Sống chung với... sắn

Nguồn tin: Nông Nghiệp, 22/04/2008
Ngày cập nhật: 25/4/2008

Ai cũng biết cây sắn bùng phát tại miền Trung – Tây Nguyên đã và đang để lại nhiều hậu quả chưa dễ khắc phục trong ngày một ngày hai như tàn phá rừng, làm xói mòn, hoang hoá đất, ô nhiễm môi trường… Tuy nhiên nếu nói cấm người dân trồng sắn là điều không thể, nhất là hiện nay giá sắn lát đang cao ngất ngưởng. Như vậy nên chăng tìm cách sống chung với... sắn?

Cây sắn trên thế thắng

Sắn lấn mía

Trong điều kiện thuỷ lợi còn hạn chế, chất đất xấu, bạc màu, đất có độ dốc lớn và đặc biệt là mùa khô kéo dài 6 tháng đã khiến cho rất ít loại cây trồng chống chịu được các điều kiện thời tiết khắc nghiệt tại miền Trung – Tây Nguyên, nhất là khu vực miền núi. Trong điều kiện đó cây mía và cây sắn vẫn phát triển và tỏ ra hiệu quả trên những vùng đất khô hạn.

Thực tế những năm qua cây mía được chính quyền và DN “ưu ái” đầu tư phát triển do nhu cầu mía nguyên liệu cho các nhà máy đường khá lớn. Cây mía được "cưng chiều" bởi một loạt chính sách như hỗ trợ giống, phân bón, kỹ thuật…do vậy tại miền Trung – Tây Nguyên đã hình thành nhiều vùng chuyên canh mía tập trung tới cả ngàn ha.

Tuy được "nâng đỡ" nhưng cây mía cứ chao đảo bởi những nguyên nhân vốn là khuyết tật khó chữa, xảy ra thường xuyên của nền nông nghiệp lâu nay như giá thu mua thấp, năng suất mía không cao, mía chín nhưng nhà máy không kịp thu mua, thiếu nguyên liệu thì nông dân sẵn sàng phá bỏ hợp đồng đã ký với các NM đường, ngược lại dư thừa mía thì nhà máy ép giá nông dân...

Chính vì vậy những năm qua diện tích mía của khu vực này chỉ dao động ở mức trên dưới 80.000ha, thậm chí năm 2007 giảm gần 500ha so với năm 2006. Và trong những bước thăng trầm của cây mía thì luôn có cây sắn đứng bên, cứ cây mía ngụp xuống cây sắn lại nhô lên, cạnh tranh nhau một cách quyết liệt.

Dĩ nhiên trong cuộc đua ấy, cây sắn chịu nhiều thiệt thòi vì không ai nhất là cơ quan quản lý nhà nước chịu thừa nhận nó, thậm chí nó còn bị hắt hủi như đứa con rơi. Sắn là loại cây trồng làm nghèo dinh dưỡng đất rất nhanh nên các nhà khoa học, chính quyền địa phương đều khuyến cáo người dân không nên phát triển, không có một chính sách nào từ các ngành chức năng hỗ trợ. Thế nhưng dường như càng bị "phân biệt đối xử" cây sắn càng bung ra, không chịu nằm im.

Trước đây chưa có các NM chế biến tinh bột sắn thì cây sắn đã không hề lép vế so với cây mía. Ông Nguyễn Văn Sinh, PGĐ Sở NN- PTNT Đăklăk cho biết: Đặc biệt mấy năm vừa rồi, khi các NM chế biến tinh bột đua nhau ra đời (tính sơ bộ đã có gần 20 cái) cùng với hoạt động thu mua sắn lát nhộn nhịp của DN (chỉ có tình trạng mía ế chứ sắn thu về đến đâu bán hết đến đấy) thì diện tích cây sắn tỏ rõ thế áp “áp đảo” cây mía về cả diện tích cũng như hiệu quả.

Sắn gặp thời

Trong vài năm trở lại đây, nhất là từ khi ngành chế biến TAGS phát triển thì giá sắn tăng chóng mặt theo cấp số nhân. Nếu năm 2005 giá sắn tươi chỉ ở mức 300 đồng/kg, thì đến năm 2006 giá tăng lên 600 đồng/kg và niên vụ 2007 – 2008 giá sắn tươi đã tăng lên 1.100 – 1.200 đồng/kg. Nếu tính bình quân mỗi ha sắn đạt năng suất 20 tấn thì sau khi trừ chi phí người dân còn lãi từ 15 – 17 triệu đồng, trong khi chỉ trồng 6 – 8 tháng là cây sắn có thể thu hoạch.

