Khổ nạn của người trồng lúa

Nguồn tin: Hậu Giang, 6/10/2008
Ngày cập nhật: 6/10/2008

Người trồng lúa ở ĐBSCL biết gạo từ vùng này từng xuất khẩu sang Indonesia, Philippines... Năm 2007, Indonesia đã phải nhập khẩu khoảng 7,3 triệu tấn gạo, nhưng năm nay họ không nhập khẩu gạo nữa và lượng dự trữ có thể dùng trong 6 tháng tới. Năm 2009, theo cơ quan Hậu cần quốc gia Indonesia (BULOG), nước này sẽ “trở bộ” thành quốc gia xuất khẩu gạo nếu thời tiết ủng hộ họ.

* Tiếc hùi hụi

Theo Cục Trồng trọt thuộc Bộ NN&PTNT, sản lượng lúa ở khu vực Đông Nam bộ và ĐBSCL sẽ đạt 22,116 triệu tấn trong niên vụ 2007-2008, trong đó ĐBSCL đạt 20,292 triệu tấn, tăng trên 1,6 triệu tấn lúa dù đất lúa đang bị thu hẹp. Ý thức làm lúa hàng hóa để điều hòa trong nước và xuất khẩu thấm vào máu thịt của dân đồng bằng. Do đó, khi nghe mất thị trường xuất khẩu Indonesia, nhiều người ái ngại.

Nhưng cũng có người nói khi có thị trường thì chúng ta cũng không thể nắm bắt cơ hội xuất khẩu. Người trồng lúa ở đồng bằng tiếc hùi hụi cơ hội đã qua và không hiểu sao hàng triệu người bị đẩy khỏi cơ hội tốt nhất trong hàng chục năm chuyển từ nước nhập khẩu sang xuất khẩu gạo? Ngày 15-9, tại TP.HCM, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết dự kiến trong tháng 9, Việt Nam sẽ xuất thêm 400.000 tấn gạo, nâng mức xuất khẩu gạo lên 3,6 triệu tấn. Tám tháng trước đó, Việt Nam đã xuất khẩu 3,2 triệu tấn, giảm 3,24% so cùng thời gian này năm ngoái. Trong đó, trị giá FOB: 1,941 tỉ USD, CIF: 2,112 tỉ USD, tăng 100,32%. Giá bình quân FOB: 604,4 USD/tấn, tăng 312 USD/tấn so cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, khi giá gạo xuất khẩu được hiệp hội hướng dẫn 600 USD/tấn loại 5% thì khách hàng chỉ trả 550 USD/tấn FOB.

Thời cơ đã trôi qua trước mắt các nhà xuất khẩu. Thái Lan cũng không tránh khỏi, nhưng họ vẫn giữ được mức chuẩn cho loại gạo 100% B: 720-750 USD/tấn. Tuy giảm 30% so mức giá 1.080 USD hồi tháng tư, nhưng vẫn cao hơn giá gạo Việt Nam rất nhiều. Sau cơn sốt giá gạo (4-2008), từ tháng 7, giá lúa gạo tại đồng bằng bắt đầu giảm. Lúa cấp thấp: 3.800-4.000 đ/kg, lúa tươi có nơi chỉ bán được 3.200 đ/kg, thậm chí không có người mua. Nhiều nơi không sấy được... ngủ một đêm thức dậy lúa mọc mộng, vĩnh viễn không bán được nữa. Ngày 8-8-2008, hiệp hội giao cho các thành viên mua 660.000 tấn. Vinafood I: 200.000 tấn, Vinafood II: 300.000 tấn, các DN khác: 230.000 tấn. Các DN đăng ký tiêu thụ thêm 70.000 tấn nữa. Đến ngày 15-9-2008, hiệp hội hoàn tất kế hoạch, nhưng lúa hàng hóa vẫn còn, giá lúa gạo không thể tăng lên 5.000 đ/kg và nông dân không thể lời 40% như mong muốn của chính phủ. Lần đầu tiên, người ta nghe chính hiệp hội nhận định “Kế hoạch cân đối xuất khẩu chưa sát, nên chỉ đạo điều hành xuất khẩu không đáp ứng kịp thời nhu cầu tiêu thụ lúa hàng hóa”... và hiệp hội đề nghị xác định chỉ tiêu xuất khẩu năm 2008 là 4,5 triệu tấn. Ngày 19-8-2008, Bộ Công thương có tờ trình 7273/BCT-XNK kiến nghị giao Hiệp hội Lương thực chủ động điều tiết tiến độ giao hàng các tháng còn lại trong năm 2008, không khống chế mức xuất khẩu hàng tháng. Trong 3 tháng còn lại, các DN sẽ xuất 900.000 tấn. Nhưng lượng hàng tồn kho, tốc độ đảo kho, làm hàng cho 3 tháng cuối năm đang vướng lãi suất thương mại của các ngân hàng. Trong khi đó, Thái Lan đang là nguồn cung đầy uy lực với lượng tồn kho 2,1 triệu tấn và có đủ lực tiêu thụ 2,3 triệu tấn lúa quy gạo theo chương trình trợ giá ở mức 14.000 baht/tấn - hình thành giá sàn xuất khẩu gạo 100% B: 700 USD/tấn.

