Thừa Thiên Huế: "Xây nhà" cho cá ngụ

Giữa đầm loáng nước hợp cùng sắc trời nhấp nhô, ông Tình từ tốn: "Giờ nói về nghề chuôm, mấy anh nghe như tôi nói xạo. Thực tế, khoảng độ năm năm về trước, khi nghề lừ mắc lưới nhỏ chưa có, nghề nò sáo trên phá còn thưa, những trộ chuôm gần đến mùa thu hoạch, ngư dân chèo xuồng đến xem như hội. Khi lưới xiết vây dần, cá lớn, cá nhỏ lúc nhúc trong đám rong tảo; nhiều chú cá mú, cá hồng, cá đối, cá nâu to bằng bàn chân tung bọt, táp nè giữa ao chuôm khiến người đến xem la mừng í ới. Thảy một trộ chuôm thu đến 1 - 2 tạ cá, tôm, cua, bán 5 - 10 triệu đồng là thường. Hồi đó, một năm làm chuôm tính ra vàng một nạm. Nhờ thế, nhiều ngư dân mới có nhà cửa, nuôi con cái lớn khôn chứ kiếm đâu ra...".

Anh em “nhà chuôm”

Ngày nắng sau đợt lũ cuối tháng 11, chúng tôi có mặt ở cửa Tư Hiền và được anh Phan Văn Lợi, Trưởng Chi hội nghề cá xã Lộc Bình (Phú Lộc - Thừa Thiên Huế) giới thiệu hai bậc cao niên Huỳnh Tình, Huỳnh Chí có tài làm chuôm cá. Hai ông này là anh em họ, ở cuối thôn Mai Nha Phường, bên chân phá Cầu Hai... Vừa thấy khách vào sân, ông Huỳnh Tình chưa kịp hỏi han đã than: “Năm nay mưa lũ quá, cá tôm trên đầm trôi theo lũ hết; còn mấy trộ chuôm của gia đình không mất thôi. Sáng nay, dự tính ra xem mấy ô chuôm để Tết xổ lấy tiền chi tiêu”. Vừa dứt lời, ông Tình nói với anh Lợi, rồi khoác áo, chậm rãi đưa khách ra phá Cầu Hai trên chiếc xuồng con giới thiệu 6 trộ chuôm của gia đình mà theo cách ví von của ông là “những chiếc cần câu cơm” của gia đình. Ông nói, mỗi năm vào mùa mưa, nước từ các nơi đổ về làm chốn này chìm ngập trong biển nước mênh mông và trở thành nơi quần tụ lý tưởng cho bao loài thủy sản du cư để chúng tha hồ sinh sôi, phát triển. Nếu không biết dẫn dụ làm cho cá nơi trú ẩn, chúng sẽ đi nơi khác. Vì thế, dù có nhiều cách khai thác đánh bắt thủy sản mới du nhập, nhưng gia đình vẫn giữ nghề chuôm theo kiểu “cha truyền con nối”. Nhờ kinh nghiệm lâu năm, nên nghề làm chuôm đối với ông Tình rất đơn giản. Chỉ cần gom góp cây nè, tre hóp, cành cây... cắm xuống vùng nước “tốt” để cá đến trú ẩn sinh sôi, 3 - 4 tháng sau là có thể thu hoạch.

So sánh về nghề chuôm giữa ông Huỳnh Tình và ông Huỳnh Chí, ai trội hơn ai thì chưa rõ. Ông Chí vì làm chuôm quá lâu năm nên bà con ở đây gắn cho biệt danh “Chí Chuôm”. Năm nay, ông bước vào tuổi thất thập cổ lai hy, nhưng vóc dáng vẫn rắn chắc khỏe mạnh. Ông vào chuyện thực tình: “Cái nghề chuôm cũng dễ làm, vốn đầu tư ít, nhưng không phải ai cũng làm được đâu. Ở Lộc Bình đã có nhiều người xin “lệnh” xã định vị mặt nước trên phá để làm chuôm nhưng không mang lại hiệu quả”. Theo kinh nghiệm cá nhân, ông tiết lộ, họ thất bại vì chưa chọn được vị trí đặt trộ chuôm hợp lý. Nguyên tắc 3 đủ là phải có độ sâu, mặt đáy bằng và nơi ấy có mạch nước rỉ... Mấy chục năm nay sống nghề sông nước, chuyện làm chuôm đã thấm vào máu thịt của ông. Khác với một số ngư dân, ông không làm chuôm bằng nè, cây, chất chà, mà làm chuôm bằng đá. Theo cách lý giải của ông, khi chọn vị trí tốt đưa đá xuống sắp xếp như rặng san hô, tạo hộc, hang dưới đáy. Mỗi trộ lớn hay nhỏ tùy theo mình sắp xếp đá, nhưng trộ nhỏ nhất cũng là một khối đá. Cách làm này chỉ đầu tư một lần, sau đó thu hoạch dài dài; đồng thời, lại tạo vẻ mỹ quan, không ảnh hưởng đến luồng lạch trên phá. Khi thu hoạch chỉ cần vung chài, vây bắt cá rất nhanh gọn... Ông nhẫm tính, hiện trên đầm phá Cầu Hai, ông sở hữu khoảng trên 30 trộ chuôm bằng đá lớn nhỏ, hàng tháng vào mùa nước cạn, cứ 5 - 10 ngày ông đi thảy một trộ, tiền vào túi đều đều...