Còn cây mía tại miền Trung – Tây Nguyên năng suất các năm qua bình quân cũng chỉ đạt 50 tấn/ha, giá thu mua của các nhà máy hiện nay khoảng 400 ngàn đồng/tấn, trong khi thời gian đầu tư gần một năm. Chi phí đầu tư cho cây mía cũng rất lớn, đặc biệt là khâu thu hoạch, do vậy sau khi trừ chi phí chỉ còn lãi 7 – 10 triệu đồng/ha. Theo một số người, chỉ riêng khâu thu hoạch sắn so với mía người dân đã sướng hơn nhiều, hoàn toàn chủ động (không nhất thiết phải bán cho các NM chế biến), còn cây mía nếu không bán cho NM thì chỉ có nước phơi…làm củi, nếu không muốn bị các lò đường thủ công ép giá.

Hiệu quả cao, đầu tư ít, kỹ thuật trồng chăm sóc đơn giản, chủ động khâu thu hoạch đã khiến cho cây sắn chiếm thế thượng phong hơn hẳn cây mía. Một điểm khá mạnh nữa của cây sắn là có thể trồng sắn trên vùng đất dốc trên 30 độ (các loại cây trồng khác không thể phát triển được) và ở vùng khô hạn lượng mưa dưới 500mm/năm.

Năm 2008, nhiều người lo ngại diện tích sắn sẽ "bùng nổ" nhất là khi mùa mưa đến, các tỉnh có nhiều diện tích mía, điều bị phá bỏ người dân sẽ chuyển sang trồng sắn…với diện tích cả ngàn ha.

Chính những yếu tố đó khiến diện tích sắn tại miền Trung – Tây Nguyên ngày càng tăng mà không biện pháp hành chính nào có thể "hãm" lại được. Năm 2005 diện tích sắn là 149.154ha, đến năm 2006 đã tăng lên 196.348ha, năm 2007 tụt giảm tạm thời xuống 180.000ha. Tuy nhiên đây chỉ là con số thống kê, chứ thực tế diện tích sắn lớn hơn nhiều do nông dân tự phát phá rừng trồng sắn ngoài tầm kiểm soát của chính quyền địa phương. Vả lại biết cây sắn bị "ghét bỏ" nên người ta thường cố tình báo cáo diện tích trồng sắn ít đi để lấy thành tích.

Không thể phủ nhận việc đưa cây sắn vào đã tận dụng được nhiều diện tích đất bạc màu và thiếu nước, giúp người nông dân gia tăng thu nhập. Thế nhưng những tác hại của cây sắn thì ai cũng nhìn thấy, đó là diện tích cây sắn ngày càng lớn thì tất yếu diện tích cho cây trồng khác bị thu hẹp, rừng và đất rừng bị xâm lấn.

Cần một chính sách đúng

Không thể dùng “mệnh lệnh”

Ông Đào Minh Hường, PGĐ Sở NN- PTNT Quảng Ngãi lo ngại: Những năm qua, đã xảy ra tình trạng sắn trồng được 2 -3 vụ là người dân chuyển sang trồng keo, rồi tiếp tục…phá rừng lấy đất trồng sắn. Trước thực trạng này, chúng tôi xác định phải sống chung với cây sắn bằng cách xây dựng chính sách phát triển cây sắn phù hợp. Theo đó Nhà nước sẽ hỗ trợ giống mới, phổ biến các biện pháp kỹ thuật cho người nông dân. Quy hoạch tổng thể vùng trồng sắn, từ đó xây dựng cơ sở hạ tầng nội vùng, đồng thời có những ràng buộc trách nhiệm với người dân. Còn tại Kon Tum, tỉnh đã có sáng kiến trồng xen sắn với cây cao su. Ở Đăklăk, Gia Lai xuất hiện mô hình trồng xen canh sắn với cây họ đậu, làm tăng độ phì của đất và tăng hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên tất cả mới chỉ dừng lại ở mô hình mà chưa triển khai được trên diện rộng…

Tại MT-TN, những năm qua tỷ lệ che phủ của rừng giảm nhiều, trong đó Kon Tum nhiều nơi độ che phủ chỉ còn 7- 10%. Còn tại huyện Sơn Hà (Quảng Ngãi) khi phê duyệt quy hoạch thì diện tích trồng sắn là 4.065ha nhưng tính đến năm 2006 thực tế đã vượt 6.826ha. Còn tại các tỉnh Phú Yên, Khánh Hoà, Bình Định nhiều diện tích trước đây trồng mía, năm nay người dân đã chuyển hẳn qua trồng sắn.

Bên cạnh rừng mất vì cây sắn thì nguy cơ sa mạc hoá, mất cân bằng sinh thái xảy ra là điều khó tránh khỏi. Ông Hoàng Minh Duyệt, Cục Trồng trọt, bộ phận thường trực tại MT-TN cho biết: Hiện cây sắn tại khu vực này chủ yếu trồng độc canh, nếu cứ trồng sắn trong vài ba năm liên tiếp mà không trồng cây khác thì dẫn tới đất bị cạn kiệt dinh dưỡng, đặc biệt là kali trong đất hết dần khiến không canh tác được các loại cây khác, còn nếu tiếp tục trồng sắn thì năng suất ngày càng thấp đi.

