Sầu riêng gieo - gặt vui chung

Nguồn tin: Lao động, 16/9/2010
Ngày cập nhật: 19/9/2010

Quả sầu riêng hình bầu dục, gai to nhọn xù xì, khi chín vỏ màu xanh hơi ngả vàng, trông không đẹp nhưng luôn kiêu ngạo ở vị trí sang trọng nhất trong các vựa trái cây.

Người Châu Á, đặc biệt là ở các quốc gia Đông Nam Á gọi sầu riêng là vua trái cây bởi nó không chỉ có hương vị đặc trưng mà còn có tác dụng rất tốt trong việc phòng ngừa, chữa bệnh và tăng cường sức khỏe cho con người. Không hiểu từ bao giờ và tại sao cây sầu riêng du nhập vào nước ta lại được người dân Nam Bộ lồng ghép trong một huyền tích tình duyên sâu đậm, chỉ biết rằng giống cây ấy từ lâu đã đơm bông, kết trái nơi đất rừng phương Nam và đem lại nguồn lợi lớn cho hàng vạn gia đình. Ngày nay, giá trị béo bở của quả sầu riêng đang gieo - gặt niềm vui trong cộng đồng dân tộc Raglai ở miền núi phía tây tỉnh Khánh Hòa.

Mùi sầu riêng

Theo lời kể của các già làng ở thung lũng Tô Hạp, mãi cho đến những năm cuối cùng của thế kỷ XX, không ai biết cây sầu riêng như thế nào, nhưng nỗi sầu chung thì quanh năm đầy ăm ắp. Thiên tai dồn dập, nương rẫy cháy sém dọc mùa hè, cây trái bầm dập ngang mùa mưa, cái đói như bầy rắn độc đua nhau trườn vào xó bếp. Cuối năm 1999 trở lại Khánh Sơn thăm chiến khu xưa, chứng kiến đồng bào Raglai quay quắt rủ nhau ngược lên núi cao...tìm cái ăn, cái mặc; những người lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa lúc bấy giờ đã phát động phong trào “đỡ đầu” các xã vùng cao.

Tất cả các cơ quan, ban ngành, đoàn thể và công ty, xí nghiệp trực thuộc tỉnh gấp rút “nhận địa chỉ” lên miền núi giúp đỡ đồng bào các dân tộc “xoá đói giảm nghèo”. Thời điểm ấy, một số trí thức trẻ nhận thấy không thể nóng vội áp đặt mô hình “định cư, định canh”, bởi lẽ chưa tìm được kế sinh nhai thì chẳng ai còn “bụng dạ” định cư. Kế hoạch “cầm tay, chỉ việc” cho đồng bào được thực hiện rốt ráo bởi “phong trào” tặng giống cây, con cho từng hộ gia đình.

Rất ngẫu nhiên, cây sầu riêng xuất hiện, được sự giúp đỡ của Viện Nghiên cứu cây ăn quả Miền Nam và dựa vào kinh nghiệm của một số người Kinh đã có thâm niên lập vườn rừng, đầu năm 2000, phòng Kinh tế huyện Khánh Sơn mạnh dạn “nhập” về hơn 2.000 cây sầu riêng Moongthoong và kiên trì vận động, hướng dẫn 100 hộ gia đình thí điểm trồng sầu riêng. Điều kiện đất đai, khí hậu, thổ nhưỡng ở đây rất thích hợp với sầu riêng, năm 2006 UBND huyện Khánh Sơn quyết định triển khai đề án phát triển cây sầu riêng giai đoạn 2006 - 2010, tập trung chuyên canh 2 loại giống chủ lực là Moonthoong và chín hoá”.

Sầu riêng thương phẩm trước khi ra chợ.

“Cây sầu riêng đòi hỏi điều kiện nóng ẩm khá chặt chẽ của một loại tiểu khí hậu rừng đặc trưng mà không phải cứ ở vùng nhiệt đới nóng là thỏa mãn...” - Cao Thái Đỏ - một nông dân chính hiệu người Raglai sớm tìm thấy niềm vui nơi cây sầu riêng, cho hay: “Năm 2000, được Nhà nước hỗ trợ 100% giống cây, phân bón và hướng dẫn kỹ thuật rất cặn kẽ, nhưng đồng bào nghĩ rằng sầu riêng cũng như cam, mít, xoài...trồng để ăn cho vui nên mỗi hộ chỉ nhận trồng khoảng 20 gốc, không ngờ đến ngày thu hoạch, sầu riêng có thể “xóc đói, giảm nghèo” nên bà con đua nhau tìm giống.”

