Vải thiều đã đi được bao xa?

Nguồn tin: Báo Bắc Giang, 05/08/2011
Ngày cập nhật: 6/8/2011

Thị trấn Chũ (Lục Ngạn - Bắc Giang) mùa vải thiều. Ảnh: VH

Một mùa vải thiều nữa lại qua đi. Năm nay, vải thiều được mùa lớn với tổng sản lượng 213 nghìn tấn quả tươi, tăng hơn 80% so với năm ngoái. Mùa thu hoạch và công việc tiêu thụ vải thiều không chỉ là câu chuyện của riêng huyện Lục Ngạn hay tỉnh Bắc Giang mà đã trở thành mối quan tâm chung của cả nước, là đề tài nổi cộm trên các phương tiện truyền thông suốt hơn một tháng qua.

Vụ thu hoạch diễn ra trong bối cảnh hàng loạt thương nhân Trung Quốc đổ xô vào Việt Nam thu mua nông sản trong đó có vải thiều Lục Ngạn đã làm dấy lên nỗi lo ngại trong giới truyền thông và các nhà quản lý về hệ luỵ mà sản xuất trong nước phải gánh chịu. Đó là tình trạng khan hiếm nguồn cung, mất ổn định thị trường, rủi ro cao, đẩy các nhà máy chế biến vào tình trạng thiếu nguyên liệu, hoạt động cầm chừng thậm chí... đóng cửa chưa kể nguy cơ lớn hơn đó là người dân bị phụ thuộc dẫn tới lệ thuộc ngay trên chính mảnh vườn hay thửa ruộng của mình. Những lo ngại đó là hoàn toàn chính đáng và có cơ sở. Nhưng công bằng mà nói, ta cũng phải cảm ơn họ vì nếu không bà con ta biết bán nông sản đi đâu? Nếu hỏi nhiều người làm vườn Lục Ngạn chắc chắn họ đều mong muốn sự có mặt của các thương nhân Trung Quốc vào mùa thu hoạch. Và cũng phải công bằng mà nói đó là "luật chơi" của cơ chế kinh tế thị trường mà chúng ta phải đối mặt. Không giữ thế chủ động thì thua thiệt là lẽ đương nhiên. Năm nay, lượng vải tươi xuất khẩu sang Trung Quốc ước đạt 69 nghìn tấn (chiếm gần 1/3 tổng sản lượng vải cả vụ). Trong thực tế, thương nhân Trung Quốc cũng chỉ thu mua vải quả loại một tại Lục Ngạn: To đều, vỏ đỏ không tì vết, cùi dày, hạt nhỏ - những tiêu chí có thể nhìn thấy bằng mắt thường nhưng cho phép khẳng định chất lượng vải quả chính xác. Anh Giáp Văn Vang, một chủ vườn có tiếng ở xã Hồng Giang cho biết nếu không đáp ứng những đòi hỏi ấy, vải rẻ đến mấy có mời họ cũng không để mắt. Vào trung tuần tháng Bảy, khi hàng loạt thương nhân Trung Quốc rút về nước, vải sụt giá trông thấy. Đánh giá sơ bộ khi kết thúc vụ vải thiều là "sản lượng tăng nhưng thu nhập không cao".

Người trồng vải luôn mong vải thiều được mùa, được giá.

Không thể phủ nhận rằng nhờ có vải thiều mà đời sống người dân miền núi của tỉnh đã được cải thiện đáng kể, một số người đã giàu lên. Những năm qua, các nhà quản lý và cơ quan chuyên môn đã rất quan tâm tìm lối ra và nâng giá trị cho vải thiều như cải tạo hạ tầng giao thông, không đánh thuế đối với hoạt động thu mua, tiêu thụ vải thiều; xúc tiến thương mại; tạo điều kiện để thông thương thuận lợi; hỗ trợ áp dụng quy trình sản xuất tốt để nâng cao năng suất, chất lượng quả vải; cải tiến, cung cấp một số dịch vụ tiện ích về tài chính, điện để sản xuất các nguyên, phụ liệu phục vụ tiêu thụ vải thiều… Người làm vườn Lục Ngạn cần cù, sáng tạo đã có thể áp dụng thành thạo một số giải pháp kỹ thuật để sản xuất ra vải thiều chất lượng cao…

Ngược về quá khứ được biết cây vải thiều đã có mặt trên đất Lục Ngạn vào khoảng năm 1987, 1988. Hơn hai mươi năm là quãng thời gian không phải là ngắn để một sản phẩm như vải thiều có thể khẳng định được thương hiệu và chỗ đứng vững chắc. Nhưng thực sự thì vải thiều Lục Ngạn đã đi được quãng đường bao xa?

