Nâng cao giá trị nông sản hàng hóa

Nguồn tin: ND, 2/10/2007
Ngày cập nhật: 3/10/2007

Theo PGS Trần Bình Trọng, để nhanh chóng nâng cao giá trị của nông sản Việt Nam cần đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn theo hướng hình thành nền nông nghiệp hàng hóa lớn phù hợp với nhu cầu thị trường và điều kiện sinh thái của từng vùng.

Trên thế giới, quá trình phát triển nông nghiệp công nghệ cao đang diễn ra mạnh mẽ trên diện rộng ở những nước có khoa học công nghệ phát triển. Ðó là sự kết hợp ứng dụng các công nghệ trọng điểm của thời đại như công nghệ thông tin, công nghệ vật liệu mới, công nghệ sinh học, công nghệ nano để tạo ra nông sản có năng suất, chất lượng cao, giá thành hạ. Dựa vào công nghệ gien, các nước tiên tiến đã tạo ra được các giống cây trồng có năng suất cao, công nghệ chọn lọc lai tạo giống, vật nuôi có thể rút ngắn thời gian nuôi, phát triển nhanh về số lượng nhờ công nghệ nhân bản vô tính. Khu công nghệ cao xuất hiện đầu tiên ở Mỹ vào năm 1939 và 40 năm sau Mỹ đã có trên một trăm khu. Ở Anh năm 1988 đã có 38 khu vườn khoa học. Năm 2002, Trung Quốc đã xây dựng bốn trăm khu công nghệ cao, nhờ đó sự gia tăng giá trị sản xuất nông nghiệp đạt 42%, đạt giá trị sản lượng bình quân khoảng 40 nghìn đến 50 nghìn USD/ha/năm, gấp 40 - 50 lần so với mô hình sản xuất trước đó. Nhờ ứng dụng thành công và hiệu quả công nghệ tưới phục vụ cho canh tác nông nghiệp cũng như trong hệ thống nhà kính, nhà lưới mà nền nông nghiệp I-xra-en có năng suất và chất lượng cao, chẳng hạn cà chua đạt 250 - 300 tấn/ha, bưởi đạt 100 - 150 tấn/ha, hoa cắt cành đạt 1,5 - 2 triệu cành/ha, tạo ra giá trị sản lượng bình quân từ 120 nghìn đến 150 nghìn USD/ha/năm. Hiệu quả mang lại từ các mô hình trên đã khẳng định các mô hình công nghệ cao và khu nông nghiệp công nghệ cao đã và đang trở thành điển hình cho nền nông nghiệp tri thức của thế kỷ XXI.

Nền nông nghiệp Việt Nam những năm qua đã xác lập được vị thế đáng ghi nhận trên thế giới thông qua một số loại nông sản như: hồ tiêu, cà-phê, gạo, điều. Do tổ chức sản xuất nông nghiệp được đổi mới và khoa học công nghệ được tăng cường, chỉ trong 10 năm (1989 - 1998), sản xuất nông, lâm nghiệp của Việt Nam đã đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 4,3%/năm, sản lượng lương thực bình quân đạt 23,08 triệu tấn/năm (mỗi năm tăng bình quân hơn một triệu tấn, đạt tốc độ tăng trưởng cao hơn tốc độ tăng dân số). Khối lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam liên tục tăng, đưa nước ta trở thành nước đứng thứ hai trên thế giới về xuất khẩu gạo. Rau quả, cà-phê, cao-su, chè, điều, hồ tiêu cũng đều tăng về sản lượng, khối lượng và kim ngạch xuất khẩu. Hiện nay sản xuất nông nghiệp công nghệ cao ở nước ta đang được triển khai ở nhiều địa phương theo các mẫu cải tiến nhà kính, nhà lưới của nước ngoài như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Bà Rịa - Vũng Tàu, Ðà Lạt. Ở Ðồng Nai, sự mạnh dạn đầu tư ứng dụng các giống cây trồng mới, năng suất cao và kỹ thuật chăm sóc tiến bộ vào sản xuất của nông dân đã khiến cho giá trị sản xuất nông, lâm sản luôn giữ ở mức tăng trưởng khá. Cụ thể, năng suất các loại cây trồng đều tăng (năng suất lúa tăng 3,28%, bắp tăng 3,7%, mì tăng 3%, đậu tăng 7,6%...).

Tuy nhiên, theo đánh giá của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, những mô hình nông nghiệp công nghệ cao ở trong nước chỉ mới xuất hiện, quy mô sản xuất còn nhỏ, công nghệ thiếu đồng bộ nên hiệu quả chưa cao. Trong thời gian qua, một số nông sản của Việt Nam đã phải đối mặt với cạnh tranh của các sản phẩm nước ngoài và kết quả cho thấy sự hạn chế về năng lực cạnh tranh của không ít sản phẩm. Chẳng hạn, trong khi những sản phẩm nông nghiệp như gạo, rau quả có thể trụ vững trên thị trường "bình dân", thì gạo thơm hoa nhài Thái-lan lại chiếm lĩnh được hầu hết thị trường cấp cao trong nước. Trái cây Thái-lan ở phía nam và trái cây Trung Quốc ở phía bắc đang chia sẻ thị phần một cách có hiệu quả với trái cây Việt Nam ngay trên thị trường thành thị và một phần thị trường ở nông thôn. Dù có tiềm năng, song mía đường không cạnh tranh được với đường nhập ngoại, dẫn tới tình trạng một số nhà máy đường phải giải thể hoặc phá sản. Một số sản phẩm khác như bông, đậu tương, ngô có năng suất quá thấp, giá thành cao sẽ khó có thể cạnh tranh được với bông từ Trung Á hay Ai Cập và đậu tương và ngô từ Mỹ.