Để chứng minh cho sự “đổi đời”, chủ vườn Cao Văn Đỏ nhất quyết mời khách ra vườn xem cây trái rồi thích thú “xẻ thịt”...quả chín vừa lăn xuống gốc. Thì ra, cây sầu riêng nếu được trồng và chăm bón tốt trong vòng 3 năm sẽ ra hoa, kết trái. Cây trưởng thành cao khoảng 20m, tán lá thưa, hoa mọc từng chùm chi chít trên cành. Nhìn đài hoa vun đều 5 cánh, vành hoa màu kem phơn phớt xanh có thể hình dung noãn hoa theo đó tượng hình - quả sầu riêng chín nẫu vẫn xanh và luôn luôn nứt thành 5 mảnh.

Chủ vườn Cao Văn Đỏ cho biết thêm: “Cây đơm hoa từ cuối mùa mưa đến đầu mùa khô, hoa sầu riêng chỉ nở bung...chờ côn trùng giúp thụ phấn vào ban đêm. Quả sầu riêng lớn nhanh trong vòng 12 - 13 tuần nhưng đến tuần thứ 15 - 16 mới chín. Khi chín quả tự rụng nên trước đây bà con chờ sầu riêng rụng rồi mới nhặt về đem bán. Mùa này, thương lái đến vườn hướng dẫn cắt trái già để tập trung bán sỉ, mỗi đợt hái cách nhau 15 ngày, cả huyện xuất bán mấy trăm tấn, thu một lúc hàng tỉ đồng”.

Ngắm chủ vườn nắm chặt cán dao, thoăn thoát vỗ quanh lớp gai nhọn, rồi cắm phập mũi dao vào lớp vỏ cứng để bật mở từng ngăn múi chín vàng, tôi có cảm giác hương sầu riêng phả vào hơi thở... ngọt như sữa, béo như bơ và thơm ngậy như có ai đang phi hành mỡ. Nhưng, mùi sầu riêng rất lạ - thích thì bảo thơm, không quen cho là nồng nặc. Một người bạn Pháp sống ở Nha Trang rất mê sầu riêng, bởi vì nó nhắc anh nhớ tới một thứ pho mát hảo hạng với đôi chút vấn vương mùi hành, tỏi. Lại nhớ, một nhà khoa học người Thái Lan tên là Songpol Somsri, chuyên gia hàng đầu thế giới về hoa quả, mỗi năm nếm thử khoảng 1.000 quả sầu riêng “tiến cử” từ hàng trăm nhà vườn ở khắp các quốc gia vùng Đông Nam Á.

Cách đây không lâu Songpol Somri đã tuyên bố thành công trong việc nhân giống loại sầu riêng không hương thơm để thỏa mãn mọi đối tượng khách hàng và lập tức gây nên nhiều tranh cãi sóng gió. Nhưng, dù thế nào nhà khoa học này vẫn tin rằng... có thể tách đường ra khỏi đồ uống ngọt, tách chất béo ra khỏi đồ ăn nhưng không thể loại bỏ hương vị của sầu riêng - loại quả có mùi thơm mạnh nhất thế giới.

Niềm vui chung

Theo tài liệu của Viện Nghiên cứu cây ăn quả Miền Nam, sầu riêng có nguồn gốc hoang dại trong rừng Đông Nam Á, tên khoa học là Duriozibethinus. Durio gồm nhiều loài, nhưng loại sầu riêng thương phẩm hiện nay cùi dày, hương vị thơm, ngon đã được thuần hoá từ lâu. Malaysia là quốc gia có nhiều giống sầu riêng nhất, với hơn 100 dòng vô tính đã được đăng ký, trong đó có nhiều giống hiện đang phổ biến ở các nước láng giềng.

Thái Lan là nơi sản xuất sầu riêng với quy mô công nghiệp, diện tích lớn, hiệu quả kinh tế cao – năm 2009 xuất khẩu 50 triệu tấn quả, thu về khoảng 3,2 tỉ baht, tương đương 90 triệu USD. Người Malaysia tin rằng sầu riêng là một loại quả rất tốt cho nam giới, gắn với nhiều truyền thuyết bí ẩn, đầy màu sắc. Các chuyên gia dinh dưỡng đã phân tích sầu riêng rất giàu vitamin B, C, E, hàm lượng chất sắt cao, ngoài ra còn có cácbon hydrat, protein, acid mỡ, hợp chất chứa lưu huỳnh... Đặc biệt, amino acid tryptophan trong quả sầu riêng là chất làm tăng tâm tính, tạo ra cảm giác khác lạ thông qua cơ chế tăng trưởng hàm lượng serotonin trong não. Những người thường xuyên ăn sầu riêng có thể giảm cholesterol trong máu.

Không hiểu từ bao giờ và tại sao câu chuyện cây sầu riêng du nhập vào nước ta lại được người dân Nam Bộ lồng ghép trong một huyền tích tình duyên sâu đậm. Chuyện kể rằng, ngày xưa ở Đồng Nai, Bến Nghé có một chàng trai bỏ xứ ra đi tìm kế sinh nhai. Dừng chân ở vùng Chùa Tháp (Cao Miên), tình cờ chàng gặp một cô gái trong cơn bạo bệnh và đã cứu nàng thoát khỏi bàn tay tử thần. Nấn ná lâu ngày bên người đẹp, chàng và nàng nên duyên vợ - chồng. Nhưng rủi thay, đôi uyên ương chưa kịp hưởng hạnh phúc thì nàng lại lâm bệnh nặng rồi lìa trần.

