Nông thôn Việt Nam từ nhiều năm qua rùng mình chuyển dịch. Có nơi thành đại công trường công nghiệp. Có nơi thao thức giấc mơ đô thị. Có nơi là trang trại... Cùng với những con đường, chiếc cầu mới xây, những thay đổi được phóng chiếu vào hết khái niệm rất mốt: tăng trưởng. Nhưng tăng trưởng cũng đã cất trong nó những góc khuất. Ở những góc khuất đó, đồng ruộng hiền hoà thuở xưa đang trở mình thành những vùng đất dữ...

Nó trở thành đất mặn chỉ cách nay 7 năm, khi tỉnh Cà Mau chủ trương chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ trồng lúa sang nuôi tôm

Vùng đầm lầy đó thuộc ấp Rạch Láng, xã Phú Thuận, huyện Phú Tân, Cà Mau.

Biến mất những lực điền

Chiếc vỏ lãi đi vào kinh Trâm Bầu. Tôi kêu người lái ghé ngôi nhà lá lụp xụp ven kinh. Một ông già quần cụt, lưng trần lọm khọm che mắt bước ra.

Dấu tích gần 100 năm khẩn hoang của vùng Rạch Láng chỉ còn lại cái ao nước ngọt này trong đất vườn của ông Ba Chơi

“Hồi trước mày về, không rùa thì rắn, cá mắm tao đâu thèm kể tới”, ông Ba nói, mấy năm nay tôm chết liên miên, giờ không còn gì để mà đãi. Dừa khô bây giờ không đút được bàn nạo vô nạo, đất không trồng được cọng rau nêm canh nên ông cũng bỏ nhậu lâu rồi. Nhìn ông tôi không còn nhận ra dấu vết gì của ông Ba Minh lực điền ngày trước. Hồi đó, ông được vị nể vì một buổi có thể phát xong 2 công đất, trong khi những nông dân trai tráng chỉ có thể phát được một công. Nhà ông cuối kinh Trâm Bầu với hơn 20 công đất nổng (ruộng gò) nổi tiếng, vì chỉ có đất nổng mới cấy được lúa sớm. Mỗi năm mùa thu hoạch, cả xóm xúm lại gặt, đập để mượn lúa sớm của ông về ăn trước khi thu hoạch vụ mùa. Dịp này năm nào ông cũng mổ con heo trăm ký, trước để đãi bà con, sau đó ai thích thì cắt thịt đem về, hết mùa thu hoạch có thể trả lại ông bằng lúa.

Giờ thì 20 công đất nổng đã cầm cố hết. Cũng vì 20 công đất nổng ấy mà ông trở thành người nghèo sớm nhất của kinh Trâm Bầu sau khi “chuyển dịch”, bởi nó gò nên không thích hợp cho nuôi tôm. Đất ấy giờ là của người khác. Ông nói, hồi mới “cố” đất, cứ tiếc đứt ruột. Đêm đêm ông vẫn âm thầm về để… nhìn. Giờ thì hết tiếc rồi, bởi nếu còn nó cũng không biết để làm gì.

Mắc cạn trên đầm nước

Mảnh đất 3 công mà ông Ba đang ở là của cha ông, ông Bảy Ngọc. Cha mẹ ông đã mất, vợ ông cũng mất. Nhà ông chỉ còn cô con gái câm, chị Thu, năm nay đã 53 tuổi. Giờ ông sống bằng nghề lặn đất mướn, nếu có ai cần sên kinh, be bờ. Tôi khó tưởng tượng nổi ông già đã 76 tuổi mà còn lặn đất.

Tôi hỏi các con ông giờ ở đâu, vì tôi biết ngoài chị Thu câm, chị Thuỷ bị pháo bắn chết hồi bình định 1970, ông còn đến 5 người con nữa, 2 trai 3 gái. Ông nói, tụi nó giờ tứ tán hết, hai đứa trai thì qua Sông Đốc đi bạn cho ghe biển, 3 con gái đều theo chồng, người thì xuống Năm Căn làm mướn, người thì qua U Minh thuê đất lâm trường làm ruộng, thảng hoặc có ai về thì gởi ông ít tiền hay khô, mắm.

