Nếu đồng bằng không trồng lúa?: Để phát triển cây lúa bền vững

Nguồn tin: Báo Vĩnh Long, 06/12/2013
Ngày cập nhật: 7/12/2013

Sản xuất lúa như thế nào? Đâu là mô hình ưu việt, hiệu quả nhất để phát triển bền vững cây lúa đang là bài toán đặt ra.

Liên kết nông dân qua tổ- nhóm, hợp tác xã; liên kết nông dân với doanh nghiệp; liên kết chuỗi giá trị tổng hợp và khép kín trong mô hình CĐML.

Đưa nông dân vào sản xuất lớn

Tiến sĩ Lê Văn Bảnh- Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL cho biết, sản xuất nông nghiệp- nhất là trồng lúa ở ĐBSCL- quá nhiều rủi ro, chưa ổn định và thiếu bền vững.

Người trồng lúa thu nhập thấp. “Một hộ gia đình khoảng 5 người làm 10 công lúa với 2 vụ/năm, sẽ đạt năng suất từ 10- 12 tấn, thu hoạch chừng 5- 6 tấn. Với giá trung bình 6.000 đ/kg, một năm thu nhập khoảng 30- 36 triệu đồng, chia cho 5 người, mỗi người chỉ được 500.000- 600.000 đ/tháng thì làm sao giàu được”- Tiến sĩ Lê Văn Bảnh phân tích.

“Từ một nước nghèo đói, Việt Nam đã vươn lên là cường quốc xuất khẩu gạo với bình quân 7 triệu tấn/năm, công lao to lớn này thuộc về nông dân”- GS.TS. Võ Tòng Xuân đã tôn vinh người trồng lúa, nhưng cũng không khỏi lo lắng “từ năm 2001- 2010, giá phân bón tăng gấp 4 lần, giá nông dược tăng gấp 2- 3 lần... nhưng giá lúa gần như không tăng bao nhiêu”.

Mặt khác, lãnh đạo một số địa phương cho rằng, năng suất lúa đạt tới 8- 8,5 tấn/ha là đã “đụng trần” khó mà tăng thêm được nữa. Làm lúa không thể chạy theo số lượng mãi, mà phải hướng tới chất lượng, nâng giá trị hạt gạo.

Thạc sĩ Phan Nhựt Ái- Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Vĩnh Long, cho rằng: “Cây lúa vẫn là cây có hiệu quả. Nhưng trồng ở mức độ nào để đạt hiệu quả cao thì phải tính toán kỹ. Lúa không cần số lượng nhiều.

Cơ chế sản xuất lúa chỉ nên 2 vụ/năm. Nhưng sau 2 vụ ăn chắc, nông dân không biết làm gì, đẩy luôn vụ 3. Vì theo tính toán, làm 3 vụ cũng chỉ lời xấp xỉ 2 vụ. Làm lúa vẫn có lời, nhưng quy mô quá nhỏ. Ví dụ, 1 hộ 4 nhân khẩu có 5 công ruộng, tính thu nhập vẫn là hộ nghèo. Nếu có trên 5ha thì hộ đó mới đạt mức trung nông, ổn định được”.

Khó khăn hiện nay trong sản xuất lúa là nông hộ sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, với nhiều loại giống lúa khác nhau đưa đến chất lượng “tùm lum”, “gạo tổng hợp” nên giá thấp. Nhiều nhà quản lý, nhà khoa học đã lên tiếng đặt vấn đề giải quyết bài toán tích tụ ruộng đất, coi đây là chìa khóa quan trọng để mở cánh cửa phát triển nông nghiệp.

Theo Tiến sĩ Lê Văn Bảnh, “ngành nông nghiệp đã thấy được những bất cập này và đang triển khai, nhân rộng mô hình “hộ nhỏ cánh đồng lớn” tạo sự liên kết hợp tác của các hộ nông dân với nhau và doanh nghiệp”. Ở đó, nông dân được doanh nghiệp đầu tư giống, vật tư nông nghiệp, hướng dẫn kỹ thuật, dùng giống lúa xác nhận,… Doanh nghiệp được sản lượng lúa lớn, chất lượng cao, đồng bộ, thuận lợi xây dựng thương hiệu, chủ động nguồn hàng xuất khẩu.

Nhiều mô hình như: “cánh đồng mẫu lớn” (CĐML), “cánh đồng liên kết”, “cánh đồng hiện đại” đã được triển khai huy động sự liên kết hợp tác của các nông hộ với nhau và với doanh nghiệp. Những mô hình này bước đầu đem lại hiệu quả cao và đang là xu hướng tất yếu ở ĐBSCL.

Và vì vậy, để đưa nông dân vào guồng máy sản xuất lớn trong nền nông nghiệp hiện đại, theo ông Nguyễn Phong Quang- Phó Trưởng BCĐ Tây Nam Bộ, “cần có cơ chế, chính sách đủ mạnh, đột phá để thu hút doanh nghiệp đầu tư đầu vào, đầu ra cho sản xuất”.

Liên kết chuỗi giá trị

Theo phân tích của Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn (IPSARD) và Oxfam, chuỗi giá trị gạo xuất khẩu ĐBSCL, ngay cả khi nông dân có được 30% lợi nhuận trong chuỗi giá trị, 70% còn lại do các trung gian và doanh nghiệp xuất khẩu được hưởng là không hợp lý bởi người trồng lúa họ đã phải bỏ ra 60- 70% tổng chi phí sản xuất lúa.