Khi chúng tôi đề cập đến cây sắn, hầu hết những người có trách nhiệm trong ngành NN- PTNT đều ngao ngán. Ông Nguyễn Văn Sinh, PGĐ Sở NN- PTNT Đăklăk cho biết: Chúng tôi biết làm gì ngoài việc khuyến cáo người dân không nên mở rộng diện tích, đương nhiên không thể cấm nông dân trồng cây này, bắt họ trồng cây kia được. Dự báo trong năm nay diện tích cây sắn tại Đăklăk sẽ tăng thêm 3.000 – 5.000ha. Còn tại Kon Tum, diện tích sắn chỉ đứng sau Gia Lai, năm 2007 đạt gần 40.000ha, tức là tăng gấp 2 lần so với 2005. Với việc giá sắn cao như hiện nay thì diện tích sẽ còn tăng tiếp- ông Nguyễn Hữu Hải, GĐ Sở NN- PTNT Kon Tum khẳng định.

Sống chung cũng phải biết cách

Tiến sĩ Lê Quý Tường, GĐ Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống cây trồng và phân bón vùng MT- TN cho rằng: Để cây sắn đi đúng “đường ray” chúng ta phải quy hoạch tập trung toàn bộ diện tích, mặt khác phải trồng sắn trong điều kiện thâm canh, bền vững. Do cây sắn chủ yếu trồng tại các vùng đồi núi nên cần xây dựng cho được mô hình canh tác trên đất dốc và quan trọng là không trồng sắn bằng mọi giá.

Hơn nữa, phải có quy định bắt buộc với những vùng có độ dốc trên 30 độ thì nhất thiết không được trồng sắn bởi những vùng này khi có mưa rất dễ xảy ra lũ quét. Do cây sắn trồng ở các vùng khô hạn nên phải xen canh gối vụ với cây bộ đậu, cùng với xen canh là luân canh, chỉ trồng sắn 2- 3 năm là thay bằng cây khác như mía, đậu, lạc…Bên cạnh đó, đẩy mạnh công tác chọn tạo giống sắn. Hiện Trung tâm MT-TN đang khảo nghiệm nhiều giống sắn mới, bước đầu cho năng suất 50 tấn/ha, tỷ lệ bột đạt trên 25%, ít nhiễm bệnh, chống đổ và chịu hạn tốt. Một khi năng suất sắn tăng sẽ tiết giảm diện tích…

Tiến sĩ Hoàng Minh Tâm, Viện trưởng Viện KHKT Nông nghiệp duyên hải Nam Trung bộ cho biết: Diện tích cây sắn ngày càng mở rộng là điều rất đáng ngại. Ai cũng biết vậy nhưng để giảm diện tích sắn không đơn giản chút nào. Theo ông Tâm, để cây sắn phát triển bền vững trước hết phải thực hiện liên kết 4 nhà, trong đó các NM phải ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với giá sàn ngay từ đầu vụ để người nông dân không bị ép giá. Các NM phải đầu tư nguồn vốn để xử lý nguồn nước thải. Đặc biệt các tỉnh không nên mở rộng thêm diện tích trồng mới mà chỉ duy trì diện tích hiện nay bằng cách thay thế giống mới và thâm canh để đẩy năng suất lên. Bên cạnh đó, trồng xen canh sắn với cây trồng khác cũng là biện pháp hay.

Kon Tum: Tăng đột biến diện tích sắn

Tính đến thời điểm hiện nay, bà con nông dân trên địa bàn tỉnh Kon Tum đã chuẩn bị gần 31 ngàn ha đất để trồng sắn, tăng 7,8 % (+2.200 ha) so với cùng kỳ năm trước, trong khi đó, nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIII xác định đến năm 2010 ổn định diện tích sắn 18.000 đến 20.000 ha. Như vậy, trên thực tế đã vượt diện tích trên 10.000 ha đất trồng sắn. Nguyên nhân của việc mở rộng diện tích trồng sắn do tỉnh Kon Tum đã hình hình 3 nhà máy chế biến tinh bột sắn, hơn nữa, giá cả tinh bột sắn tương đối ổn định nên bà con nông dân có thu nhập khá từ cây sắn, đã ào dạt mở rộng diện tích. Việc ào ạt mở rộng diện tích đất trồng sắn sẽ kéo theo hủy hoại tài nguyên rừng, đất đai bị bạc màu, rửa trôi, ảnh hưởng rất lớn đến môi trường sinh thái.

NGỌC KHANH