Không riêng gì các con ông Ba Minh, toàn kinh Trâm Bầu xưa kia có 19 gia đình, nhà nào cũng đông con, từ 5 đến hơn chục người, cũng theo đó số hộ sinh sôi đông đúc hai bờ kinh. Bây giờ từ đầu kinh đến cuối kinh, không kể ông bà già và trẻ con, còn lại chưa được chục người đàn ông trung niên. Thanh niên trai tráng hầu như không còn người nào. Họ phải tha phương làm thuê và cả đang ở trong tù vì tội trộm cắp. Thiếu nữ thì phần đông ra thành, nói là đi làm công nhân may, công nhân lột tôm, thực chất không ít người giúp việc và cả giúp vui cho các nhà hàng, quán nhậu.

Lịch sử bi tráng

Không chỉ ở kinh Trâm Bầu, toàn vùng Rạch Láng giờ đây chỉ còn duy nhất một mảnh vườn 7 công (7.000 m2) của ông Ba Chơi là còn giữ được nước ngọt. Cùng tuổi với ông Ba Minh, ông Ba Chơi là một người yêu đất, yêu trâu máu thịt. 7 năm qua, ông Ba Chơi tốn không biết bao nhiêu công sức để cố thủ cho cái ốc đảo ngọt này, thực chất như giữ lấy một kỷ vật của cha ông chứ không chỉ vì đời sống kinh tế.

Ruộng vườn dọc hai bên kinh Trâm Bầu đều do tiền nhân của những người cư ngụ ngày nay khai phá. Nhưng có một thời kỳ rất dài họ phải làm tá điền cho điền chủ Xã Phuông ngay trên đất của mình, chỉ trừ duy nhất một người, đó là ông Lâm Văn Liên, cha của ông Ba Chơi. Khi rừng rậm, đầm lầy trở thành vườn dừa, ruộng lúa thì những người khẩn hoang mới hay là đất đai của mình đã nằm trong địa thổ khai khẩn của điền chủ Xã Phuông. Một số người cúi đầu cam chịu, số khác đùm túm vợ con đi tiếp về phía mũi Cà Mau. Chỉ duy nhất ông Liên là không chịu khuất phục. Khi máu sắp đổ, dao, phảng, gậy gộc của một dòng họ đã cận kề với súng đạn của cò lính, thì bất ngờ ông Liên nhận được nơi điền chủ Xã Phuông lời đề nghị “hoà hiếu”.

Nội dung của lời “hoà hiếu” nói rằng, nếu dòng họ Lâm muốn giữ được ruộng để cấy riêng, thì phải chịu cho em gái út ông Liên, lúc đó mới 16 tuổi, nhưng sắc đẹp đã nức tiếng một vùng, làm vợ bé cho Xã Phuông. Người con gái đẹp này đội khăn tang, lạy lục từng người trong họ tộc xin được hiến thân, để cứu cả dòng họ khỏi một thảm hoạ. Không cưỡng được sức ép của dòng họ, sau một cơn cuồng dại, con cháu phải trói chặt ông vào chân cột. Từ đó đến khi qua đời mấy năm sau, ông trở thành một người câm. Dù thế, trí óc ông vẫn còn minh mẫn. Ông chứng tỏ cái sự minh mẫn ấy bằng hành động đáng sợ: treo lên đòn dong nhà con dao to lớn, làm một lời nguyền. Đó là con dao bứng lúa, lưỡi dài chừng 5 tấc, ngang 2 tấc, cán dao ngắn, mập bự, cong theo một thế nắm vững chắc. Nếu không dùng vào việc bứng lúa, con dao ấy lợi hại như một thanh gươm…

Con tôm lật nhào

Tháng 6.2000, tỉnh Cà Mau quyết định chuyển từ ngọt thành mặn 130.000 ha đất lúa và đất lâm phần để nuôi tôm. Trước đó, toàn tỉnh chỉ có 9.511 ha đất nuôi tôm. Trên thực tế, con số của ngày nay là gần 250.000 ha. Khó có thể gọi cách nào khác hơn, đây là một cú lật nhào cả sinh thái và dân sinh.