Mang nặng trong tim mối tình tuyệt vọng, trở về làng cũ, đem theo hạt tu ren của quê nàng, chàng gieo giống rồi nhìn cây để tưởng nhớ vợ yêu. Đến mùa trái chín, tu ren ngon ngọt, ngát hương thơm, dân làng rất thích nên ai nấy đều trồng. Chàng trai tìm thấy niềm vui trong mùa thu hái tu ren, nhưng nỗi buồn không thể nguôi ngoai. Hết mùa trái chín, chàng bỗng “ra đi” theo bóng vợ hiền. Dân làng cảm kích mối duyên tình sâu đậm và thương mến chàng trai thủy chung nên đặt tên mới cho cây tu ren là “sầu riêng”. Ngày nay, người dân các tỉnh Nam Bộ vẫn truyền tụng nhiều dị bản hoang đường cùng với những câu ca dao liên quan đến công dụng của sầu riêng.

Trong thực tế, cây sầu riêng có mặt ở ĐBSCL khoảng 100 năm nay, được trồng nhiều tại các tỉnh Đồng Nai, Tiền Giang, Cần Thơ, Bến Tre...Trước kia ở miền Bắc, miền Trung và những vùng có độ cao 600 - 800m không thấy giống cây này, nhưng vài thập niên gần đây sầu riêng đã được di giống lên cao nguyên Di Linh - Đức Trọng và sinh trưởng tốt trên độ cao khoảng 1.000m. Lên Khánh Sơn, cây sầu riêng nhanh chóng bén duyên, trở thành một trong những giống cây trồng chủ lực, không chỉ góp phần xoá đói giảm nghèo mà đã mở ra cơ hội làm giàu cho đồng bào dân tộc Raglai.

Ông Nguyễn Trọng Lâm - Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện cho biết: “ Địa hình Khánh Sơn rải đều ở độ cao xấp xỉ 500m, sau 10 năm phát hiện, toàn huyện đã trồng được gần 90.000 cây sầu riêng ( tương đương 450 ha) , 60% trong đó là tài sản của đồng bào các dân tộc ít người. Hơn 170ha sầu riêng đang thu hoạch cho năng suất rất cao. Rất vui vì sầu riêng Khánh Sơn hạt lép, cơm dày, vị ngọt mềm, hương thơm nhẹ nhàng...nên thương lái tận miền Tây và cả bên Thái Lan rủ nhau đến đây đặt hàng để xuất khẩu”. Được biết ở Khánh Sơn hiện đã hình thành nhiều trang trại rộng từ vài hécta đến vài chục hécta và trồng khoảng vài trăm đến vài ngàn cây sầu riêng.

Dự kiến trong vòng 5 năm tới, ngân sách huyện tiếp tục ưu tiên trợ giá, trợ cước hỗ trợ giống sầu riêng cho nông dân trồng đủ 100.000 cây (500ha).Tỉnh Khánh Hòa cũng đang giúp Khánh Sơn quy hoạch vùng chuyên canh cây ăn quả chất lượng cao với tham vọng xây dựng nơi này thành vựa sầu riêng đặc trưng của miền Trung. Đi giữa mùa sầu riêng, những “ông chủ” trẻ ở Khánh Sơn kể cho tôi nghe chuyện một kỹ sư tin học tên là Đậu Dương Trần Nguyễn, sau khi tốt nghiệp ĐH Bách khoa TPHCM, lặng lẽ bỏ phố lên rừng lập trang trại trồng cây ăn trái. Trần Nguyễn hiện sở hữu 17ha đất, trang trại của anh tại vùng cao Sơn Bình đã quy tụ được hàng ngàn cây càphê, măng cụt, cam sành, chôm chôm..., riêng sầu riêng đã có 1.700 cây. Nhưng, cảm xúc trong tôi cứ bị ám ảnh hoài bởi những khu vườn... nho nhỏ. Cao Thái Đỏ rất phấn khởi: “Mỗi hộ trồng vài chục cây, mỗi cây cho vài chục trái, mỗi trái cân nặng chừng 3 - 4 ký lô, hiện bán tại vườn 20.000 đồng/ký. Giàng ơi, con mắt nhìn sầu riêng mà cái bụng vui không kể xiết!”.

Chạnh nghĩ, “trồng cây gì, nuôi con gì?” không còn là “bài toán khó” đối với nông dân, nhưng tư tưởng tiểu nông án ngữ, “con đường” làm giàu tuy rộng vẫn khó “thông tàu” đến bến vinh quang.

Bảo Chân