Chuyện về loài cá có tên trong sách đỏ thế giới

Cách đây hàng chục năm, những ngư dân trên sông Tiền, sông Hậu thường đồn nhau về một loài cá quý hiếm, thịt ngon không thua kém gì với loại cá “tiến vua” (*) là cá anh vũ ở sông Hồng miền Bắc. Đó là cá trà sóc (hay còn gọi là cá sọc dưa). Vì ngày càng ít người bắt được cá trà sóc nên người ta càng thêu dệt nhiều huyền thoại về loài cá này mà không biết sự thật chúng đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng!

* Đi tìm loài cá quý hiếm tên trà sóc

Trong một chuyến công tác về cồn Quy (ấp 3, xã Tân Thanh, nằm giữa sông Tiền) cách đây vài năm, tôi có nghe bác Sáu Hiếm (70 tuổi), một lão nông kỳ cựu ở đây kể về cá trà sóc nhân buổi “trà dư tửu hậu”. Theo lời bác Sáu, cá trà sóc (có nơi kêu bằng cá sọc dưa) là loại cá quý, thịt cực ngon và hiếm nên ngư dân bắt được ít dám ăn mà chỉ để bán cho các nhà giàu. Ông già của bác Sáu qua cồn Quy khẩn đất rất sớm (vào thời Pháp thuộc, cồn này thuộc quyền quản lý của ông Biện Quy ở tỉnh về mướn người khai hoang) dùng lưới bắt được một con cá trà sóc nhưng không dám ăn mà lúc đó đã đem biếu cho ông Biện Quy. Rồi sau này, nhiều ngư dân ở đầu nguồn sông Tiền cũng có bắt được nhưng thường là ở miệt An Giang, đặc biệt là ngã ba Vàm Nao.

Theo miêu tả của số ít ngư dân hiếm hoi bắt được cá trà sóc, loài cá này có hình dáng tương tự cá chép, vảy to. Thân cá thon, dài, hơi dẹp, chuyển màu từ nâu sang đỏ, điểm từ 6-8 sọc nâu sẫm được tạo ra bởi những chấm đen ở trên các vảy cá, kéo dài từ đầu đến đuôi (vì vậy mà còn có tên sọc dưa). Đuôi và vây cá màu đỏ, mõm cá tròn có hai đôi râu, râu hàm dài bằng đường kính mắt, râu mõm và môi rất nhỏ. Vây đuôi xám nhạt, các vây khác màu hồng nhạt. Con lớn nhất trọng lượng 20 kg/con, thịt thơm ngon và giá bán cao hơn cả cá hô.

Cách đây hơn chục năm, vào mùa nước lũ từ thượng nguồn đổ về, ngư dân đánh bắt trên sông Tiền thường bắt được cá trà sóc nhưng sau này ngày càng ít đi nên loài cá quý này dần dần ít được người biết đến. Trên mạng Internet, cá trà sóc (tên khoa học là Probarbus jullieni) có tên trong sách đỏ của thế giới về động vật “bị đe dọa”; còn ở Việt Nam thì được xếp vào loại có nguy cơ tuyệt chủng, phân bố ở sông Mê Công, hệ thống sông Chao Praya ở Thái Lan, Pahang và Perak ở Malaysia...

Mang theo sự nuối tiếc về loài cá quý hiếm này, tôi đến Trung tâm Quốc gia Giống thủy sản nước ngọt Nam Bộ (TSNNNB) thuộc Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản II tọa lạc ở xã An Thái Trung (huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang) để tìm hiểu. Tiến sĩ Phạm Văn Khánh, Giám đốc Trung tâm cho biết, hiện trung tâm đang thực hiện việc bảo tồn cá trà sóc, loại cá quý hiếm có tên trong sách đỏ. Người thực hiện chương trình bảo tồn cá trà sóc là thạc sĩ Thi Thanh Vinh, Trưởng bộ môn Sản xuất giống và Công nghệ nuôi. Quá phấn khởi với thông tin trên, tôi liên hệ ngay với thạc sĩ Vinh hẹn gặp vào ngày hôm sau vì anh đang đi dự hội thảo chuyên ngành ở TP Hồ Chí Minh.

* Gian nan bảo tồn cá quý

Thạc sĩ Thi Thanh Vinh, chủ nhiệm chương trình bảo tồn cá trà sóc, có dáng người gầy với nước da sạm nắng. Thoạt đầu, anh ít nói nhưng khi nói đến việc bảo tồn các loài cá quý hiếm là anh sôi nổi hẳn lên. Anh về công tác tại Trung tâm Giống TSNNNB từ năm 1991 và gắn bó với công việc “bảo tồn nguồn gien cá nước ngọt” được Bộ Thủy sản (trước đây) giao phó cho Trung tâm đến nay. Từ năm 1992, Trung tâm bắt đầu thực hiện chương trình “bảo tồn lưu giữ nguồn gien các loại thủy sản nước ngọt” quý hiếm và có giá trị kinh tế cao và đến năm 2005, cá trà sóc được bổ sung vào danh mục lưu giữ. Theo thạc sĩ Vinh, cá trà sóc thuộc nhóm cá đen, con lớn nhất trọng lượng khoảng 20kg, thân cá có màu vàng nhạt, lườn bụng điểm nhiều chấm đen. Loài cá này thường xuất hiện nhiều ở đầu nguồn sông Tiền và ngã ba Vàm Nao (An Giang), thịt cá thơm ngon, có giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, ở ngoài môi trường tự nhiên loài cá này bị đánh bắt gần như tận diệt.