Ông Lê Túy, Bí thư Đảng ủy xã Lộc Bình cho hay, nếu tính về kinh tế, nghề chuôm mang lại hiệu quả gấp nhiều lần so với trồng lúa và rau màu, cũng như các nghề lưới chài thuần túy khác trên đầm phá. Làm chuôm cũng là cách bảo vệ nguồn cá tự nhiên, giúp cho người dân làm được lợi. Xét kỹ hơn, làm chuôm cá có nhiều chức năng, nhiệm vụ tương đồng như các khu bảo vệ thủy sản mà hiện nay tỉnh, huyện đang xây dựng trên đầm phá. Tuy nhiên, làm chuôm để dụ cá vào trú ẩn, sinh nở có quy mô nhỏ hơn, hộ gia đình quản lý. Ông Túy cũng cho biết, mấy năm trước các thầy ở Trường đại học Nông lâm Huế về nghiên cứu, khảo sát xây dựng mô hình làm chuôm trên địa bàn. Cách làm của các thầy cũng tương tự như anh em nhà họ Huỳnh ở thôn Mai Gia Phường, nhưng bài bản hơn, giúp cho người dân nắm được quy tắc trong sử dụng chuôm; đồng thời, là cách nói với người dân về tầm quan trọng trong việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, thắt chặt tình làng nghĩa xóm, xây dựng phát triển nông thôn. Những hộ tham gia đã tuân theo quy định chung, không đánh bắt bừa bãi, hủy diệt cá bé, trả lại cân bằng sinh thái trên đầm phá...

Cá vừa thu hoạch từ trộ chuôm ở xã Lộc Bình

PGS. TS Nguyễn Quang Linh - Trưởng Khoa Thủy sản - Trường ĐH Nông lâm Huế cho biết, năm 2009, Khoa Thủy sản - Trường ĐH Nông lâm Huế xây dựng thành công chuôm cá đồng bằng từ nguồn tài trợ quốc tế. Các nhà khoa học phối hợp với nông dân ở Vinh Hưng, Lộc Bình (Phú Lộc), Phú Thanh (Phú Vang) làm các ngôi nhà sinh hoạt cộng đồng, bảo vệ nuôi trồng thủy sản bền vững; trong đó chọn đầm Nậy ở thôn Hải Trình, Phú Thanh làm 5 trộ chuôm dẫn dụ cá tự nhiên về sống. Hơn năm tháng trôi qua, thành quả mang lại bất ngờ hơn cả dự kiến: cá rô, lóc, trê, diếc... nhung nhúc, sản lượng cá gần 3 - 4 tạ/chuôm. Cá quần tụ nhiều kéo theo các loài cộng sinh khác xuất hiện. Thầy Linh diễn giải, thành công như thế là nhờ có sự kết hợp từ nhà khoa học, cán bộ cho đến người dân. Những người trong cuộc cùng chính quyền địa phương phổ biến hương ước cấm bắt cá trong chuôm cá, không được đánh bắt cá con, không dùng xung điện đánh bắt cá, thời điểm nào được phép đánh bắt, lưới kích cỡ thế nào để không gây hại đến nguồn thủy sản tương lai. Người dân bảo vệ chuôm lại được hưởng lợi từ sản phẩm thu hoạch.

Trên phá Tam Giang - Cầu Hai, hay các sông đầm, kênh mương là nơi lý tưởng xây dựng các chuôm cá, bởi chi phí không cao, vừa khôi phục nguồn cá tự nhiên vừa thu lợi kinh tế dài lâu. Thầy Linh nhắc lại khá kỹ, dù ở quy mô nhỏ nhưng mô hình chuôm là những điểm dẫn dụ, duy trì cá tự nhiên đến trú ẩn sinh sôi, tạo môi trường thủy sản phong phú. Vấn đề là các cấp chính quyền địa phương có xem trọng tái tạo nguồn cá tôm tự nhiên theo mô hình chuôm hay không. Nếu tạo điều kiện thuận lợi, chuyện tái tạo tôm cá, trả lại môi trường phong phú trên sông đầm như hàng chục năm về trước là không khó, bởi đơn giản chỗ nào có nước là ở đó có cá.

Ông Huỳnh Chí giới thiệu tay chài để vây bắt cá ở chuôm đá

Đầu năm 2012, Khoa Thủy sản - Trường ĐH Nông lâm Huế tiếp tục triển khai những mô hình làm chuôm trên một số vùng ven phá Tam Giang - Cầu Hai và đầm Nậy ở xã Phú Thanh thông qua các nguồn hỗ trợ tổ chức nước ngoài. Nhưng triển khai thế nào nhằm nhân rộng, phát triển ổn định bền vững cũng là câu chuyện mà những người trong cuộc đang suy tính.

TS Lê Công Tuấn - Bộ môn Quản lý môi trường và nguồn lợi Thủy sản - Khoa Thủy sản - Trường Đại học Nông lâm Huế:

Nghề chuôm (Fish sanctuary) có xuất xứ lâu đời ở miền bắc. Vào năm 1954, khi một số người bắc di cư vào nam gọi tên là “Chà rạo”. Chà rạo là một dạng bẫy cá trên sông, đầm phá bằng tre, nè, hóp, cây dành dành. Người ta chọn một khoảng, một vị trí, từ vài chục đến vài trăm mét vuông trên sông đầm nơi có hang, chỗ hàm ếch, bụi cây... Sau đó lấy cành cây, tre nè, hóp... bó thành từng bó cắm hoặc chất xuống đáy. Tiếp đến người ta cắm nhiều cọc tre để chắn, bao bọc chung quanh. Trên mặt rải từng đám rau, cỏ, bèo lục bình để che nắng, giảm sóng để dẫn dụ cá đến trú ẩn, sinh nở. Cứ vài tháng giở một lần gọi là thảy chuôm.

Minh Văn

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005