Con cá hay đập thủy điện?

Đã có rất nhiều tranh luận về tác hại của những con đập thủy điện trên sông Mê Kông. Và đối tượng đầu tiên bị ảnh hưởng nặng nề chính là con cá.

Cá tra dầu lâu nay được xem như biểu trưng về sự nguyên trạng của sinh thái sông Mê Kông. Với chiều dài có thể đạt đến 3 mét, nặng 250 kg, cá tra dầu được xem như một trong những loài cá nước ngọt lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, điều đáng buồn là cá tra dầu đã nằm trong Sách đỏ của Việt Nam và Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Thế giới (IUCN), được xếp vào hạng cực kỳ nguy cấp. Còn loài cá heo Irrawaddy quý hiếm, hiện cũng chỉ còn từ 60 - 70 con còn sống tại sông Mê Kông và cũng đang có tên trong Sách đỏ...

Theo Chương trình Bảo tồn đa dạng sinh học và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước lưu vực sông Mê Kông (MWBP), cá tra dầu, cá heo Irrawaddy chính là “nạn nhân” của tình trạng môi trường tự nhiên trong toàn bộ lưu vực sông Mê Kông bị xáo trộn. Những thay đổi ở phía thượng lưu và ngược lại của dòng sông đã khiến số lượng cá tra dầu bị giảm đáng kể. Do đó, theo MWBP, khi xây dựng bất kỳ một chương trình nào, cần xem xét những tác động tiềm ẩn đến toàn bộ lưu vực...

Vậy mà hiện nay, theo ông Đào Trọng Tứ, nguyên Phó tổng thư ký Ủy ban Sông Mê Kông Việt Nam, Trung Quốc đang xây 3 trên 16 đập thủy điện, Lào và Campuchia cũng đang nghiên cứu xây thêm 11 con đập trên sông Mê Kông...

Cá sẽ cùng đường?

Những năm gần đây, sản lượng cá tự nhiên trong mùa lũ ở đồng bằng sông Cửu Long đã giảm rất nhiều. Theo một số nông dân ở huyện Cờ Đỏ, Vĩnh Thạnh (Cần Thơ), lượng cá đánh bắt được vào mùa lũ hiện đã giảm 4 - 5 lần so với năm năm trước.

Tuy nhiên, hiện tại, Mê Kông vẫn là con sông có hệ động vật thủy sinh đa dạng nhất thế giới. Hàng năm nghề cá tại lưu vực sông mang lại giá trị ước tính từ 2 - 3 tỉ đô la Mỹ với sản lượng đến 3 triệu tấn, trong đó hơn 89% từ đánh bắt tự nhiên.

Ước tính có gần 1.500 loài cá, trong đó có 120 loài có giá trị thương phẩm cao đang có mặt tại sông Mê Kông và khoảng 87% trong số đó là loài cá di cư. Nhiều loài có đường di cư dài, thường là xuyên biên giới các quốc gia trên sông Mê Kông để kiếm thức ăn, trú ẩn và sinh sản tại các thời điểm và giai đoạn khác nhau trong vòng đời của chúng.

Nếu tính cả lưu vực, hơn 70% tổng sản lượng cá tại vùng hạ lưu sông Mê Kông phụ thuộc vào cá di cư đường dài. Chẳng hạn ở Campuchia, khoảng 0,4 triệu tấn cá di cư được đánh bắt hàng năm, chiếm đại đa số trong tổng sản lượng cá đánh bắt được.

Tuy nhiên, chế độ thủy văn, vòng đời và sự di cư của cá có quan hệ mật thiết với nhau. Và điều quan trọng là 90% các loài cá di cư có phản ứng với sự thay đổi mực nước hoặc dòng chảy. Do đó, khi 11 con đập ở Lào và Campuchia ra đời, các chuyên gia lo ngại, sẽ làm hủy diệt hệ sinh thái sông Mê Kông. Đập nước sẽ ngăn dòng di cư và phá vỡ các vùng đẻ trứng của cá và nhiều loài thủy sinh khác. Mối hiểm họa chính cho sự ổn định của nghề cá bắt nguồn từ chính những dự án phát triển trong lưu vực!

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia của MWBP, tỏ ra lo ngại: “Những con đập trên sông Mê Kông có thể không làm thay đổi tổng lượng nước đổ về hạ lưu trong năm, nhưng vấn đề là nước chảy lúc nào, như thế nào và chất lượng nước ra sao? Điều này phụ thuộc vào sự vận hành của những con đập thuộc những “ông chủ” khác nhau. Chính vì vậy, ranh giới giữa mặn - ngọt có thể dịch chuyển liên tục, không dự đoán được và rất khó thích nghi”.

