Thời của nghề nuôi bò sữa

Nguồn tin: Sài Gòn Giải Phóng, 10/12/2013
Ngày cập nhật: 11/12/2013

Tốc độ tăng trưởng cao, khoảng 15%/năm, tổng đàn trên 184.000 con, trong đó, riêng TPHCM - cái nôi của nghề nuôi bò sữa dạng nông hộ chiếm hơn 54%; nhu cầu sữa mỗi năm tăng nhanh, người tiêu dùng ngày càng ưu tiên các sản phẩm từ sữa tươi… là những điều kiện góp phần giúp nghề nuôi bò và ngành chế biến sữa còn tiếp tục tăng trưởng tốc độ cao, ở mức 2 con số chí ít cũng đến năm 2020.

Thăng trầm nghề nuôi bò sữa

Năm 2013, đàn bò sữa cả nước cung cấp 420.000 tấn sữa tươi và phải nhập khẩu hơn 1,2 triệu tấn sữa bột mới có thể đáp ứng nhu cầu trong nước. Nhưng với số lượng đó, bình quân mỗi người cũng mới tiêu thụ khoảng 13 kg sữa/năm, khá thấp so với bình quân thế giới, kể cả khu vực. Kinh tế phát triển, nhu cầu sữa tăng lên nên tốc độ phát triển của ngành này luôn ở mức 2 con số khi sản lượng sữa bò nuôi trong nước mới chỉ đáp ứng 30% nhu cầu. Thế nhưng, nghề này không suôn sẻ như những con số lý thuyết mà gặp không ít thăng trầm trong quá trình phát triển hơn 30 năm qua. Cuối thập niên 1980, đầu thập niên 1990, Công ty cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk) là doanh nghiệp chế biến đầu tiên thu mua sữa tươi của người nuôi, góp phần quyết định vào việc phát triển mô hình nuôi bò sữa nông hộ ở TPHCM và lan rộng ra nhiều tỉnh thành. Vậy nhưng, khi mô hình này được triển khai đại trà trong cả nước theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ cuối thập niên 1990 đầu những năm 2000 lại là giai đoạn buồn của nghề bò sữa do thất bại. Lý do nhiều tỉnh đua nhau xin vào dự án nuôi bò sữa của Chính phủ mà chưa hiểu biết ngành nghề mà lại nóng vội triển khai, nhất là khi đưa con giống cho hộ nuôi từ bò sữa thuần HF nhập khẩu.

Trại thực nghiệm nuôi bò sữa ứng dụng công nghệ cao do Israel tài trợ ở huyện Bình Chánh, TPHCM.

Ở các nước, trước khi hành nghề, người nuôi phải trải qua các lớp tập huấn về kiến thức và kỹ năng nuôi bò sữa. Vì vậy, khi nhân rộng mô hình nhưng cái nền căn bản của người nuôi chưa có, dẫn đến thất bại, khiến nghề nuôi bò sữa thoái trào, nhiều nơi phải phá sản. Nhưng đó cũng là cơ hội cho những người nắm chắc kỹ thuật, làm ăn bài bản như Vinamilk, nhận lấy những trại bò sữa bị thất bại với giá rẻ rồi củng cố lại và dần dần phát huy hiệu quả. Như vậy phải có nghề và sự quyết tâm mới trụ lại và tiếp tục phát triển.

Nghề bò sữa đang phất

Có người đã lạc quan khi nhận định như vậy. Với xu hướng tăng trưởng 2 con số hiện nay, dự báo giai đoạn 2012-2020, chăn nuôi bò sữa đứng trước vận hội tốt khi nhu cầu sữa sẽ lên mức 20 kg sữa/người/năm so với 13kg/người/năm đầu thập niên 2010. Sản lượng sữa tươi giai đoạn 2010-2015 tăng ở mức 15%/năm, giai đoạn 2016-2020 sẽ là 10%/năm. Điều quan trọng hơn, đó là nhu cầu sử dụng sữa tươi và các sản phẩm từ sữa tươi ngày càng được chú trọng. Giờ đây, người tiêu dùng ngày càng “thông minh” hơn, không còn dễ dãi khi mua sản phẩm mà đã nhận thức và phân biệt rõ lợi ích thật sự của sữa tươi so với sữa bột hoàn nguyên mà giai đoạn đầu không ít doanh nghiệp chế biến sữa còn lập lờ.

