Đặt trúm ở U Minh (Cà Mau)

Những người có thâm niên theo nghề đặt trúm truyền thống ở U Minh (Cà Mau) như ông Năm Thiệu ở Vồ Dơi, ông Bảy Thiện ở Khánh Lâm... không ai rõ nghề đặt trúm có từ khi nào. Họ chỉ biết rằng, khi sinh ra thì ông cha mình đã theo nghề và truyền lại. Nhiều người mê nghề vì nó gợi nhắc những giá trị ứng xử sáng tạo, hiểu biết của tiền nhân với thiên nhiên và cộng đồng vẫn còn giá trị sử dụng.

“Công nghệ” đặt trúm

Mỗi năm, khi những cánh rừng tràm bạt ngàn ở U Minh Hạ được tắm mát bởi những cơn mưa đầu mùa, chân rừng sũng nước, cũng là lúc nghề đặt trúm bắt đầu.

Theo lưu truyền, ban đầu trúm được làm bằng lá dừa nước cuộn lại thành ống, trải qua thời gian chúng được thay thế bằng ống tre, ống nhựa. Nhưng người bắt lươn truyền thống thích sử dụng ống trúm bằng tre tự tay mình làm.

Mỗi ống trúm thường có chiều dài hơn một mét. Tre làm trúm cần thẳng, suôn, to, nhưng mỏng vỏ nhằm chứa nhiều lươn và nhẹ nhàng khi khuân vác.

Khó nhất trong kỹ thuật làm ống trúm là bện hom. Hom bện không khéo, không chặt, không thông, lươn sẽ không vào, hoặc vào rồi sẽ chui ra sau khi ăn mồi.

Dây bện hom được nhiều người đặt lươn ở rừng U Minh hạ thích nhất là dây bồng bông vì chắc, bền và có sẵn tại chỗ.

Theo kinh nghiệm dân gian thì “cá chết vì lưới, lươn chết vì mồi”. Nguyên liệu làm mồi nhử lươn truyền thống được sử dụng phổ biến là ốc, cua, cá sặc, rô nhỏ được băm nhuyễn, xào với xác dừa khô cho thơm, cho thêm dầu cá hoặc mỡ trâu. Nhưng việc phối hợp chúng một cách hợp lý, hợp khẩu vị loài vật háu ăn này cũng như theo đúng mùa vụ, đặc trưng vùng đất đòi hỏi kinh nghiệm và sáng tạo.

Ví như ở những vùng đất bị nhiễm phèn, có người còn sử dụng thêm lá chanh băm nhỏ trộn vào để tinh dầu vạch đường dẫn mùi mồi lan tỏa xa trong nước cho lươn tìm đến. Rồi muốn cho lươn hội vào trúm, thì pha thêm tỏi vào mồi, lươn ăn bị cay, chép miệng như tiếng mời gọi đồng loại đến dùng đại tiệc.

Theo những người đặt trúm kinh nghiệm vùng rừng U Minh Hạ đặt trúm thấy đơn giản, nhưng đòi hỏi người theo nghề phải có nhiều hiểu biết về thiên nhiên. Ngư trường của lươn thì mênh mông, lươn lại là thứ sống trong đất không nhìn thấy được. Vì vậy, người thợ đặt trúm giỏi giống như nhà ngoại cảm, trên thông “thiên văn”, dưới tường “địa lý”.

Kinh nghiệm dân gian, những chỗ cỏ năn, cỏ lác vàng úa là nơi nước sâu, cỏ lác không theo kịp nước nên lá úa vàng, các loài cá nhỏ tìm đến ăn bả do năn hoại ra, còn lươn thì đến ăn cá. Chỗ có lươn nhiều nữa là những họng đìa đầy bưng lác, cá tụ tập và lươn đến tìm mồi.

Ngoài yếu tố “nhìn đất”, người thợ còn phải biết “trông trời”. Những hôm dự báo trời có mưa to, trúm phải đặt ở các gò cao, vì lươn có thói quen đến vùng đất mới tìm mồi. Hướng gió cũng quyết định năng suất thu hoạch. Phải đặt miệng trúm xuôi theo chiều gió để hương thơm của gói mồi trôi rộng ra mà khuyến dụ lươn chui vào.

Muốn bắt lươn lớn thì miệng trúm phải đặt nằm sâu dưới mặt nước. Vì lươn nhỏ thường tìm mồi bên trên, còn lươn to thì ăn ở tầng sâu.