Ðó là chưa kể một số vấn đề phát sinh, sẽ ảnh hưởng đến nông nghiệp nước ta trong thời gian tới: đất nông nghiệp và đất canh tác bình quân đầu người giảm do tăng dân số, đất đai bị xói mòn, thoái hóa do nạn phá rừng gây ra. Một số cây giống đang có dấu hiệu sớm thoái hóa đòi hỏi phải có những giống mới mạnh hơn, tốt hơn thay thế. Môi trường sinh thái cũng đang bị ô nhiễm nghiêm trọng ở một số địa phương do chất thải công nghiệp, do sử dụng bừa bãi phân hóa học, hóa chất trừ sâu, diệt cỏ, gây ô nhiễm đất canh tác, nguồn nước mặt, nước ngầm và để dư lượng chất độc hại trong nông sản thực phẩm...

Vậy, nông nghiệp Việt Nam phải phát triển theo con đường nào để thu hút được hiệu quả kinh tế - xã hội, trong điều kiện điểm xuất phát thấp, cơ sở vật chất kỹ thuật hạn chế, trình độ sản xuất nông sản hàng hóa chưa cao?

Ðể nhanh chóng nâng cao giá trị của nông sản Việt Nam cần đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn theo hướng hình thành nền nông nghiệp hàng hóa lớn phù hợp với nhu cầu thị trường và điều kiện sinh thái của từng vùng. Trong đó tập trung đưa nhanh tiến bộ khoa học và công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, đạt mức tiên tiến trong khu vực về trình độ công nghệ và về thu nhập trên một đơn vị diện tích; tăng năng suất lao động, nâng cao chất lượng và sức cạnh tranh của sản phẩm. Mở rộng thị trường tiêu thụ nông sản trong và ngoài nước, tăng đáng kể thị phần của các nông sản chủ lực trên thị trường thế giới. Cùng với đó, cần xây dựng hợp lý cơ cấu sản xuất nông nghiệp bằng cách điều chỉnh quy hoạch sản xuất lương thực phù hợp với nhu cầu và khả năng tiêu thụ, tăng năng suất đi đôi với năng suất chất lượng. Phát triển theo quy hoạch và chú trọng đầu tư thâm canh các vùng cây công nghiệp như cao-su, cà-phê, chè, điều, hạt tiêu, dừa, dâu tằm, bông, mía, lạc, thuốc lá..., hình thành các vùng rau, hoa quả có giá trị cao gắn với phát triển cơ sở bảo quản, chế biến.

Ðể tăng khả năng tiêu thụ nông, lâm sản cần nhanh chóng tăng cường tiềm lực khoa học và công nghệ trong nông nghiệp, ứng dụng rộng rãi những thành tựu khoa học công nghệ mới, nhất là công nghệ sinh học, kết hợp với công nghệ thông tin, chú trọng tạo và sử dụng giống cây con có năng suất, chất lượng và giá trị cao. Ðiều này sẽ giúp nền nông nghiệp phát triển bền vững, nâng cao năng suất, chất lượng hàng hóa, hạ giá thành sản phẩm, tạo ra nhiều mặt hàng mới, quý hiếm, trái vụ để nâng cao sức cạnh tranh. Ngoài các loại nông sản truyền thống, cần nhanh chóng phát triển các nông sản cao cấp, có giá trị dinh dưỡng cao, có thị trường tiêu thụ. Trong thập kỷ tới, phải đưa trình độ khoa học công nghệ của nhiều ngành trong nông nghiệp Việt Nam đuổi kịp các nước trong khu vực, nâng mức đóng góp của khoa học công nghệ vào giá trị gia tăng của nông nghiệp từ 30% hiện nay lên hơn 50%. Về giống, bảo đảm trên 70% giống được dùng trong sản xuất là giống tiến bộ kỹ thuật, đẩy mạnh việc nghiên cứu và áp dụng công nghệ sinh học trong chăm sóc, bảo vệ cây trồng, vật nuôi. Về tưới tiêu nước và cơ giới hóa, đẩy mạnh nghiên cứu và áp dụng rộng rãi tưới phun, tưới nhỏ giọt, tưới thấm... cơ giới hóa khâu làm đất hơn 70% khâu gieo hạt cây ngắn ngày.

Có nhiều vấn đề nảy sinh trong quá trình chuyển nhượng công nghệ, chẳng hạn như thiếu vốn đầu tư, thiếu hoặc chưa có đủ các hành lang pháp lý nhằm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, không đủ khả năng và nguồn tài chính để thực hiện các nghiên cứu khoa học, đặc biệt về sinh học và tổ chức ứng dụng hiệu quả các kết quả nghiên cứu khoa học. Cơ khí hóa và tự động hóa trong sản xuất nông nghiệp sẽ không thể áp dụng nếu ruộng vườn còn manh mún, trình độ học vấn của nông dân còn thấp. Người nông dân luôn có yêu cầu chính đáng là được tiếp cận trực tiếp với thị trường thế giới. Nhưng nếu không biết ngoại ngữ, thiếu kiến thức quản trị kinh doanh, tiếp thị, không hiểu rõ nghiệp vụ thanh toán xuất nhập khẩu, làm thế nào họ có thể thực hiện được mong muốn của mình một cách thành công? Một trong những vấn đề phải giải quyết trước mắt và lâu dài là nâng cao trình độ giáo dục phổ thông ở nông thôn.