Điều đó giải thích vì sao hiện nay các đại gia chế biến sữa không còn ung dung nhập khẩu sữa bột về hoàn nguyên hưởng lợi nhuận cao một cách đơn giản mà phải đầu tư thật sự cho vùng nguyên liệu bò sữa tập trung mới có thể trụ vững trong cuộc cạnh tranh quyết liệt thời gian tới. Vì vậy, không chỉ xuất hiện trang trại quy mô công nghiệp vừa và nhỏ như các nông trường bò sữa ở các tỉnh phía Bắc mà thời gian gần đây đã xuất hiện các đại trang trại hàng ngàn hécta mà điển hình là TH Milk ở Nghệ An và Vinamilk với trang trại bò sữa quy mô 20.000 con ở Thanh Hóa.

Tại diễn đàn đối thoại ngành sữa - hướng tới phát triển bền vững tổ chức tuần qua, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Vũ Văn Tám cho biết, năm 2020, đàn bò sữa cả nước sẽ ở mức 500.000 con và sản lượng đạt 1 triệu tấn sữa/năm. Nhưng lúc đó cũng mới đáp ứng khoảng 38% nhu cầu trong nước. Tiến sĩ Nguyễn Quốc Đạt, Phân viện Chăn nuôi Nam bộ, cho biết, nghề nuôi bò sữa đã thực sự có lãi và có xu hướng phát triển mạnh, bền vững hơn những năm qua. Tuy nhiên, bên cạnh các trang trại công nghiệp quy mô lớn, nghề nuôi bò sữa nông hộ vẫn là hướng phát triển chính. Vì vậy, không chỉ TPHCM mà những khu vực khác, việc nuôi bò sữa không thể chú ý con số bao nhiêu về tổng đàn, sản lượng mà là chất lượng sữa và thu nhập thật sự của người nuôi. Do đó, phải tăng quy mô đàn/hộ, đặc biệt là TPHCM và vùng lân cận bởi xu thế đô thị hóa. Trong đó, yếu tố con giống, chuồng trại phù hợp cùng với việc nhà nước quản lý cho được con giống và đội ngũ dẫn tinh viên có vai trò quan trọng đối với việc phát triển bền vững mô hình này.

Việc ứng dụng công nghệ cao (CNC) vào nuôi bò sữa giai đoạn hiện nay có ý nghĩa thiết thực lớn. Đó cũng là lý do để hình thành mô hình trang trại kiểu mẫu, sử dụng các thành tựu CNC của Israel đã được TPHCM triển khai do Israel tài trợ đến năm 2017 sẽ giúp các nông hộ có điều kiện áp dụng CNC thay vì chỉ áp dụng ở nhưng trang trại quy mô công nghiệp.

Theo bà Trần Thị Bích Quyên, Trung tâm Quản lý và kiểm định giống vật nuôi cây trồng TPHCM (Sở NN-PTNT TP), sau một thời gian áp dụng CNC trên đàn bò sữa TP, sản lượng và chất lượng sữa đã được cải thiện rõ nét từ những cải tiến không quá phức tạp. Đó là cách mà TPHCM áp dụng để có thể tiếp tục duy trì lợi thế cạnh tranh đàn bò sữa ở ngoại thành cả về con giống và năng suất sữa. Do đô thị hóa, TPHCM sẽ giảm đàn xuống còn khoảng 83.000 con so với hiện nay, số hộ nuôi cũng sẽ giảm xuống nhưng năng suất và sản lượng sữa vắt được mỗi con tăng lên để tăng thu nhập cho người nuôi.

CÔNG PHIÊN

Cộng đồng bò sữa

Phiên họp “Tầm nhìn cho nông nghiệp Đông Nam Á” tại Diễn đàn Kinh tế thế giới về Đông Á (WEF) năm 2010 tổ chức ở TPHCM, do Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Cao Đức Phát chủ trì, cùng với 12 tập đoàn nước ngoài thành lập “Nhóm công tác đối tác công - tư (PPP) nông nghiệp” nhằm nâng cao phát triển sản xuất, duy trì ổn định thị trường một số mặt hàng chủ lực nông nghiệp, trong đó có ngành hàng bò sữa.