Nhà nhà biến ruộng lúa thành ruộng tôm

Bây giờ nếu hỏi lại bà con vùng Rạch Láng, tất cả đều cho biết là ngày ấy họ đã được hỏi ý kiến và đã đồng thanh nhất trí: nuôi tôm. Không đồng thanh sao được, vì chỉ cần đi xuống kinh xáng Ba Tiệm, qua vùng Kinh Đứng, Đường Cày, cách đó chưa tới chục cây số, sẽ thấy ngay con tôm đã làm cho con người đổi đời như thế nào. Ănten tivi mọc lên ở mỗi nhà. Chiều chiều nam thanh, nữ tú chở nhau đi uống cà phê video bằng xuồng máy. Đám tiệc đàn ông mời nhau toàn thuốc lá đầu lọc… Trong khi đó, cả Rạch Láng chỉ vài nhà có tivi đen trắng “hát” bằng điện bình. Trong khi mấy mươi năm, các chàng trai Đường Cày nhìn các cô gái miệt vườn Rạch Láng trắng trẻo, nết na mà không dám mơ tới.

Nói cho đúng thì những ngày Rạch Láng được phép chuyển sang nuôi tôm, làng xóm đều hân hoan, rạo rực bao hy vọng. Xáng cạp rầm rộ đào rộng, khơi thông lại các kinh rạch trong vùng. Nhà nhà nô nức đến ngân hàng lập khế ước vay tiền. Ông Hai Việt (Lâm Quốc Việt) được vay lần đầu 5 triệu đồng. Số tiền này chỉ đủ xây cái cống xổ, còn lại việc đào đắp bờ bao, nạo vét kinh mương để biến ruộng lúa thành ruộng tôm thì dốc sức nhà. Lứa tôm đầu tiên còn nuôi theo kiểu trời sinh: lấy nước mặn vào, đóng cống lại, sau một tháng thì xổ cống. Thế mà vẫn có tôm. Nhưng rồi những con nước kế tiếp số tôm ít dần, cuối cùng không còn thấy tôm đâu nữa, trên đầm nước chỉ còn thấy cá phi giỡn sóng. Bây giờ thì không còn con đường trở lại với cây lúa. Nhưng để đi tiếp với con tôm thì cần phải có vốn, nhiều vốn.

Con tôm vẫy vùng tới... ngõ cụt

Ông Ba Đời (Trần Văn Đời) là người khá giả có tiếng của Rạch Láng. Ngày xưa, toàn vùng Rạch Láng chỉ duy nhất một hộ có nhà tường lợp ngói, nền mộ thân tộc có mả xây ximăng, đó là nhà ông Trần Văn Kỉnh, cha của ông Ba Đời. Dù lớn lên sở hữu nhiều đất (hơn mẫu vườn và gần 2 mẫu ruộng), nhưng ông Ba Đời chưa từng là nông dân thứ thiệt. Nhà ông khá giả qua nhiều thời kỳ, kể cả những năm chiến tranh, là từ hiệu may, tiệm thuốc tây, tiệm tạp hoá và sau cùng là một nhà máy chà lúa ở đầu kinh Chín Quy. Tiệm may, tiệm tạp hoá, nhà thuốc tây của Ba Đời chấm dứt hoạt động sau 30.4.1975 không lâu, khi thời kỳ bao cấp xuất hiện. Nhưng từ sau chủ trương đổi mới, đất đai được trả về cho người nông dân, vùng Rạch Láng trở lại sung túc với những mùa lúa bội thu. Ba Đời nhanh tay cho dựng ngay nhà máy chà và làm ăn khấm khá trong gần chục năm. Nhưng chỉ sau một đêm “chuyển dịch”, nhà máy chà của Ba Đời trở thành đống sắt vụn. Dù thế, Ba Đời vẫn còn đủ vốn để đầu tư cho ba mẫu đất trở thành những vuông tôm chỉn chu với hệ thống bờ bao, cống xổ chắc chắn.