Đã bao năm nay, người làm vườn Lục Ngạn luôn phấp phỏng với hai chữ được - mất. Được mùa - mất giá, mất mùa - được giá. Cái vòng quẩn quanh đó mãi vẫn chưa cách gì bứt thoát ra được. Năm nào cũng vậy, vào mùa thu hoạch, bất cứ ai về vùng vải thiều Lục Ngạn đều thấy cảnh này tái diễn: Tắc đường khủng khiếp do mọi hoạt động mua bán đều diễn ra trên mặt đường (để mua được và bán được vải thiều người ta bất chấp quyền lợi của những người khác (người đi đường chẳng hạn), thu mua ép cấp, ép giá. Đặc biệt là điều kiện lao động của người làm vải (từ khâu thu hái đến vận chuyển, đóng gói, bốc xếp) rất vất vả, nặng nhọc bởi được thực hiện hoàn toàn thủ công. Một lao động sung sức đến thị trấn Chũ để đóng vải thuê, làm việc cật lực một ngày có thể kiếm được 300 nghìn đồng nhưng phải quần quật từ mờ sáng đến 1 - 2 giờ đêm, trong điều kiện nóng bức, ngột ngạt, ăn ngủ vạ vật. Còn đối với chủ vườn, nhiều người chua chát nhận xét: Chủ vườn vải nhưng chỉ là "chủ một nửa" bởi giá cả toàn bộ sản phẩm làm ra đều phó mặc thị trường tự do. Giữa vụ vải, tôi đến thăm một chủ vườn tại thôn Hồ Khánh, xã Thanh Hải, cách quốc lộ 31 độ hơn 3 cây số, nếu từ nhà anh đến chỗ bán vải khoảng 5 cây. Đường vào nhà đồi dốc ngoằn ngoèo lại phải qua ngầm, ngày mưa to chắc không thể đi được (đấy là nhà anh vào loại gần trung tâm huyện). Phương tiện chuyên chở duy nhất là chiếc xe máy Trung Quốc đã cũ và chiếc sọt tre chằng buộc kỹ càng trên một bộ khung sắt đặt sau xe. Toàn bộ khâu thu hái, chọn, bó vải đều làm bằng tay. Vụ thu hoạch mà gặp nắng nóng gay gắt là "phúc lớn", còn gặp mưa thì thật là "đại hoạ" vì vải đẹp đến mấy cũng nhanh chóng xuống mất giá. Mỗi một quả vải kết tinh không biết bao nhiêu mồ hôi của người làm vườn. Điều đó cho thấy những khoản thu nhập mà người lao động vùng vải có được (bao gồm cả chủ vườn và người làm thuê) phần lớn vẫn do vắt sức lao động mà có. Theo một người dân tại thị trấn Chũ tính toán thì 20 kg vải tươi x 5.000 đồng/kg kèm theo những chi phí như thùng xốp (50 nghìn đồng/chiếc), nước đá 20 nghìn đồng/thùng, công đóng thùng 1 triệu đồng/tấn vải tươi đã đội những khoản phụ phí lên quá cao khiến thương nhân Trung Quốc rút lui hàng loạt vào nửa cuối vụ. Chưa có con số thống kê chính thức về giá trị sản xuất vải thiều vụ này nhưng theo ước đoán của nhiều người, giá trị tính bằng tiền có thể cao hơn nhiều nhưng so với mức tăng về sản lượng và mức trượt giá thì giá trị thực thu về tăng không đáng kể.

Vải thiều đã có chỉ dẫn địa lý nhưng địa chỉ đầu ra cho vải thiều thì vẫn rất mông lung. Làm thế nào để cây vải thiều không chỉ là cây xoá đói, giảm nghèo mà trở thành cây làm giàu cho Lục Ngạn và còn làm giàu cho cả tỉnh Bắc Giang? Đó là câu hỏi không dễ gì trả lời trong một sớm một chiều. Thẳng thắn thừa nhận, nếu so sánh giữa tiềm năng, thế mạnh với quãng thời gian dài hơn 20 năm thì bước tiến của cây vải thiều là quá chậm so với thanh long Bình Thuận hay cá tra, cá ba sa An Giang. Khi nào thì địa chỉ đầu ra của vải thiều được xác định, người làm ra quả vải có quyền quyết định giá bán? Thu nhập của người dân cao lên phải đồng nghĩa với điều kiện lao động vùng vải được cải thiện, hạ tầng và dịch vụ phát triển, văn minh thương mại được xác lập trên nguyên tắc các bên cùng có lợi chứ không phải cảnh thương nhân tự ý trừ hàng chục cân trên mỗi sọt vải mà người bán vẫn phải ngậm ngùi chấp nhận như đã từng diễn ra từ năm này sang năm khác thì lúc đó giá trị và sự phát triển của cây vải thiều mới thực sự được khẳng định vững chắc. Chưa cần đi tận Âu, Mỹ, nửa sản lượng vải vụ này chỉ cần xuất bán sang được nước láng giềng đã là mong muốn bấy nay của người dân vùng vải.

Lâm Dũng