.

Khoảng mười năm trước đây, Trung tâm Khảo nghiệm cây trồng Quốc gia cùng địa phương điều tra xác định: 10 giống lúa chiếm diện tích rộng nhất từ cao xuống thấp ở ÐBSCL theo thứ tự sau: OM1490, IR50404, OM576, OMCS2000, VND95-20, IR64, AS996, MTL250, OM2031, Jas'mine. Cũng theo trung tâm này, 10 giống lúa chiếm diện tích rộng nhất năm 2007, thì IR50404 vẫn đứng đầu cả ba vụ, giống OM576 trong vụ đông xuân đứng thứ năm, sang vụ hè thu thứ ba và ở vụ thu đông đứng thứ nhì. Giống mới hạng "top ten" được sử dụng trong vụ thu đông 2007, thường được lấy hạt giống cho vụ tiếp, là: IR50404 (chiếm 13% diện tích), OM576 (7,8%), OM2517, Jas'mine85, VND95-20, OM2717, OM3536, OM4498, OMCS2000.

Cần đầu tư cho việc thống kê diện tích sử dụng giống lúa như trên nhằm cung cấp thông tin thiết thực kịp thời cho nông dân, cho cán bộ chỉ đạo sản xuất, và cho cả nhà tạo chọn giống mới. Việc này càng cần thiết với các địa phương, nhiều sở nông nghiệp và phát triển nông thôn đã làm, như Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trà Vinh.

Từ hơn hai thập kỷ qua, những khuyến cáo cho sản xuất theo các mức độ; các giống chủ lực, giống bổ sung, và giống triển vọng, trong số hàng trăm giống sản xuất đại trà. Những giống được xếp hạng cao thường trải qua "thử thách" từ những thứ hạng thấp, nhất là những giống được tồn tại lâu trong sản xuất.

Nhìn qua giá gạo bán lẻ cũng thấy, để nâng cao hiệu quả cơ cấu giống lúa phải theo hướng giảm diện tích IR50404 và OM576. Hiện nay, cuối tháng 11, gạo IR50404 có giá 4.300-4.500 đồng/kg, OM576 có giá 6.200 đồng/kg; trong khi giá một kg gạo Jas'mine (bảng ghi gạo thơm Mỹ) là 10-12.000 đồng /kg; gạo VD20 (thơm Ðài Loan, Trung Quốc) 15.000 đồng/kg. Theo chúng tôi để tăng hiệu quả cơ cấu giống lúa, ngoài việc đẩy mạnh việc tạo chọn và chuyển giao vào sản xuất giống lúa mới, cần có đề tài phục tráng những giống được dùng lâu dài trong sản xuất đại trà như IR50404 và OM576.

GS, TS NGUYỄN VĂN LUẬT