Thời điểm con tôm trời sinh chấm hết, thì số vốn tích luỹ của Ba Đời cũng hết. Vay nợ là chuyện cả đời Ba Đời không bao giờ nghĩ tới. Nhưng bây giờ thì chỉ còn con đường thế sổ đỏ cho ngân hàng để vay 20 triệu, hy vọng con tôm nuôi sẽ nuôi lại mình.

Thả con tôm giống, bí nước lại và cho tôm ăn. Người nông dân nào cũng nghĩ việc này quá đơn giản. Thế nhưng, nhiều hộ sau ba tháng cho thức ăn xuống vuông, hy vọng đã xẹp lép theo những chiếc đáy lú trống không nơi cống xổ. Vì sao mà nên nông nổi này, không ai trả lời được và cũng không có ai để mà hỏi. Cả những hộ ngó thấy hằng ngày con tôm nó ăn, nó lớn thế nào, đến khi phát hiện vài con rồi hàng đàn nổi lờ đờ, chúi đầu bào bờ vuông chết rũ, cũng không biết vì sao. Ngày trước, khi thay đổi giống lúa, họ còn được tổ chức khuyến nông hướng dẫn cách gieo sạ, chăm bón và khi có dịch bệnh thì phải dùng loại thuốc nào để chữa trị. Còn bây giờ thì không biết hỏi ai. Từ khi “chuyển dịch”, ngày ngày chỉ thấy vỏ lãi của dân lái tôm xuôi ngược để mua tôm, giờ tôm chết cũng không còn thấy họ lai vãng.

Không phải nước chảy thì đâu đâu cũng tới

Nếu tính độ cao tự nhiên thì hơn 3/4 diện tích tỉnh Cà Mau nằm dưới mặt nước biển. Người ta biết đến đồng bằng sông Cửu Long như một vùng sông nước, thì Cà Mau là điển hình đậm nét nhất của đặc điểm này. Đây là vùng sa bồi hình thành sau cùng của đồng bằng sông Cửu Long. Sự thành tạo tự nhiên này còn để lại một thuỷ hệ chằng chịt, dày đặc: tổng chiều dài sông ngòi kinh rạch của Cà Mau là hơn 18.000 km. Ở Cà Mau, cứ lần theo các dòng sông, đi bất cứ hướng nào rồi cuối cùng cũng sẽ gặp biển. Nhưng chế độ thuỷ triều của biển Cà Mau lại rất khác nhau. Phía biển Đông có chế độ bán nhật triều, biên độ chênh lệch từ 3 đến 3,5 m. Trong khi ở biển Tây là chế độ nhật triều không đều, biên độ trung bình 0,5 m, triều cao nhất cũng không tới 1 m.

Sự nô nức của người dân Cà Mau trong chuyện nuôi tôm, còn vì họ nghĩ rằng, toàn xứ này chỉ cần phá đập khơi thông thì đâu đâu nước mặn sẽ tới, con tôm sẽ tới. Nước mặn tới, là có thật. Nhưng nguồn nước ấy không phải ở đâu cũng lưu thông được tới biển, cũng thích hợp cho việc nuôi tôm, thì họ không biết. Cách con kinh Trâm Bầu chỉ hơn cây số về phía đầm Thị Tường, có ngã tư sông mang tên là Giáp Nước. Khi thuỷ triều lên, dòng chảy từ hai phía đổ về gặp nhau ở đây và khi thuỷ triều xuống chúng lại rút ra chẳng bao xa, cứ thế quanh quẩn. Vùng Rạch Láng nằm trọn trong chế độ thuỷ triều biển Tây. Ngày trước không ai nuôi tôm thì con tôm có thể theo dòng nước tự nhiên mà sống. Bây giờ toàn vùng đều nuôi tôm, tất sẽ là một vùng ô nhiễm, khi dòng nước không ra tới biển được bao nhiêu.

Nguyễn Trọng Tín

Các tin mới:

 

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007 | 2006: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119