Quy trình bảo vệ cá trà sóc khỏi nguy cơ tuyệt chủng gồm nhiều công đoạn: sưu tầm, lai tạo, thuần chủng cá trước khi thả về môi trường tự nhiên. Để thực hiện, thạc sĩ Vinh và nhóm cộng sự đã dày công hoàn thành đề cương sơ lược về cá trà sóc từ nguồn tư liệu tham khảo sách bảo tồn thế giới để sau đó kết hợp với những thông tin tiếp nhận từ các Chi cục Bảo vệ nguồn lợi thủy sản, các trung tâm khuyến ngư, ngư dân... thậm chí kể cả từ người mua bán cá. Theo anh, điều khó nhất vẫn là sưu tầm cá nên khi nghe thông tin về cá trà sóc là lập tức cử người hoặc trực tiếp đến ngay để tìm hiểu. Thậm chí, các anh còn phải lặn lội tìm đến các ngư dân sống lâu năm bằng nghề chài lưới bắt cá trên sông Tiền, sông Hậu và đặc biệt là lên tận lưu vực Vàm Nao (tỉnh An Giang)... để tìm hiểu, hướng dẫn cách nhận biết cá trà sóc; cách đánh bắt; nơi nào có cá xuất hiện; và đặc biệt là ngư cụ để bảo quản đến khi các nhà khoa học đến tiếp quản chuyển về Trung tâm. Bởi loài cá này hễ đánh bắt lên khỏi mặt nước là chết nên các nhà khoa học phải đặt hàng sống và giá mua cao gấp hai lần giá thường. Giá mua cá trà sóc dao động từ vài chục ngàn (vài gram) đến vài trăm ngàn đồng/con (vài kg trở lên). Khi dân chài phát hiện cá trà sóc phải đem lên nhẹ nhàng, bỏ ngay vào bồn sục khí và chuyển nhanh về Trung tâm. “Có lần, chúng tôi đi lên Tân Châu (An Giang) để mua cá trà sóc nhưng khi đến nơi sau khi lội ao cùng chủ nhà bắt cá quý lên mới vỡ lẽ đó chỉ là con... cá tra”, thạc sĩ Vinh kể lại một kỷ niệm đáng nhớ trong những lần săn tìm cá quý như vậy.

Từ năm 2005 đến nay, Trung tâm đã thu thập được 68 con cá trà sóc, trong đó con lớn nhất có trọng lượng 13 kg, con nhỏ nhất vài gram. Mỗi con cá nuôi trong hồ đều được lập hồ sơ “lý lịch” và lưu trữ cẩn thận vì đây là những thông số dữ liệu quan trọng phục vụ nghiên cứu lâu dài. Việc nuôi thuần dưỡng loài cá tại trung tâm là rất quan trọng vì đây là công đoạn quyết định sự thành công của việc bảo tồn. Từ những con cá trà sóc hiếm hoi để có được đàn cá hàng chục con đang phát triển tốt như hiện nay, các nhà khoa học và nhân viên Trung tâm đã phải dày công nghiên cứu khả năng thích nghi của chúng trong môi trường nhân tạo, đặc biệt là nguồn thức ăn. Nếu như ngoài tự nhiên, cá trà sóc chỉ thích ăn những loại thực vật và động vật nhỏ thì khi sống trong ao chúng chỉ được ăn thức ăn nhân tạo nên phải tính đến thành phần dinh dưỡng trong thức ăn để chúng thích nghi.

Theo kết quả kiểm tra đàn cá gần đây, đàn cá trà sóc của Trung tâm đang thích nghi với môi trường nuôi dưỡng nhân tạo và phát triển tốt. Căn cứ vào đặc điểm sinh thái của đàn cá, thạc sĩ Vinh cho biết sang năm 2010 sẽ bắt đầu thăm dò khả năng sinh sản để hướng đến sinh sản khả năng và hứa hẹn khả năng sẽ tiến đến ương ép cho cá đẻ nhân tạo. Thạc sĩ Vinh lạc quan: “Vì cá trà sóc là giống loài nằm trong họ cá chép nên khả năng sinh sản cao, điều này cho thấy chuyện cho cá trà sóc đẻ nhân tạo thành công là rất cao”. Đây sẽ là một tin vui cho người dân ở ĐBSCL nói riêng và người dân ở các nước thuộc lưu vực sông Mê Công nói chung sẽ có cơ hội được thấy và có thể nuôi được loại cá trà sóc quý hiếm trong tương lai không xa!

NGUYỄN HỮU

(*) Sách Đại Nam thống nhất chí viết: “Cá anh vũ còn có tên là giả ngư. Hằng năm, cứ đến mùa rét mới có. Vị cá rất ngon mà âm bổ”. Sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi có dòng ngắn ngủi: “Cá anh vũ được dùng làm vật cúng tế thần linh...”, “hoặc dùng để tiến Vua”.

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005