* Mất khả năng quy đổi

Trong cách tính của nông dân: “hai lúa bằng một phân” là chấp nhận được, nhưng nay thì không thể kiểm soát được chi phí. Giá phân DAP, Urê đang làm cho mức lãi teo tóp. Nhưng càng bức bối hơn khi anh bán phân bón miệng lưỡi ngon ngọt biến người trồng lúa thành kẻ ngờ nghệch. Mỗi buổi hội thảo họ gởi bao thư 15.000 đ, tặng một cái nón, một chiếc áo thun quảng bá tên công ty của họ. Họ treo giải thưởng cho đại lý, mở tour cho đại lý đi nước ngoài... Còn người trồng lúa đem giấy đỏ vô ngân hàng, vay tiền mua phân bón... để rồi họ bán loại không đủ chuẩn, bán đất sét nhưng phải trả tiền theo giá phân ba màu đúng chuẩn. Mọi tâm lực đổ vào mùa lúa, bị lừa từ hồi nào không biết được. Nhiều nông dân than thở “Muốn làm giàu sao họ ác quá!”.

Nếu những thỏa thuận giữa Indonesia và Arab Saudi về dự án trồng lúa trên diện tích lớn hơn ĐBSCL một chút (1,6 triệu ha) tại vùng Merauke, tỉnh Papua với số vốn đầu tư khoảng 15 tỉ USD được thực hiện, Việt Nam coi như mất thị trường xuất khẩu từ 1,8-2 triệu tấn gạo/năm; thậm chí có thêm đối thủ cạnh tranh mới.

Giá lúa IR 50404 và OM 576 chỉ còn 3.800 đ/kg, thậm chí có nơi thấp hơn rất nhiều, trong khi chi phí trên 4.000 đ/kg, trở thành cái giá phải trả của những người suy nghĩ “thế giới thiếu ăn, gạo nào chẳng bán được”. Oái oăm, loại giống mất sức cạnh tranh này lại chiếm tới 30% diện tích toàn vùng. Trong đó Đồng Tháp: 43,6%, Trà Vinh: 40%, Tiền Giang: 31%, Vĩnh Long: 30%, An Giang: 27%, Hậu Giang: 20%, thậm chí có nơi chiếm tới 50-60%. Theo khuyến cáo của ngành nông nghiệp “canh tác một giống lúa dù là giống nhiễm hay chống chịu cũng không được vượt quá 15-20% trên đồng ruộng để bảo đảm tính đa dạng sinh học, giảm áp lực bùng phát dịch hại...”, nhưng tìm giống có ưu thế cũng không phải đơn giản. Nhiều người trồng lúa nói: Bây giờ nghe quá nhiều thông tin, nhưng không biết làm sao thẩm định.

Năm 2009, ngành nông nghiệp ĐBSCL và Đông Nam bộ chỉ dám đặt ra chỉ tiêu sản lượng 22,205 triệu tấn lúa, tức chỉ tăng khoảng 89.600 tấn lúa. Liệu có duy trì được khả năng xuất khẩu? Một doanh nhân trong ngành lúa gạo nói: Thông thường người ta chỉ so sánh giá trị nhập khẩu vật tư nông nghiệp và xuất khẩu gạo để tính lời lỗ mà không thấy khả năng cung cấp gạo nuôi sống 80 triệu dân, phần dư mới xuất khẩu. Khi khống chế mức xuất khẩu gạo, người ta lại không tính được lượng lương thực thực phẩm nhập vào như bột mì, các loại củ quả chứa tinh bột hoặc thức ăn làm từ bột, nguồn dự trữ quốc gia... để cân đối lượng lương thực. Không tính được đã đẩy hàng triệu người trồng lúa hàng hóa vào khổ nạn.

HOÀNG LAN