PPP trong lĩnh vực bò sữa đã được Công ty FrieslandCampina Việt Nam (FCV) chủ trì. Là tập đoàn có truyền thống lâu đời về chăn nuôi và được hình thành từ các hợp tác xã của những người nuôi bò sữa ở Hà Lan từ thế kỷ 19 nên mô hình triển khai cho dự án PPP là quy mô nông hộ. Theo ông Trần Quốc Huân, Phó Tổng Giám đốc FCV, dự án PPP bò sữa đầu tiên là tỉnh Hà Nam. Sau khi làm việc với tỉnh về mục tiêu của dự án PPP, Hà Nam giao FCV 400 ha đất để thực hiện. Nhưng do không tập trung nên trước mắt FCV triển khai 67 ha đất bãi bồi ven sông Hồng, gần tỉnh Hưng Yên. Mỗi trang trại gồm 6ha, nuôi 80 con bò sữa, phần còn lại trồng cỏ, bắp để ủ chua làm thức ăn cho bò. Với kinh nghiệm của Hà Lan, quy mô này phù hợp khả năng quản lý của nông hộ, không cần phải thuê mướn thêm lao động. Đây là hệ thống sinh thái khép kín, chất thải được thu gom làm khí đốt (biogas) và phân hữu cơ để bón cho cỏ và bắp. Khu bãi bồi có 10 trang trại với 600 con bò sữa, chưa thể gọi là vùng chăn nuôi bò sữa tập trung, nhưng là mô hình hạt nhân để những hộ ở các huyện xung quanh đến tìm hiểu và có thể chuyển đổi nếu cảm thấy phù hợp. Trước mắt, FCV đầu tư xây dựng 2 trang trại mẫu, trong đó dành 2.000 - 3.000m² làm chuồng, còn lại trồng cỏ, bắp với kinh phí khoảng 5 tỷ đồng/trại. 8 trang trại còn lại người nuôi bò sữa tham gia và tự đầu tư. Trong đó, FCV giúp nông dân vay ngân hàng không thế chấp, lãi suất thấp. Do là đất bãi bồi nên nhà nước san lấp nâng cao cốt nền, làm đường, kéo điện và lập quy hoạch để giao đất. Việc xử lý chất thải vật nuôi theo hướng thực hành chăn nuôi tốt để đảm bảo môi trường. Dự án PPP này, tỉnh ưu tiên cho những hộ đang nuôi bò sữa tại chỗ có quyết tâm nuôi để mở rộng.

FCV đảm trách phần hướng dẫn kỹ thuật như con giống, chăm sóc, điều trị bệnh và mua lại phần sữa tươi. Theo tính toán, với lãi suất không quá 10%/năm giúp bà con nuôi bò sữa yên tâm đầu tư, mỗi trang trại có thể hoàn vốn sau 7 năm. Mô hình khép kín các khâu với sự hợp tác đồng bộ giữa nhà nước với tư nhân, trong đó, người chủ trang trại nuôi bò và trồng cỏ, doanh nghiệp cung cấp thức ăn, người làm dịch vụ vận chuyển, thú y tư nhân được FCV kết nối, hình thành nên một cộng đồng bò sữa bền vững đích thực.

Với PPP trong bò sữa, theo thỏa thuận, Chính phủ Hà Lan sẽ tham gia tài trợ 40% kinh phí đầu tư khi Nhà nước Việt Nam hoàn tất việc quy hoạch vùng chăn nuôi bò sữa. FCV cam kết xây dựng 3 vùng chăn nuôi bò sữa ở 3 vùng sinh thái khác nhau, sau Hà Nam (đồng bằng sông Hồng) là tỉnh Sóc Trăng (ĐBSCL) và tỉnh Bình Dương (Đông Nam bộ). 2 tỉnh sau và FCV cũng đã làm việc với nhau để thực hiện dự án PPP. Mỗi vùng sinh thái có quy mô khoảng 400 - 500ha. Theo khảo sát của FCV, cùng diện tích đất như trên, nếu nuôi bò sữa, tự trồng cỏ, bắp cho bò thì thu nhập cao gấp 4 lần hộ trồng lúa và nuôi heo gà nhỏ lẻ. Điều quan trọng của chăn nuôi bò sữa là nhà nước có quy hoạch vùng đất rõ ràng từ đó hình thành các vùng chăn nuôi tập trung để có được lượng sữa hàng hóa ổn định.

ĐĂNG LÃM