Chưa kể đến những rủi ro lớn khác từ thời tiết, thiên tai, dịch hại... Oxfam và IPSARD cũng chỉ ra những bất cập trong các chính sách xác định giá thành- thu mua- tạm trữ- xuất khẩu lúa gạo và những bất cập trong quá trình xây dựng chính sách như: sự lệch pha giữa sản xuất lúa và xuất khẩu gạo khiến người nông dân chưa được hưởng đúng mức lợi nhuận, cách xác định giá thành sản xuất lúa không tính đến tất cả các nhân tố cấu thành.

Ông Nguyễn Minh Tâm- Chánh Văn phòng Sở Nông nghiệp và PTNT Đồng Tháp, cho rằng: “Để nâng cao giá trị hạt gạo cần phải gắn kết doanh nghiệp tiêu thụ, vì chỉ doanh nghiệp mới biết rõ loại gạo gì, xuất khẩu ở đâu, ai ăn.

Chính phủ có thể quyết định yêu cầu doanh nghiệp xuất khẩu phải có cánh đồng liên kết mới cấp phép xuất khẩu. Sản lượng xuất khẩu của doanh nghiệp phải tương đương diện tích ký kết hợp tác với nông dân”. Hiện cánh đồng liên kết ở Đồng Tháp khá thành công và bước đầu đem lại hiệu quả “đôi bên cùng có lợi”.

Nhiều tỉnh “lúa” ở ĐBSCL cũng định hướng “đưa nông dân vào sản xuất lớn”. PGS. TS. Nguyễn Văn Sánh- Viện Nghiên cứu phát triển ĐBSCL, cho rằng hiện nay có nhiều hình thức sản xuất mới có triển vọng tăng thu nhập cho nông dân.

Chẳng hạn như liên kết nông dân qua tổ- nhóm, hợp tác xã; liên kết nông dân với doanh nghiệp; liên kết chuỗi giá trị tổng hợp và khép kín như mô hình CĐML.

Từ đó hạn chế “ăn rã” kiểu như “mạnh ai nấy làm, doanh nghiệp chỉ biết bán hàng, thu tiền; nhà khoa học thì khuyến cáo chung chung; vật tư nông nghiệp qua nhiều cấp, nhiều khâu trung gian phân phối, làm tăng giá thành khi tới tay nông dân; nhà nông cứ làm theo kinh nghiệm cổ truyền…” và “sự manh mún, nhỏ lẻ làm giảm tính hàng hóa trong cung ứng lúa gạo”- ông Phạm Văn Dư- Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt nói.

Thành công với CĐML, chuyển từ lúa chất lượng thấp sang chất lượng cao, gắn kết chuỗi giá trị sản xuất, An Giang còn “tiến tới nông nghiệp phải là nông nghiệp chế biến. Cuối năm nay, 1 nhà máy chế biến gạo đồ theo tiêu chuẩn xuất khẩu sẽ đi vào hoạt động”- ông Nguyễn Ngọc Em- Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư An Giang cho biết.

Cũng theo ông Nguyễn Ngọc Em, tỉnh có sự phân công rạch ròi, nông dân xuống ruộng phải có kiến thức, nên ngành nông nghiệp phụ trách hướng dẫn kỹ thuật, sử dụng phân thuốc an toàn; ngành xúc tiến lo “đầu ra”: mạng lưới tiêu thụ, phân phối hàng hóa... Từ đây người trồng lúa bớt lo âu về giá cả, bán lúa ở đâu!

Để phát triển cây lúa bền vững, GS. TS. Võ Tòng Xuân chỉ ra rằng công ty cổ phần nông nghiệp sẽ là lối ra cho nông dân trồng lúa, trong đó, nông dân có thể thành lập hợp tác xã, tập đoàn trang trại hoặc cụm sản xuất, chỉ chuyên trồng và sản xuất một giống theo đúng chuẩn thị trường đòi hỏi.

Toàn bộ tổ hợp nông dân và các công ty cung cấp vật tư đầu vào và công ty chế biến tiêu thụ đầu ra sẽ hình thành một công ty cổ phần nông nghiệp tại từng vùng quy hoạch. Hợp phần quan trọng trong biện pháp đồng bộ này là quyền được xuất khẩu sản phẩm gạo của các công ty.

Ngành nông nghiệp đóng góp GDP hơn 20% nhưng đầu tư lại cho ngành nông nghiệp chưa tới 7%, không tương xứng với sự đóng góp và tiềm năng. Vì thế, để phát triển sản xuất lúa gạo bền vững, hiệu quả và công bằng, các chính sách cần phải thay đổi để tăng thêm lợi ích cho nông dân sản xuất quy mô nhỏ. Các chính sách về trồng và xuất khẩu lúa gạo cần tập trung vào nông dân, những người trực tiếp làm ra hạt lúa, để họ nhận được đầy đủ những hỗ trợ của Nhà nước.

Định hướng của Bộ Nông nghiệp và PTNT, đến hết năm 2012 có từ 40.000- 80.000ha, năm 2013 đạt 100.000- 200.000ha, tiến tới vùng sản xuất lúa nguyên liệu 1 triệu hecta vào năm 2015 sản xuất theo CĐML, vì vậy đòi hỏi phải có sự “vào cuộc” tích cực của các doanh nghiệp.

TRẦN PHƯỚC- HOÀNG MINH