Theo ông, điều không khó đoán là sản lượng cá trên sông Mê Kông sẽ giảm rất nhiều. “Thậm chí tổng thiệt hại về nông thủy sản có thể lớn hơn tổng lợi nhuận thu được từ các con đập”, ông nói.

Cũng theo ông Thiện, trong mùa khô, cá di cư ngược dòng lên Biển Hồ để sinh sản. Mùa mưa, trứng cá và ấu trùng theo dòng nước trôi về hạ lưu. “Việc xây dựng các con đập ngăn cản sự di chuyển này”, ông khẳng định.

Chẳng hạn, đập Nam Song (Lào) hoàn thành vào năm 1996, không lâu sau đó 40 loài cá đã biến mất và 20 loài cá di cư xuyên biên giới đã không còn xuất hiện ở các nước láng giềng. Hay trước khi xuất hiện đập Pak Mun (Thái Lan), 265 loài cá đã được xác định tồn tại trên đoạn sông này nhưng sau đó chỉ còn lại 96 loài cá, trong đó 51 loài suy giảm về trữ lượng.

Ông La Chhoun, một thành viên thuộc tổ chức Oxfam Australia tại Campuchia, ước tính các nước lưu vực sông Mê Kông sẽ mất 0,7 - 1,6 triệu tấn thủy sản/năm do ảnh hưởng của việc xây đập.

Chọn đập hay cá?

Các chuyên gia tính toán rằng, dù nghề nuôi thủy sản đang rất phát triển, nhưng 90% lượng tiêu thụ vẫn từ nguồn cá đánh bắt tự nhiên. Đến 54,7 triệu người sống phụ thuộc vào sông Mê Kông, dĩ nhiên cũng phải phụ thuộc rất nhiều vào nghề cá. Hiện vẫn chưa có nguồn thực phẩm nào có thể thay thế cho cá trong khẩu phần ăn của người dân sinh sống ven con sông này.

Theo Tổ chức Lương nông Liên hiệp quốc (FAO), một người sống ở vùng hạ lưu sông Mê Kông tiêu thụ gần 60 kg cá/năm, gấp 18 lần so với người dân châu Âu và Mỹ. Trong khi đó, các loài thủy sản cung cấp nhiều đạm, chống suy dinh dưỡng cho người dân sống ở khu vực này. Do đó, sự suy giảm của nghề cá, theo các chuyên gia, có thể gây ra một chu trình suy dinh dưỡng, năng suất thấp và nghèo đói.

Tại Diễn đàn “Môi trường và nguồn sống trên sông Mê Kông” tổ chức đầu năm 2010 tại Cần Thơ, ông La Chhoun đã đưa ra tấm ảnh một cậu bé ôm con cá tươi ngon, to lớn với lời chú thích: “Tôi muốn ăn cá chứ không muốn ăn điện!”.

Đó không phải là hành động vô cớ. Bởi theo Ủy hội Sông Mê Kông (MRC), chỉ ước tính trong năm 2008, việc xây dựng các con đập đã gây thiệt hại 2 tỉ đô la Mỹ đối với ngành công nghiệp đánh bắt cá. Cách đây hơn 10 năm, sản lượng đánh bắt thủy sản ở hồ Tonle Sap (Biển Hồ, Campuchia) hàng năm hơn 0,4 triệu tấn, cung cấp 70% lượng đạm cho dân số Campuchia, thì con số này nay chỉ bằng hai phần ba.

Cũng theo MRC, hiện không có một công nghệ nào có thể giúp cho loài cá có thể sinh trưởng tốt trong điều kiện gặp sự cản trở của các con đập trên dòng sông. Do vậy, sự lựa chọn trên dòng chính của sông Mê Kông vẫn là: đập hay cá?

Gần đây, đã có thông tin về việc Mỹ có thể phá bỏ bốn con đập trên sông Snake (bang Washington), nguyên nhân khiến đàn cá hồi bị sụt giảm trầm trọng. Trước đó, các nhà hoạt động liên bang đã tiêu khoản tiền lên đến 8 tỉ đô la Mỹ để cứu loài cá này bằng cách nghiên cứu ấp trứng, theo dõi và cải tạo đập...

Hồ Hùng

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005