Hài hòa với thiên nhiên

Những người sáng tạo ra nghề đặt trúm truyền thống ở U Minh không chỉ truyền lại cho con cháu một kế sinh nhai, mà còn gởi lại cả những nét đẹp trong văn hóa ứng xử với thiên nhiên và con người. Các thợ đặt trúm chỉ được bắt những con lươn đủ kích cỡ nhất định, những con còn nhỏ phải được thả lại rừng để chúng lớn lên, phát triển cho đời sau.

Những người cùng hành nghề đặt trúm phải có trách nhiệm bảo vệ tài sản cho nhau. Tuyệt đối không được dỡ trộm trúm của đồng nghiệp. Sẵn lòng chia sẻ kinh nghiệm, quần tụ nương nhờ nhau lúc khó khăn, hoạn nạn. Vì nghề đặt trúm phải len lỏi vào cỏ rậm, rừng sâu nên thường xuyên đối mặt với rắn rết, muỗi vắt, sâu bọ.

Trong quan hệ với cộng đồng, lươn trở thành chiếc cầu nối kết nghĩa xóm làng, làm ấm thêm tình cảm sui gia, thân tộc khi chúng trở thành quà tặng dân dã, đơn sơ mà thấm đượm nghĩa tình. Lươn đồng được chế biến thành nhiều món ăn bằng các loại rau, trái có sẵn tại chỗ và trở thành đặc sản tuyệt diệu ngay trong thời hiện đại.

Sống nương nhờ, hòa hợp với thiên nhiên là thái độ ứng xử hiểu biết và sáng tạo của những người đi mở đất U Minh.

Ngày nay, vùng đất sống của loài lươn đồng U Minh còn rất ít. Ngoài thảm họa cháy rừng, đồng ruộng bị thu hẹp nhường chỗ cho nhà cửa, vuông tôm, con lươn đồng còn bị đe dọa tuyệt chủng bởi những cách bắt vô tội vạ. Phần lớn người đặt trúm hiện nay đều dùng mồi thuốc nhử lươn và thường trúng đậm hơn so với sử dụng mồi bình thường. Nhưng sự tận diệt chính là người ta bắt trọn cả lươn lớn, lươn nhỏ mà không chọn lọc.

Gần đây nhiều người vùng ngoài còn đến Cà Mau dùng lưới bắt lươn. Họ để tấm lưới phía dưới, bỏ mồi thuốc bên trên, sau đó phủ cỏ năn lại khuyến dụ lươn vào ăn. Sáng hôm sau họ chỉ việc nhấc tấm lưới lên và bắt gọn cả ổ lươn.

Hiện trên thị trường, lươn đồng tự nhiên có giá trên dưới 100.000 đồng/kg không cần phân loại. Nhiều người lấy nghề đặt trúm làm thu nhập chính vì nhẹ nhàng, ít vốn liếng.

Chỉ riêng trên địa bàn thành phố Cà Mau có đến hơn 20 người đặt trúm mỗi ngày. Người đặt trúng nhất 3 - 4 kg/đêm, thất thì không có con nào cũng là chuyện thường. Nhiều người cho biết, bây giờ kiếm được con lươn nặng trên nửa ký khó như mò kim đáy biển.

Khi những bông sậy bạc đầu trong gió lạnh báo hiệu một mùa khô nữa đang đến thật gần. Người dân vùng rừng U Minh Hạ tạm gác lại nghề đặt trúm, tất bật chuẩn bị cho một mùa canh lửa mới.

Cuộc sống của mọi người do rừng mang lại. Rừng mất an toàn thì cuộc sống họ sẽ bị tổn thương. Họ yêu cuộc sống đơn sơ bình dị, nhưng trong lành bởi được nuôi dưỡng từ những sản vật của rừng.

Rừng càng dày, con người càng có nhiều sản vật, nhiều không gian sống an lành. Rừng mất đi thì nguồn thu cạn kiệt, nồi cơm của những người dân sống nhờ rừng sẽ bị phá vỡ.

Nhiều người tâm niệm, nghề đặt trúm bắt lươn truyền thống vốn dĩ xuất phát từ rừng U Minh và chỉ tồn tại với rừng mà thôi./.

Dư Khanh

Các tin mới

Các tin năm 2014

Các tin năm 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887

Các tin năm 2007 | 2006 | năm 2005